Эмоция мен сезімдер туралы түсінік
жүктеу/скачать 48,64 Kb.
|
сезім-1
|
Эмоция мен сезімдер туралы түсінік. Адамдар реалдық дүниені тек танып қана қоймайды, оған өзінің қатынасында білдіріп отырады, ол бір нәрсені ұнатады, біреуді жақсы көреді, екінші біреуге салқын қарайды. Бір сөзбен айтқанда өз қажеттеріне қарай айналасына түрлі көңіл-күйін білдіріп отырады. Сыртқы дүние заттар мен құбылыстарының адамның қажетіне сәйкес келу келмеуінің нәтижесінде пайда болып отыратын психикалық түрін процестің түрін сезім деп атайды. Қажеттердің түрлі жағдайларға байланысты түрліше өтелуі адамда көптеген ұнамды сезімдерді туғызып жек көрушілік, абыржу, наздану, іш пысу, зерігу. Осындай сезімдер мен эмоциялардың сан алуан түрлері. Сезімдер-өте күрделі психикалық процестердің бірі. Сезімдер адамның тіршілік қажетіне,өзара қарым-қатынаста байланысты сан алуан формаларда көрінеді. Демек, адамның өмірі қоғамға байланысты, оның әрекеті де қоғамдық саналы әрекет. Олай болса, адамның сезімдері де қоғамдық сипатта болып, сезімнің мазмұнын қоғамдық сипатта болып, сезімнің мазмұнын қоғамдық болмыс белгілеп отырады. Сезімдерді эмоциялардан дұрыс айыра білмеушілік, бұл екеуінің мәнін бірдей деп ұғу, кейде қате түсініктерге де әкеп соқтырады. Жануарлар эмоциясы биологиялық сипаттағы құбылыс, бұл жануарлардың сыртқы ортаға бейімделу көрінісінен, әр түрлі шартсыз рефлекстердің тізбегінен немесе инстинктерінен байқалады. Сезімдер мен эмоциялардың бірнеше сапалық ерекшеліктері бар. Олардың сапасын көрсететін осындай ерекшеліктерінің түрі қарама-қарсы полярлық сапалықтар деп атайды. Мәселен, сүйсіну сүйсінбеу, көңілдену, қажу, шаттық, уайым т.б осы секілді сапалар өзара екі полюске ажырасып, бір-біріне қарама-қарсы мағынада болады. Сезімдердін екінші ерекшелігі – олардың актив және пассив болып бөлінуінен көрінеді. Адамға күш беріп, әрекетке ұмтылдыратын, көтеріңкі сезімдер мен эмоцияларды стеникалық ал бұлардың баяу, солғын түрлерін астеникалық деп атайды. Біріншісіне:жауапкершілік, жолдастық,достық.айбаттылық т.б. Екіншісіне:уайым,енжарлық,көңілсіздік сезімдер жатады.Үшіншісіне:жігерлену және кернеуден босану немесе шешілу. Бұл да сезімдердің қарама-қарсы сапалардың бірі. Мәселен, студенттердің емтиханнан өтуі. Шамадан тыс күшті тітіркендіргіштер адамда көбінесе қолайсыз эмоциялар туғызады. Адам ұдайы қинала беретін болса, оның діңкесі құрып, берекесі кетеді. Адамның осылайша шамадан тыс зорлануын психикада – стресс деген терминін белгілейді. Стресс үш түрлі жағдайда байқалып отырады. Оның алғашқы көрінісін мазасыздану кезеңі дейді. Организмнің тітіркендіргіштермен айқаса түсуін күш салу немесе зорлану кезеңі деп атайды. Сезімнің жоғарыда айтылған ерекшеліктерінің барлығы да нақтылы әрекет үстінде, кездесетін қиыншылықтарды қарсы алу кезінзе айқын көрініп отырады. Сезім адамның бүкіл өмірімен,оның жеке басының ерекшеліктерімен тығыз байланысты. Адамның әр түрлі эмоциялары мен сезімдері оның қажеті мен қызығу ерекшеліктеріне, дүниеге көзқарасы, мінез-құлқы мен білім көлеміне, санасы мен ерік сапаларына байланысты қалыптасып отырады. Сезімдер мен эмоциялардың адамның практикалық әрекетінде алатын орны ерекше. Алдағы мақсатты орындау жолында, өмір үшін күресте күшті сезімдерсіз табысқа жету қиынға соғады. Сезімнің қорам салғыш селсоқ болуы іске кедергі келтіреді. Адам не үшін күрессе, соны жан тәнімен жақсы көріп, неге қарсы күрессе, соны өлердей жек көріп отыруы керек. Эмоциялар мен сезімдердің адамның дүниетанудағы алатын орнын В.И.Ленин орыс библиографы Н.А.Рубакиннің (1862-1946) «кітаптар әлемінде» «адамның шындықты іздеуі адам эмоциясының еш уақытта болмағанын және болуы мүмкін емес» деп өте жақсы көрсеткен. Эмоцияларды бірнеше топқа жіктеуге болады. Олардың бір тобы жағымды не ұнамды эмоциялар деп аталады. Бұлар адамның тіршілік қажетіне орайлас, оның ішкі өмірінің шарықтап, жан-жақты өсу шартарынның бірі болып табылады. Мәселен, қуаныш, сүйіспеншілік, көңіл қайту т.б. Осындай эмоциялардың енді бір тобы жағымсыз және ұнамсыз эмоциялар делінеді. Мұндай эмоцияларға қорқыныш, қайғы, абыржу, налу, үрейлену, үмітсіздену т.б. Осы айтылғандармен қатар қарапайым және күрделі эмоциялар болыпта бөлінеді. Қарапайым эмоциялар адамның органикалық қажеттерінің өтелу-өтелмеуіне байланысты туып отырады. Мысалы, күрделі түрлеріне: құмарлық эмоциялары кіреді. Осы айтылған эмоциялардың барлығына ортақ басты бір ерекшелік- оларда сан алуан мәнерлі қозғалыстардың болып отыратындығы. Ч.Дарвин осы күнгі адамда байқалатын мәнерлі қозғалыстардың біразы біздің ерте кездегі ата-бабаларымыздың тіршілігінде елеулі орын алған әрекеттің қалдығы екендігін айтады. Мәселен, қатты ашу кернеген адам кейде жұдырығын түйіп тістенеді, қабағын түйіп булығады, демін әзер алып, танауы демденіп кетеді, жүрегі тарс-тарс соғады. Осындай мәнерлі қозғалыстардың әрқайсысының өзінше шығу тарихы бар. Жоғарыда келтірген мысалдан жауымен айқаса түсейін деп тұрған адамның келбетін, даярлық белгісін байқауға болады. Сезіммен эмоцияның адам іс-әрекеті мен көңіл-күйіне әсер етуі Астеникалық ( ұнамсыз, не теріс әсер ету , әлсіз сезім ) Стеникалық (ұнамды,әсер етуі күшті сезім) жүктеу/скачать 48,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|