Емтихан сұРАҚтары «5В060900-«География»
Тікелей биотикалық факторлар
жүктеу/скачать 5,83 Mb.
|
Åìòèõàí ñ?ÐÀ?òàðû «5Â060900-«Ãåîãðàôèÿ»
pdf 20230424 230607 0000
- Бұл бет үшін навигация:
- Фитогендік
- Микробогендік
- Трофикалық факторлар
| Тікелей биотикалық факторлар кейбір организмдердің басқаларына жеке әсерімен сипатталады.
Жанама факторлар басқа түрлердің өміріне жанама әсер етеді. Мысалы, өсімдіктер жарық пен ылғалдылықты өзгерте отырып, жануарлардың немесе басқа өсімдіктердің өмірлік белсенділігіне әсер етеді. Әсер ететін нысандарға сәйкес факторлар бөлінеді: Фитогендік – өсімдіктердің әсері. Өсімдіктер әлемі қоршаған ортаға үлкен әсер етеді. Ағаштар жерді радиациядан қорғауға, оны жапырақтармен жабуға қабілетті. Зоогендік – жануарлар әлемінің қоршаған ортаға әсері. Жыртқыштар шөптесін өсімдіктерді реттеу функцияларын орындайды, олардың тіршілік ету ортасын анықтайды. Шөптесін өсімдіктер, өз кезегінде, өсімдіктердің тұқымын ұзақ қашықтыққа тасымалдайды, олардың таралуына ықпал етеді. Микробогендік – микроорганизмдердің әсері. Биотикалық факторлар бірнеше топтарға бөлінеді: Топикалық – бір түрдің басқалардың тіршілік ету ортасына әсер етуі. Мысалы, ағашта өсетін мүк; киттерге бекітілген шаян тәрізділер. Трофикалық факторлар ағзаның тамақ тізбегіне енуін анықтайды. Барлық тіршілік иелері бір-бірімен қоректенеді, осылайша, әдетте, 5-6 сілтемеден тұратын азық-түлік тізбегін құрайды. Қоян-қасқырға тамақ. Балықтар ұсақ жәндіктермен қоректенеді, өз кезегінде балық-Герон үшін тамақ көзі. Форикалық – кейбір түрлердің кеңістіктегі басқа түрлерін беру процесін білдіреді. Сүтқоректілер басқа организмдерді өз жүнінде (шерсти) тасымалдайды – бүргелер, биттер, т.б. Фабрикалық – өндіріс факторлары. Кейбір организмдердің бөліктерінен басқалары өздері үшін баспана ұйымдастырады. Құстардың ұяларын салу үшін бұтақтар, жануарлардың шаштары қолданылады. Кейбір личинкалар өз мақсаттары үшін моллюскалардың қабығын немесе шаян тәрізділердің қабығын пайдаланады. Түрлер арасындағы қатынастарда тірі организмдердің өзара әрекеттесуінің бірнеше формалары бөлінеді: Жыртқыштық Паразитизм Бәсекелестік Симбиоз (мутуализм) — өзара тиімді шарттарда қатар өмір сүру түрі. Синокия (жалға алу) – бір организм екіншісін тамақ көзі ретінде пайдаланбай өмір сүретін, қарым-қатынас түрі. Аменсализм организмдердің біреуі ғана зиян келтіруі мүмкін қарым-қатынасымен сипатталады. Комменсализм – кейбір организмдердің қызмет ету өнімдері басқаларға тамақ немесе баспана ретінде қызмет ететін қатынастар. Бейтараптылық – түрлердің бір-біріне өзара тәуелділігімен сипатталатын биотикалық қатынастардың бір түрі. жүктеу/скачать 5,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|