Ендеше, ислам дәуірінде араб мәдениетінде қай бағытта қандай өзгерістер орын алды дгн сауалға жауап берейік
жүктеу/скачать 19,48 Kb.
|
араб мадениети
|
Исламға дейін арабтардың рухани мәдениеті үлкен тоқырауға ұшырағанын айта кеткім келеді. Яғни, ислам дін ретінд таралмас бұрын араб қоғамының және сенімінің деңгейі өте төмен болды.Жаһилия дәуіріндегі араб қоғамы азғындаудың шегіне жетті. Сәйкесінде халықтың руханияты да әлсіреді. Маскүнемдік, құмар ойындар, ұрлық, өтірік, деспотия, адам саудасы, яғни өмірдің барлық жағымсыз жақтары үстемдік құрды. 7 ғасырда Мұхаммед (с.ғ.с) исламды таратып, Алланың бар екенін және оның бір екенін уағыздай бастады. Уақыт өте келе ислам тек дін ретінде ғана емес, өмір сүру салтына айналып, үлкен халифат құрылып, Араб елдерінің бірігуіне, әлемдік аренаға шығуына негіз болды.Бүкіл ортағасырлық араб мәдениетін, саяси және тұрмыстық өмірін, моральдық нормалары мен адамдардың мінез-құлқын ислам белгіледі. Ендеше, ислам дәуірінде араб мәдениетінде қай бағытта қандай өзгерістер орын алды дгн сауалға жауап берейік. 1. Исламда білімге ерекше назар аударылды. Кез келген діндегідей, Исламда да иман негізгі, бірақ білім де маңызды рөл атқарады, өйткені иманның өзі «жүректегі білім» деп түсіндіріледі. Сондықтан білім алу діни парыз ретінде қарастырылып, «білім – ең ерекше бақыт және ең жоғары кемелдік пен абырой». Ислам әлемінде мешіттер жанынан медреселер ашылып, оларда діни ғана емес, зайырлы ғылымдар да оқытылды. Көптеген медреселер ақырында университетке айналды. Мұсылман билеушілері ғалымдардың білімдерін жинақтап, дамытып, алмасатын ғылыми орталықтар ұйымдастырды. Осы ғылыми орталықтардың ішіндегі ең танымалы 9 ғасырдың 20-жылдарында халифа әл-Мамун негізін салған «Даналық үйі» («Бейт әл-Хикма»). Бағдадтан басқа өз тарихының әртүрлі кезеңдерінде ортағасырлық Шығыстағы ғылыми қызметтің орталықтары: Каир, Дамаск, Бұхара, Газна, Самарқанд, Хорезм, Исфахан, Нишапур, Балх, Кордова және басқа қалалар болды. 859 жылы Фатима әл-Фихри ханшайым Марокконың Фес қаласында бірінші заманауи университеттің негізін қалады. Ерлерді де, әйелдерді де қабылдайтын университетте бірнеше факультеттер болды және көптеген пәндер оқытылды. Исламдық ғылым орталықтарының құрылу процесі туралы географ әл-Мұқаддаси былай деп жазды: «Шығыста ғалымдар (уламалар) бағаланса, Батыста хатшылар бағаланды». Мешітті Фатима әулеті заманының халифы Жауhар Ассықли әл-Муизз hиджраның 359 жылы (970 жылы) жумади айының 24-ші жұлдызында бастап, 361 жылы. (972 жылы) рамазан айының 7-ші жұлдызында бітірді. әл-Азhар атауы — “әл-Джәми әл-Азhар”, яғни күн сәулелі үлкен мешіт ұғымынан шыққан. Кейбір зерттеушілер мұны Фатиманың лақап аты —Зухрамен, зәhра — зәулім, іздиhар — орталық немесе азхар — нұрлы деген сөздермен байланыстырады. һиджраның 375 жылы мұнда медресе ұйымдастырылып, ол 11 ғасырда бүкіл мұсылман әлеміне мәшhүр университет тектес оқу орнына айналды. әл-Азхар университетіне дүниенің төрт бұрышынан талапкерлер келіп Құранды, хадистерді, мұсылман құқығын және араб тілін оқып үйренді. Әл-Азхар университеті ғимаратындағы сәулетті екі мұнараның бірі Қайтпай сұлтан заманында, екіншісі Сұлтан Ғаура кезінде hиджраның 915 жылы. (1510 жылы.) шамасында салынған. Әл-Азhар университеті ұлт-азаттық күресі жылдары батысшылдыққа, отаршылдыққа, “дінсіздікке” қарсы бағыт ұстанып (джихад, исламның таралуы мен салтанат құруы жолында барлық күш-жігерін сарқа жұмсау, ғазауат (“қасиетті соғыс”) идеясын насихаттау, қорғау орталығы болды. Қазір Әл-Азhар университетіде 9 факультет (теология немесе дін негіздері, шариғат, әдебиет, әкімшілік істері және сауда, политехника, ауыл шаруашылық медицина, педагогика, мұсылман қыздар факультеттері) бар. Университет жанында Ислам зерттеулері академиясы және басқа діни институттар мен оқу орындары жұмыс істейді. Қазақстан мұсылмандар діни басқармасы мен Египеттегі әл-Уақф министрлігінің 1993 жылғы келісімі бойынша Әл-Азhар университетіне оқуға талапкерлер жіберілетін болды. Әл-Азhар университетінде 50-ден астам қазақстандық шәкірттер оқыды (1998). Жоғарыда аталған келісім бойынша Әл-Азhар университетінен келген үш ұстаз Алматыдағы Ислам университетінде діни пәндерден сабақ береді. Каир мен провинция орталықтарындағы арнаулы діни мекемелер де Әл-Азхар университеті құзырында. Университетті Әл-Азхар университетінің шайхы (ректор) басқарады. Ол әрі бас имам. Египет өкіметінде Әл-Азхар университеті істері жөніндегі министр тағайындалған. Университеттің орталық кітапханасында 80 мың кітап, 20 мың қолжазба сақтаулы. 2. Өнер және Ислам. Өнерге бейнелеу, сәулет және сөз өнерін жатқызуға болады. Орта ғасырлардағы араб-мұсылман өнерінің ең таңғаларлық және ерекше құбылыстарының бірі – миниатюра. Араб миниатюралары тақырыптардың көптігімен ерекшеленеді: Мысалы: Халифа сарайының өмірі; Күнделікті өмірдегі жағдайлар; Халифаның салтанатты түрде кетуі; Шаштараздағы және соттағы көріністер; Мешіттегі уағыз; Сауда керуенінің қозғалысы және т.б. Араб-мұсылмандық сәулет өнерінің өзіндік ерекшелігі мен өзіндік ерекшелігі ғибадат орындарында барынша айқын көрінеді. Зайырлы құрылыстар, тұрғын үйлер, керуен сарайлар, базарлар, моншалар өздерінің көптеген ерекшеліктерінде исламға дейінгі (араб, иран) дәстүрлерін сақтап қалды. Орталық діни ғимарат және діни өмірдің басты символы мешіт (араб тілінен аударғанда «масжид» - «ғибадат орны») болған және болып қала береді. Одан кейінгі барлық мешіттер намаз оқитындар Меккеге қарап тұратындай етіп салынды. Бағдад, Дамаск, Каир қалаларының көне мешіттерінде де жоспарда үлкен төртбұрыштар немесе шаршылар бар, олар жан-жағынан бағандарға тірелген аркалармен қоршалған. Испания мен Солтүстік Африканың мешіттерінде көптеген іргелес колонналар үлкен намазханаларды құрайды. Бағандардың көп саны қалың өскен орманға ұқсайды. Құрылымның тереңдігінде қабырғалардағы түпнұсқа және жарқын үлгілер таң қалдырады. Мешіттің ішкі кеңістігі орасан зор болып көрінеді, ғаламның шексіздігі сезіледі Ежелден мешіт жанынан мұнара салынған. Мұнараның прототипі маяк, қарауыл мұнарасы немесе сигнал мұнарасы сияқты құрылымдарға жатады деп есептеледі. Мұсылмандарды көпшілік алдында азанға шақыру үшін мұнара қажет. Бұл міндетті мешіттің арнайы қызметкері – азаншы атқарады. Әртүрлі мұсылман орталықтарында мұнаралардың өзіндік және бір-біріне ұқсамайтын формалары салынды. Ислам сәулет өнерінің ең көне ескерткіштерінің қатарына Сирияның мұнаралары жатады, олар сириялық христиан шіркеулерінің қоңырау мұнараларынан бастау алады, олар өз кезегінде көне мұнара құрылыстарының дәстүрлерін мұра етті. Шаршы мұнара түрі Испания мен Солтүстік Африка елдерінде басым болды. Таяу және Орта Шығыста мұнараның жоғары қарай аздап кішірейген дөңгелек пішіні орнықты. Төмендегі эстетикалық ұғым-рәміздердің қалыптасуы ислам сәулет өнерінің дамуы мен қалыптасуымен байланысты болды: «Жамал» – тәңірлік, асқақ сұлулық, бұл мешіттің күмбезі; «Жалал» – құдайдың ұлылығы, бұлар мұнаралар; «Сифат» – құдайдың есімі, бұл мешіттің сыртқы қабырғаларындағы әріптер. жүктеу/скачать 19,48 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|