Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

417
өзІН-өзІ БІЛДІРУ 
– өзін-өзі та-
нытуға мәні жағынан жақын, тұл-
ғаның өзін-өзі көрсетуді білдіретін 
ұғымдардың бірі. Егер де ерте бала-
лық шаққа жоғары психикалық функ-
циялардың, қабілеттердің және т.б. 
қалыптасуы тән болса, балаң жастық 
кезеңде әлеуметтік ойлау, өзіндік са-
на, ынта және т.б. тән болады О-ө. б.
жөніндегі сауал жасөспірімдік және
балаң жастық кезеңдерде өте өзек-
ті болады. Ол тұғаның дұрыс және
үйлесімді дамуының негізгі алғы-
шарттары ретінде көрініс табады. 
Осы кезеңде бағыттылық, бағдар, 
өмірде, қарым-қатынасты дұрыс 
бағдарлай білу сияқты маңызды қа-
сиеттер қалыптасады. Адамның осы
қабілеттерін белсенді қалыптасты-
ратын факторлардың бірі – алуан түр-
лі қарым-қатынас, өзін-өзі түрлі іс-
терде сынап көру. Тұлғаның ө-ө.б.-іне 
әсер ететін – ол қоғам.
Кейбір әлеуметтік өзара әрекеттес-
тіктер адамдық «Менді» төмендету, 
ынтаны басу, адамның шынайы мә-
нісін бұрмалау сияқты тенденцияға
ие болады. Бұл жағдайларда тұлға бір-
тіндеп, адекватты ө-ө.б.-дің белгіле-
рін жоғалтып, өзін-өзі жүзеге асыру-
дың бұрыс жолдарын тандайды. Өз-
өзінің жетілмеген бейнесі, рефлексия-
ға, яғни өзінің тек жеке әрекеттерін
ғана емес, сондай-ақ тұтас тұлғасын 
дұрыс бағалауға қабілеттілігінің бол-
мауы адамды ішкі дағдарыс жағда-
йына, ал «өзіне-өзі айтатын сөздің
болмауы» өзімен-өзі ішкі диалог құ-
ра алмау жағдайына әкеледі. Белсен-
діліктің себебі ретіндегі өзін-өзі біл-
діруге деген қажеттілік әртүрлі болуы 
мүмкін: біреулерде ол шектен тыс түр-
лерде (өзіне сүйіспеншілік), ал бас-
қаларда айқын көрінбеуі мүмкін.
Адамның өзінің ішкі «Меніне» қарсы 
тұра білу қабілеті неғұрлым нашар 
көрінсе, яғни адам неғұрлым өзін-өзі 
аз бағаласа, соғұрлым ол үшін сырт-
қы мәнерлілік (көз тартымдылық)
мәнді болып табылады. Сондай-ақ, 
өзін-өзі білдірудің әртүрлі жетілу дә-
режесі мен қалыптасу кезеңдері бо-
лады. Ерте кезеңдерде (ішкі «Мен»
бейнесі қалыптаспаған шақта) тұл-
ғада өзін-өзі білдіру өз «Менін» көр-
сету түрінде көрініс табады. Өзін-өзі
көрсету, өзін-өзі ашу тұлғаның өз «Ме-
нің» шынайы және мәнерлі білдіруі-
нің айқын қажеттілігіне айналған 
кезеңінде ғана өзін-өзі білдіру жетіл-
ген дәрежеде көрінеді. Адам өмірде өз 
мінез-құлық мәнерін, сөйлеу стилін 
және, ең бастысы, өзін-өзі әртүрлі қы-
лықтарда, істерде білдіруге тырысады.
К.А.Абульханова-Славскаяның пі-
кірінше: «Тұлғаны» өзін-өзі таны-
туының негізі болып табылатын өзін-
өзі білдірудің қиындықтары ұялшақ-
тық, икемсіздік, қарым-қатынастағы 
мазасыздық немесе керісінше сенім-
сіздікті жасыратын әдейі жасалатын 
дөрекіліктен басталады».
Бұл – тұлғаның қарым-қатынасында, 
іс-әрекетінде, жалпы тіршілігінде кө-
рінетін адамның өзін-өзі білдіре ал-
мау мәселесі. К.А.Абульханова-Слав-
ская өзін-өзі білдіру тәсілдерінің
қызықты типологиясын ұсынды. Оның
байқауынша, бір адам өзі шынымен
не сезінсе, соны білдіреді және өзін 
өте қызу, экспансивті көрсетеді. Ал 
басқа біреуі болса, сыртқа өзін-өзі 
білдіру үшін, яғни ішкі дүниеден 
сыртқыға өтуде көрінбейтін бөгетті 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: