ұйқы кезінде ол денеден уақыт- ша шығып кетеді де, адам оянған кез- де қайтып келеді, егер келмей қалса,  адам өледі

450
дан гөрі ғылыми дағдарысқа (кри-
зиске) жиі ұшырайды. Неміс пси-
хологі Г. Эббингауздың айтуынша:
«Психологияның өткен жолы ұзақ,
тарихы қысқа». Эббингауз айтқан-
дай, соңғы бір жарым ғасырдың 
ішінде психология бірнеше ғылыми 
теориялық дағдарысқа ұшырады. 
Мұның үлкен бір дағдарысы ХХ
ғасырдың 10-20 ж.ж. арасында бол-
ды. Бұл дағдарыстың басты себебі 
оның тәжірибелік фактілерді көп жи-
нап, теориялық тұрғыдан әлсіз, әлжуаз 
болғандығынан туындады. Мәселен, 
ХХ ғасырдағы әлемге жайылған 
психологиялық бағыттар: немістің 
гештальтпсихологиясы, американың 
мінез-қылық (бихевиоризм), т.б. тео-
риялық жағынан белгілі ұстанымға 
келе алмай кетсе де, тарихта аты мәң-
гі өшпейтін бағыт ретінде қалды. 
Жантану ғылымының басқа да ба-
ғыттарында осындай жайттар жиі, 
дүркін-дүркін кездесіп қалатын.
ҚСРО психологтарының соңғы VII 
съезінде кеңес психологиясының 
көрнекті, атышулы өкілдері кеңес 
психологиясында теориялық жағы-
нан да қолданбалық жағынан да дағ-
дарыс туындап отыр деді. Біздер, Қа-
зақстан психологтарының бір топ 
өкілдері, осы сөздің куәсі болдық, 2 
жылдан кейін ҚСРО құлады. Марк-
сизм методологиясы біртіндеп ыды-
рай бастады. Енді психологияның экс-
перименттік салаларында да дағдарыс 
орын ала бастады. Психологтар тео-
риялық мәселелерге көңіл бөлмей, тек
психотерапевтикалық мәселелерге
ден қойды. Бұл жағдай ТМД елдерін-
де, әсіресе, Ресейде, сондай-ақ оның 
айнымас досы Қазақстанда да өріс-
тей түсті.
Осы күйзеліс салдарының бірі бей-
нелеу теориясын мойындамауға ке-
ліп тірелді. Соның бір жақсы айғағы –-
қазіргі кезде материализм мен марк-
сизмді «сынауды» желеу еткен кей-
біреулер бейнелеу теориясын жоққа 
шығарып жүр. Мәселен, Н.Д. Линде 
(Мәскеу) бұл принципті: «Это безбож-
ная, бездушная концепция... Теперь
же теория отражения... может быть 
спокойно забыта», – дейді. («Психоло-
гия в ВУЗе», 2005, №166 с7119-129).
Мұндай пікірлермен келісу (айнала-
дағы дүниелер мен заттар, құбылыс-
тардың адам миында, жүйкесінде 
сәулеленетіні туралы) бұдан 25 ға-
сыр бұрын Аристотель де 12 ғасыр 
бұрын әл-Фараби да айтқан. Кейбір 
психологсымақтардың бейнелеу тео-
риясынан бәлені көргендей қашу 
себебі осы ілімнің Кеңес заманында 
Маркс, Энгельс, Лениннің есімдері-
мен байланысты түсіндіретіндігі. 
Әсіресе, дүние жүзі пролетариатының 
ұлы көсемі В.И. Ленин осы мәселемен 
ерекше айналысқандықтан, бұл тео-
рия лениндік бейнелеу теориясы деп 
аталатындықтан. Теория дүниетаным 
туралы ұстанымның алтын діңгегі 
еді. Қазіргі кезде бұдан басқа да небір 
теориялық сорақылықтар толып жа-
тыр. Бұған себеп болған – нарықтық 
экономика. Өйткені нарықтық қоғамда 
өз мәнінде идеология да методология 
да болмайды. Мұндағы идеология 
«байлық пен ақша табу». Қазіргі 
біздің Қазақстанда да ұлттық идео-
логия, методология, ұлттық идея 
жоқ деушілермен келісуге де болады. 
Соның бір жақсы айғағы соңғы кез-
дері жарық көрген 10 томдық Ұлттық 
энциклопедияда идеология және ұлт-
тық идея ұғымдары берілмеген. Ғы-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: