Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

451
лыми энциклопедияның осындай ұс-
танымы да дұрыс сияқты. Идеология, 
методология дегендер феодализм, ка-
питализм, социализм қоғамдарына тән 
құбылыс. Өйткені кез келген қоғам –
базис, экономика және кодекс мораль-
дан (идеология) тұратыны хақ.
Осыған орай нарықтық қоғамға ен-
геннен кейін идеологиясыз, методоло-
гиясыз, әсіресе ұлттық идеологиясыз 
өмір сүрудеміз. Осы қоғамдағы негізгі 
бағыт-бағдар бірінші – экономика 
(базис), одан кейін саясат мәселелері. 
Психологияның методологиялық 
мәселелері мирас етіп қалған Ресей 
ғалымдары жиі-жиі методологиялық 
тұрғыдан сөз қозғады, бірақ олардың 
ой-пікірлері мен тұжырымдарынан да 
нақты методологиялық, идеологиялық 
бағыт-бағдар байқалмайды. Соның 
бір нақты айғағы – «Вопросы психо-
логии» журналының 2011 жылдың 
№2 санында жарияланған. «Обсуж-
дение методологических проблем 
психологии» деген теориялық дис-
куссия. Сайып келгенде жоғарыда 
айтқанымыздан да дискуссияның аты 
дардай болғанымен, одан пәтуалы сөз 
таба алмайсыз.
ПСИХОЛОГИЯ ТАРИХЫ 
– психика 
туралы алғашқы ғылыми түсініктер 
Ежелгі дүниеде (Үндістан, Египет, 
Қытай), философия қойнауында пай-
да бола бастады. Бұл түсініктердің 
дамуына қоғамдық практиканың; ем-
деу мен тәрбие салаларының сұра-
ныстары себепші болды. Ежелгі за-
ман дәрігерлері психиканың ағзасы 
ми екенін анықтап, темпераменттер
туралы ілімді дамытты. Антика дәуі-
ріндегі психологияның ұшар шыңы 
Аристотельдің ілімі болған еді: ол 
жан тіршілік ете алатын материалдық 
дененің ұйымдастырылу нысаны деп
ұғындырды. Ол объективтік және ге-
нетикалық әдістер негізінде тұжы-
рымдалған психологиялық ұғым-
дардың алғашқы жүйесін баяндады.
Эллиндік кезеңде тіршілік принципі 
оның белгілі бір көріністеріне айнал-
ды. Феодалдық дәуірде психика тура-
лы ілім-білімдердің ілгерілеуі біраз 
бәсеңсіді. Тек орта ғасырда араб тілді 
елдердің озық пікірдегі ойшылдары 
мен дәрігерлері (Ибн Сина, Ибн әл-
Хайсам, Ибн Рашид және т.б.) өздері-
нің жан туралы
 
идеялары арқылы 
Батыс Еуропадағы жаратылыстық –
ғылыми психологияның өркендеуіне 
жағдай жасады; осының нәтижесінде 
олар адамды жаратылыстың заңда-
рына бағынатын табиғи тіршілік иесі 
ретінде тәжірибелік жолмен зерттеу-
ге мұрындық болады. Буржуазиялық 
революциялар мен материалистік 
дүниетанымның өркендеу дәуірінде 
психологиялық әрекетке принципті 
тұрғыдан жаңа көзқарас қалыптасты, 
енді ол детерминизм ұстанымымен 
ұғыңдырылып, түсіндірілетін болды. 
Әлеуметтік-экономикалық өзгерістер 
барысында психологиялық білімдер-
дің дамуына жол ашылып, XVII ға-
сырда жантану ғылымы бірқатар іл-
гері категориялармен толықты. Р. Де-
карт мінез-құлықтың рефлекстік та-
биғатын ашты, жан туралы ұғымды 
субъктінің өз психикалық актілерін 
тікелей білуі ретіндегі ұғымға айнал-
дырды.
Нақ осы дәуірде өте маңызды бірқа-
тар психологиялық ілімдер жарық 
көрді. Олар жан құбылыстарының 
байлалысын анықтайтын байла-
ныс ретіндегі ассоциациялар туралы 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: