А. Соловьева, Б. Ибраимова
§42. Эндокринді безінің қызметі және
жүктеу/скачать 5,3 Mb. Pdf көрінісі
|
8 сынып биология окулык.pdf
| §42. Эндокринді безінің қызметі және
оларға байланысты аурулар Эндокринді бездер қызметінің бұзылуынан туындаған ауруларды атау Эндокринді бездер ағзаның басқа да мүшелері сияқты ауруға шалдығуы мүмкін. Олардың қызметінің бұзылуын үлкен екі топ қа бөлуге болады: Ағзада гормондар мөлшерінен көп бөлінсе гиперфункция , мөл- шерінен аз бөлінсе гипофункция деп атайды. Гормондардың мөлшерден тыс көп бөлінуі де, аз бөлінуі де қауіпті. Кез келген бездің ги- пер және гипофункциясы қауіпті ауру тудыруы мүмкін. ішкі сек- реция бездеріне гипофиз, қалқанша без, қалқаншамаңы бездері, айырша без, бүйрекүсті бездері және т.б. бездер жатады. гипофиз – негізгі ішкі секреция безі (95-суретті қараңдар). Ол аралық мидың астыңғы жағына жіңішке өсінді арқылы бекінеді. Пішіні үрмебұршақ тәрізді, ересек адамдарда салмағы 0,5–0,65 г-ға жетеді. Бұл без 25 түрлі гормон бөледі. Оның гормондары ұйқы безінен басқа бүкіл ішкі секреция бездерінің қызметін басқарады. Гипофиздің сома- тотропин (өсу) гормоны барлық ұлпа мен ағзаға әсер етеді. Өсугормо- ны қаңқа мен бұлшық еттің өсуіне әсер ете отырып, ағзаны дамытады. Егер өсу гормоны жеткіліксіз мөлшерде түзілетін болса, адамның бойы өспей, ергежейлілік пайда болады. Ал артық түзілген жағдайда (гипер- функция) алыптықауруына шалдығады. Адамның сүйектері 25 жасқа дейін ұзарып өседі. Акромегалия – ересек адамдарда өсу гормонының көп бөлінуінен пайда болатын ауру. Бұл жағдайда адамның саусақтары, аяқ және бет сүйектері ұзарып өседі. қалқанша без тироксин гормонын бөледі (96-сурет). Тироксин гор- моны қалыпты түзілуі үшін ағзада йод жеткілікті болуы керек. Егер де ересек адам тамақпен және сумен жеткілікті мөлшерде йод алып отырма- са, эндемиялықзоб ауруына шалдығады. Бұл – қалқанша безінің ісінуі. Жас балаларда йодтың жетіспеуінен кретинизм ауруы пайда болады. Тироксин ағзадағы зат алмасудың негізгі бөлігін реттейді. Оның қызметіне байланысты ағзада қоректік заттар қорға жиналады (ағзаға қажетті нәруыздар, майлар түзіледі) немесе ыдырап энергия түзіледі. Егер ағзада тироксин аз мөлшерде түзілетін болса, қоректік заттардың барлығы қорға жиналады. Соның салдарынан микседема ауруы пай- да болады. Адам семіреді. Оның дене температурасы 35°С болып, үнемі тоңады, күш-қуаты аз, әлсіз болып, ұйқысы келе береді. 171 Тироксин мөлшерден көп бөлінген жағдайда қоректік заттардың өте көп бөлігі энергияға жұмсалады. Содан Базедов (бадырақ көз) ауруы пайда болады. Ауру адамның жүйке жүйесі шектен тыс қозады, жүрегі жиі соғып, тыныс алуы жиілейді, дене температурасы 37–38°С бола- ды, ұйқысы қашады, арықтайды, көп тамақ жейді, бірақ жеген тамағы ағзаға сіңбейді. Көздің бұлшық еттеріне күш түсіп, көзі бақырайып кетеді. Мұндай адамдардың жүрегі және басқа да мүшелері тез ауруға шалдығады. Қазақстанда қалқанша безi ауруларының санын азайту мақ- сатында йод тапшылығының алдын алуы туралы заң қабылданған. жүктеу/скачать 5,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|