Қарағанды облысы топонимдері Нұр-Сұлтан, 2020 Т. Аршабеков
жүктеу/скачать 7,57 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қыпшақтар.
Осы ұрпақтың барлық бес руы 4 болысты құрап, Ақмола приказына бағынып, кейбіреулерінен басқа округтің ең солтүстік бөлігінде көшіп жүреді, Железинский станциясынан Омск қаласына дейінгі түзуге параллель созылған көлдер маңында және тоғайларда қыстайды; жазғы қозғалыстарға келсек, 4 болыстың әрқайсысынан келесі бөліктерді табуға болады, келесі 4 бағытты ұстанады: 1) көбіне Николай станциясына; 2) Тайыншакөл базарына; 3) Ақкөлге және Жайылмаға және 4) Ақмола базарына. Бұл ұрпақтың 4 болысының құрамы келесі: 1. Құлан тайпасы, 10 руымен: а) Мола-жақып, б) Естімес-ақпан, в) Қожағұл, г) Керей, д) Елетен, е) Есенәлі, ж) Қошқарбай, з) Қысрау, и) Өтеп-Тұқылы, және и) Жағалбайлы, – аз санымен алтай ұрпақтарымен бірге құлан-қыпшақ болысын құрды, қыста негізгі бөліктері Есіл бойынша мына қыстақтарға қарама-қарсы тұрады: Качир, Осмориж, Черлак және Елисавет, және Қараменді станциясына жақын және қоңыр-төбе тауларындағы Нұра бойынша, Есіл бойындағы өзінің туыстарында жер қоры бар. 2. Сағал 3 руға бөлінеді: а) Ожыралы (Қошқарамбет, Түгел және Той- қара бөлімдерімен), б) Қасқұлан (Алтабай және Есерген бөлімдері) және в) Жарымбет сағал-қыпшақ болысын құрды, алдыңғының оңтүстікке және батысқа қарай (Сілеті өзені бойымен, оның төменгі бөлігінде); Қара-тұмар көлінің маңында, Сары теңізден шығысқа қарай; Үлкен Қаройдан солтүстікке қарай; Жарқайын-ағаш орманында қыстайды, бұдан басқа туыстарында Есіл бойында, Ақмоладан батысқа қарай қыстайтын жерлері бар. Жазда ауылдардың бір бөлігі түзуге жылжиды, екінші бөлігі Ақкөлге, үшіншісі Тайынша көлге және аз бөлігі Ақмолаға. 64 Кумеков Б.Е. Государство кимаков IX-XI вв. по арабским источникам. – Алма-Ата: Изд-во «Наука» КазССР, 1972. 65 б. 65 Омарбекова А.С. Социальное и природное в формировании топонимии Улытау-Торгайского региона. Дисс. … к.г.н. – Алматы, 1999. 121 б. 45 3. Жалыбай 5 руымен: а) Алқұлы, б) Қусембен, в) Ақбетей, г) Қожаке және д) Әбілқасым. 4. Күрлеут 2 руымен: а) Өтен және б) Нияз жалыбай-күрлеут-қыпшақ болысын құрды, Қотырдан шығысқа қарай, Үш-қамыс тауларында, және Железинский кеден қашықтығына қарсы Ертіс бойыда тұратын аз бөлігінен басқа, алдыңдағылармен бірге көшеді. 5. Құлатай 12 руға бөлінді: а) Қосандар (Тоқтыбай, Төкібай, Жұмағұл және Алты-базар 4 бөлімімен), б) Айткөл, в) Жанайдар, г) Өтен-сары (Таз және Шортан 2 бөлімімен), д) Мадияр, е) Қазыбек, ж) Қожан, з) Бостан, и) Күшбайда, к) Құлан және л) Құдас, бұлардан құлатай-қыпшақ болысы құрылды, Железинская станциясынан Омск қаласына дейінгі, Ертіс бойындағы қалған бос жерлерде орын алды, бұдан басқа Теке көлінен оңтүстікке қарай (Шілік- тұмар шатқалы) және шығысқа қарай тауларда қыстайтын бөлік Алабота көлінің маңайы (Чурлаковский станциясына қарама-қарсы) бірдей; және де аз бөліктері Есіл бойынша, бұрынғы Қызылжар және Қараменді бекеттерінің алқаптарында және тіпті Атбасарға қарай мекендеді. Бұндай қоныстар жағдайында Ертіс қыпшақтары бәсентиндерден көрген тарылықтан қандай деуге болады, көзге елестенбейді, дегенмен, Ақмола округінің солтүстік бөлігіндегі бос жазғы, көгалды жерлерінің үлкен қорына қарамастан, құлатай-қыпшақтар Ақкөл жайылмаларына жақын жайылуға тырысады, оларға көршілес болыстар сияқты осындағы бәсенділерден қыстақтарға таласа отырады. Облыстың оңтүстік көшпенділеріне көшейік, оның ішінде бағаналы ұрпақтары оның оңтүстік-батыс бұрышын алып отыр, 1839 жылдан бастап Орынбор тізімінде болған, осы жылдан бастап 1859 жылға дейін Көкшетау приказымен басқарылды, бұдан Атбасардікіне ауысты, 1859 жылдан бастап бұл округтің негізгі бөлігін құрды. Облыстың оңтүстік-шығыс бөлігін алатын Қарақи толық Қарқаралы округіне кіреді, ал қалған бесеуі жоғарыда айтылған екеуінің арасында орналаса отырып, Ақмола округінің оңтүстік бөлігін құрайды. Осы үлкен отбасылардың шығысынан бастап әрқайсысының құрамын дәлірек қарастырайық. жүктеу/скачать 7,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|