Қазақ тіліндегі эмоционалды



Pdf көрінісі
бет20/218
Дата08.11.2023
өлшемі57,39 Mb.
#190142
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   218
Байланысты:
Снимок экрана 2023—10—21 в 15.40.19

Алақай! Ура!

қуану, шаттану. 
Паһ! Паһ
-
паһ!

сүйсіну, таңдану. 
Бәрекелді!

сүйсіну, қоштау. 
Бәлі!

мадақтау, қошеметтеу, разы 
болу, қоштау, таңырқау, таңдану. 
Оһо!

таңдану. Мысалы,

Семейде мұғалімдер курсы ашылғалы жатыр. Расход –
 
қазынадан. Хат танитын жігіттер алына береді депті. Бізге де кісі 
жібер деп қағаз келіп отыр.
 

Ой, алақай
-
ай!
 
Қалай, қашан бару керек екенін сұрап алды. ...Қартқожада ес 
қалған жоқ. Келген жұмысын тез бітіре сала, тымақты шекеге 
салып, арсалаңдап ауылға тартты (І. Жансүгіров) –
 
шаттану.
Құндақбай қойнынан бөтелкені суырып дастарханға дік еткізді.
 

 
Өп бәлі,
 
азамат! –
 
деді Сүлеймен «бержабай»
(І. Жансүгіров) 

разы болу.
Лабақ
-
ахун одан сайын аруақтанып, домбыраға шүйлігіп терме 
сөзді нөсерше төгіп бұршақша боратты. Шәріптің делбесі одан 
сайын қозып:

 
Пах, пах!
 
Бас! Аяма! –
 
деп қиқулады
(С. Елубаев)

қошеметтеу, 
делебесі қозу.
Тек жағымсыз эмоцияны білдіретін одағайларлар: 
Әттең!

өкіну. 
Әттеген
-
ай!

өкіну. 
Қап!

өкіну.
Тәйірі! 

наразы болу, 


33 
ренжу, кею. 
Түге!

наразы болу, ренжу. 
Піш!

менсінбеу, 
жақтырмау. 
Пішту!

менсінбеу, жақтырмау. Мысалы, 
Тиегі тырсылдап келіншек тұсындағы жібек кілемге ілулі арғын 
домбыра тұр екен. Сатанның көзіне оттай басылды. Көптен 
домбыра тарпаған. 
«Әттең!..»
 
деді (І. Жансүгіров) –
 
өкіну.

 
Егер біз осыған шейін ілінбей кеткенде... 
Әттеген
-
ай!..
 
Шұрқанды салатын едік! 
Қап!..
 
(І. Жансүгіров) 

өкіну.
 

Қап!
 

 
деп Тәуке бармағын тістеді (І. Жансүгіров) 

ызалану.
Пахраддин
 
жүгіре алмады. Демікпесі ұстап ырсылдап қалды. 
Кеудесін әрең сүйреп сусыма құм төбеге көтерілді
-
ау итшілеп. Қайда, 
бұл кезде Балқияның әлдеқашан қарасы батқан
-
ды.
 

 
Қап,
 
мына бейбақтың азабы
-
ай! –
 
деді, төбе үстінде іркіліп, 
ұшы
-
қиырсыз шалқар құм әлеміне
 
көз жіберіп тұрып (С. Елубаев)

налу.
Бірқатар одағайлар көпмәнді болып келеді де, қолданылу ыңғайы
-
на қарай кейде жағымды, кейде жағымсыз эмоцияны білдіреді. Олар:
Ай!

таң қалу, қорқу, ауырсыну.
Әй

таңдану, таңырқау, өкіну, күмәндану, наразылық білдіру, 
ренжу, кею.
Астапыралда!

таңдану, қорқу, шошу, үрейлену.
Ой!

қуану, ызалану, күңірену.
Ойбай!

қуану, абдырау, үрку, қорқу, шошу, үрейлену.

 
Япырмай!

армандау, өкіну, таңдану, ынтығу, үрейлену.
Көтек! 

мазақ қылу, әжуалау, шошу, қорқу. 
Әрі жағымды, әрі жағымсыз эмоцияны білдіретін бұл одағай
-
лардың мағыналары контекс ішінде, не
жағдаятта анықталады. Төмен
-
дегі мысалдардан 
ай 
одағайының бірінші жағдайда таң қалуды, ал 
екінші жағдайда қорқуды білдіріп тұрғандығын контекске қарап 
ажыратуға болады.
1) 
Досан таңырқап қарап отырып:
 

 
Ай,
 
тегі пенде болмассың, сайтан шығарсың! –
 
деді (І. 
Жансүгіров) –
 
таң қалу.
2) 

 
Ай,
 
ер
-
ай! Неге соғар екен ісің!? (І. Жансүгіров) 

қорқу.
Көбінесе күтпеген жағдайдағы адамның көңіл
-
күйінің өзгеруіне 
қарай қолданылатын
 
ой
 
одағайы төменде қуану, күңірену, ызалану 
сияқты түрлі эмоциялық күйді білдіріп тұр.
1) 

 
Ой,
 
Сатан ғой! –
 
деп сиыршы да саңқ ете түскенде шешесі 
қанатын жая жүгірді. Сатан аттан түсіп аймаласып көрісіп 
жатыр
(І. Жансүгіров) 

қуану.
2)


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   218




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет