Әдебиет:Дж.Фрейзер.Золотаяветвь.–М.,1980;ВалихановЧ.Избранные произведения. – М., 1986; Ғабитов Т.Х. Қазақ мәдениетінің типологиясы. – А., 1996; Штернберг Л.Я. Первобытная религия в свете этнографии. – Л., 1936; Радклифф-Браун А.Р. Сравнительный метод в социальнойантропологии // Антология исследований культуры. – СПб, 1997. Фрейд З. Тотем и табу. – Тбилиси, 1991.
ТАҒДЫР – адам ғұмырындағы барлық жағдайларды алдын ала пеше- несіне жазып қоятын табиғаттан тыс күш туралы діни мистикалық түсінік- ті білдіретін ұғым. Ежелгі гр. мифологиясы бойынша адамдардың, тіпті құдайларының да өмірі Т. құдайшыларының – мойралардың (римдіктерде
– наркилердің) қолында. Кейін келе Т-ды әлемнің әміршісі әділетті Хақ тағала түрінде түсіне бастады (гр-де Тихе, Немезида). Христиандықта Т. құдайдың жазмышы, жоғарғы күші ретінде көрсетілді. Т-ды жазмыштың ісі ретінде түсіну қазіргі барлық діндерге тән (Фатализм). Кейбір діни бағыттар (мыс., католицизм, православие) құдайдың жазмышы туралы пікірді адамның ерік бостандығы идеясы мен эклектикалық түрде біріктіру арқылы Т. туралы түсініктің фатализмін әлсіретуге тырысады. Филос. емес мағынада Т. ұғымы жеке адамның немесе бүкіл халықтың өміріндегі түрлі жағдайлар қосындысының көрінісі ретінде қолданылады.
