10.4.
Міндеттеменің
орындалуын
қамтамасыз
ету
əдістері
Міндеттеме
өздігінен
борышқордың
талап
етілетін
əрекеттерді
жасауына
кепілдік
бермейді
.
Тіпті
,
орындауды
бұзған
борышқорға
183
қатысты
несие
беруші
азаматтық
-
құқықтық
жауапкершілік
ша
-
раларын
қолданған
ретте
де
қажетті
мүлік
борышқорда
болмауы
мүмкін
.
Сондықтан
несие
берушінің
мүдделерін
қамтамасыз
ету
,
міндеттеменің
тиісінше
орындалатындығына
кепілдік
алу
үшін
заңда
орындауды
қамтамасыз
етудің
бірқатар
арнайы
шаралары
бекітілген
.
Бұл
шаралар
(
əдістер
)
мүліктік
сипатқа
ие
,
сондай
-
ақ
өздері
қамтамасыз
ететін
негізгі
міндеттемелерге
қатысты
олар
қосымша
бо
-
лып
табылады
.
Борышқорды
міндеттемені
орындауға
ынталандыру
жəне
несие
берушінің
мүдделерін
қорғауды
қамтамасыз
ету
олардың
мақсаты
болып
табылады
.
ҚР
АК
18-
тарауында
қамтамасыз
етудің
дəстүрлі
əдістері
тізбектелген
.
Сондай
-
ақ
заңнамада
немесе
тараптардың
келісімінде
қарастырылған
қамтамасыз
етудің
өзге
де
əдістерін
қолдану
мүмкіндігі
бекітілген
(
ҚР
АК
292-
бабы
).
Сонымен
бірге
,
дəстүрлі
бес
əдіске
борышқордың
мүлкін
ұстап
қалу
сияқты
жəне
гарантиялы
жарналық
əдістерде
қосылған
.
ҚР
АК
қарастырылмаған
өзге
де
шараларды
қолдануға
болады
.
Оларды
жедел
шаралар
деп
атайды
.
Бұлардың
санатына
сапасыз
тауарға
ақы
төлеуден
бас
тарту
,
тауарға
алдын
ала
ақы
төлеу
,
өзге
та
-
рап
оны
өрескел
бұзған
ретте
орындаудан
бас
тартуды
жатқызуға
бо
-
лады
.
Қамтамасыз
етудің
қандай
да
бір
əдісін
тараптардың
өзара
келісімі
бойынша
не
заңдағы
арнайы
нұсқауға
орай
қолдануға
болады
.
Кепіл
,
айып
төлеу
,
мүлікті
ұстап
қалу
сияқты
əдістер
міндеттемелердің
кейбір
түрлеріне
қатысты
заңнамада
арнайы
қарастырылса
,
ал
өзгелерін
қамтамасыз
етуге
бұл
əдістерді
қолдану
тараптардың
келісімінде
бекітілуі
мүмкін
.
Қамтамасыз
етудің
барлық
əдістері
негізгі
қамтамасыз
етілетін
міндеттемеге
қатысты
қосымша
(
акцессорлық
)
сипатқа
ие
бола
-
ды
жəне
олар
тек
шынайы
талапты
ғана
қамтамасыз
етуі
мүмкін
.
Олар
негізгі
міндеттемеге
ілесе
жүреді
.
Атап
айтқанда
,
негізгі
міндеттемедегі
талап
ету
құқығын
беру
жəне
борышты
аудару
орын
алған
ретте
қамтамасыз
ететін
қосымша
міндеттеме
бойынша
да
құқықмирасқорлығы
жүргізіледі
.
Негізгі
міндеттеменің
тоқтатылуы
қосымша
міндеттеменің
де
тоқтатылуына
əкеледі
.
Егер
негізгі
міндеттеме
жарамсыз
деп
таныл
-
са
,
бұл
автоматты
түрде
қосымша
міндеттеменің
де
жарамсыздығына
əкеледі
жəне
керісінше
,
қамтамасыз
ету
əдісі
жарамсыз
деп
танылған
ретте
негізгі
міндеттеме
күшін
сақтап
қалады
.
Банктік
кепілдік
деп
184
аталынатын
қамтамасыз
ету
əдісі
ғана
бұл
қағидадан
тыс
жатыр
деуге
болады
.
Айып
төлеу
–
борышқор
м
i
ндеттемес
i
н
орындамаған
немесе
ти
i
с
i
нше
орындамаған
ретте
,
атап
айтқанда
,
орындау
мерз
i
м
i
н
өтк
i
з
i
п
алған
ретте
несие
беруш
i
ге
төлеуге
м
i
ндетт
i,
заңдармен
немесе
шарт
-
пен
белг
i
ленген
ақша
сомасы
айып
төлеу
(
айыппұл
,
өс
i
м
)
деп
таныла
-
ды
(
ҚР
АК
293-
бабы
).
Айып
төлеу
міндеттеменің
орындалуын
қамтамасыз
етудің
заңды
тұлғаларға
да
жəне
жеке
тұлғаларға
да
қатысты
ең
кең
таралған
əдістерінің
бірі
болып
табылады
.
Айып
төлеу
шартты
немесе
заңды
болуы
мүмкін
.
Заңды
айып
төлеу
заңнамада
бекітіледі
жəне
осында
оны
өндірудің
мөлшері
,
тəртібі
жəне
талаптары
айқындалады
.
Бұл
нормалар
императивті
бо
-
лып
табылғандықтан
,
тараптардың
заңды
айып
төлеуді
өндіріп
алу
-
дан
бас
тартуға
,
оның
мөлшерін
азайтуға
құқығы
жоқ
.
Тіпті
,
айып
төлеуді
өндіріп
алу
тараптардың
келісімінде
қарастырылмаған
болса
да
,
несие
беруші
оның
төленуін
талап
етуге
құқылы
.
Өйткені
ол
заңи
тұрғыдан
бекітілген
.
Егер
заңдарда
тікелей
тыйым
салынбаса
,
тараптардың
кел
i
с
i
м
i
мен
заңды
айып
төлеу
мөлшер
i
көбейт
i
лу
i
мүмк
i
н
.
Егер
төленуге
ти
i
ст
i
айып
(
айыппұл
,
өс
i
м
)
несие
беруш
i
н
i
ң
шеккен
залалдарымен
салыстырғанда
тым
көп
болса
,
сот
борышқордың
м
i
ндеттемен
i
орындау
дəрежес
i
н
жəне
борышқор
мен
несие
беруш
i
н
i
ң
назар
аударуға
лайықты
мүдделер
i
н
ескере
отырып
,
айып
төлеу
мөлшер
i
н
(
айыппұлды
,
өс
i
мд
i)
азайтуға
құқылы
.
Соттың
айып
төлеуден
борышқорды
толықтай
босатуға
құқығы
жоқ
.
Шартты
айып
төлеу
заңмен
емес
,
тараптардың
келісімімен
бекітіледі
.
Айып
төлеу
екі
түрде
болуы
мүмкін
:
айыппұл
жəне
өсім
.
Бұ
-
лардың
екеуі
де
тəжірибеде
айыппұлдық
деп
аталып
,
ортақ
сипат
-
тары
болғанымен
,
өзіндік
ерекшеліктерге
де
ие
.
Мысалы
,
айыппұл
бұл
алдын
ала
бекітілген
мөлшерде
немесе
орындау
пəнінің
құнына
қатысты
борышқордың
төлеуге
міндетті
ақшалай
сомасы
болып
та
-
былады
.
Өсім
бұл
,
кешіктірілген
төлемнің
əрбір
күніне
борышқордың
төлеуге
міндетті
ақшалай
сомасы
болып
табылады
.
Айыппұлды
бірреттік
тəртіпте
өндіріп
алады
.
Ал
өсім
кешіктіріл
-
ген
əрбір
күн
үшін
үзіліссіз
ұлғая
түседі
.
Айып
төлеу
туралы
кел
i
с
i
м
,
нег
i
зг
i
м
i
ндеттемен
i
ң
нысанына
қарамастан
,
жазбаша
түрде
жасалуға
ти
i
стігі
заңда
бекітілген
.
185
Айып
төлеуді
өндіріп
алу
барысында
несие
беруші
бірмезетте
залалдарды
да
өндіріп
алу
құқығын
иеленеді
.
Осы
ретте
,
несие
берушінің
негізсіз
баю
мəселесі
туындайды
.
Осыған
орай
,
ҚР
АК
351-
бабында
айып
төлеудің
шығындарға
қатынасына
қарай
оның
төрт
түрі
белгіленеді
:
айыппұлдық
айып
төлеу
–
толықтай
көлемде
бір
мезетте
шығындар
мен
айып
төлеуді
өндіріп
алады
;
балама
айып
төлеу
–
несие
берушінің
таңдауы
бойынша
не
айып
төлеу
не
шығындар
өндіріліп
алынады
;
айрықша
айып
төлеу
–
тек
айып
төлеу
ғана
өндіріліп
алынады
;
есепке
жатқызу
айып
төлеуі
–
айып
төлеуде
жəне
шығында
өндіріледі
,
бірақ
соңғысы
айып
төлеумен
жабылмаған
бөлігінде
өндіріледі
.
Егер
заңнамада
немесе
тараптардың
келісімінде
өзгеше
көзделмесе
,
жалпы
ережеге
сəйкес
айып
төлеу
есепке
жатқызу
болып
табылады
.
Уағдаласушы
тараптардың
б
i
реу
i
н
i
ң
шарт
бойынша
өз
i
нен
алы
-
натын
төлемн
i
ң
есеб
i
нен
ек
i
нш
i
тарапқа
жəне
шарт
жасау
мен
орын
-
дауды
не
өзге
м
i
ндеттемен
i
орындауды
қамтамасыз
етуге
бер
i
лет
i
н
ақшалай
сома
кеп
i
лпұл
деп
танылады
(
ҚР
АК
337
б
-
бабы
)
Төлемдердің
бір
бөлігі
алдын
ала
төленеді
жəне
шарттың
жа
-
салу
фактісі
осы
арқылы
қамтамасыз
етіледі
.
Мерзімінен
бұрын
төленетіндіктен
,
кепілпұл
аванс
пен
алдын
ала
ақы
төлеуге
ұқсас
бола
-
ды
.
Дегенмен
,
кепілпұл
ғана
міндеттеменің
орындалуын
қамтамасыз
етеді
.
Кеп
i
лпұл
туралы
кел
i
с
i
м
кеп
i
лпұлдың
сомасына
қарамастан
жазбаша
нысанда
жасалуға
ти
i
с
.
Тіпті
,
егер
негізгі
міндеттеме
нотариалдық
куəландыруға
тиіс
болған
ретте
де
,
кепілпұл
үшін
жай
жазбаша
нысан
жеткілікті
болып
табылады
.
Кел
i
с
i
мн
i
ң
жазбаша
ны
-
санда
жасалуын
сақтамау
кеп
i
лпұл
кел
i
с
i
м
i
н
жарамсыз
деп
тануға
əкел
i
п
соқтырады
.
ҚР
АК
338-
бабында
анықталғандай
,
м
i
ндеттемен
i
ң
орында
-
луы
басталғанға
дей
i
н
тараптардың
кел
i
с
i
м
i
бойынша
не
олардың
к
i
нəс
i
нс
i
з
-
ақ
оны
орындаудың
мүмк
i
нд
i
г
i
болмауы
салдарынан
тоқтатылған
жағдайда
,
кеп
i
лпұл
қайтарылуға
ти
i
с
.
Міндеттемені
тараптардың
бірі
бұзған
ретте
басқа
салдарлар
ту
-
ындайды
.
Егер
м
i
ндеттемен
i
ң
орындалмауына
кеп
i
лпұл
берген
тарап
жауапты
болса
,
ол
ек
i
нш
i
тарапта
қалады
,
ал
егер
кеп
i
лпұл
алған
тарап
жауапты
болса
,
ол
ек
i
нш
i
тарапқа
кеп
i
лпұлдың
ек
i
еселенген
сома
-
сын
төлеуге
м
i
ндетт
i.
Оның
үст
i
не
,
шартта
өзгеше
көзделмегенд
i
ктен
,
186
м
i
ндеттемен
i
ң
орындалмауына
жауапты
тарап
ек
i
нш
i
тарапқа
кеп
i
л
-
пұл
сомасын
ескере
отырып
,
шеккен
залалдың
орнын
толтыруға
м
i
ндетт
i.
Достарыңызбен бөлісу: |