10.5.
Міндеттеменің
бұзылғандығы
үшін
жауаптылық
Азаматтық
-
құқықтық
жауаптылық
–
бұл
шартпен
немесе
заңмен
көзделген
өзіне
жүктелген
міндеттемелерді
бұзған
борышкер
-
ге
қолданылатын
мүліктік
өндіріп
алу
.
ҚР
АК
349-
бабына
сəйкес
м
i
ндеттемен
i
орындамау
,
не
ти
i
ст
i
дəрежеде
орындамау
(
мезг
i
л
i
нде
орындамау
,
тауарлар
мен
жұмыстарды
толық
орындамау
,
м
i
ндеттеме
мазмұнында
белг
i
ленген
басқа
жағдайларды
бұзып
орындау
) –
ти
i
с
i
нше
орындамау
оның
бұзылуы
деп
түс
i
н
i
лед
i.
Ти
i
ст
i
дəрежеде
орындауға
мүмк
i
нд
i
к
болмаған
жағдайда
борышқор
бұл
туралы
несие
беруш
i
ге
дереу
хабарлауға
м
i
ндетт
i.
М
i
ндеттемен
i
бұзғандығы
үш
i
н
борышқорды
жауапқа
тарту
несие
беруш
i
н
i
ң
талап
ету
i
бойынша
жүрг
i
з
i
лед
i.
Жауаптылықтың
нысаны
мен
мөлшері
.
Шығындарды
өтеу
;
Айып
төлеу
;
Борышқордың
жеке
-
дара
анықталған
затын
алу
.
197
Міндеттемені
бұзған
борышқор
несие
берушіге
келтірілген
залалдардың
орнын
толтыруға
міндетті
.
Залалдардың
ұғымы
ҚР
АК
9-
бабының
4-
тармағында
берілген
.
1)
Нақты
нұқсан
–
құқығы
бұзылған
адам
жасаған
немесе
жасауға
ти
i
ст
i
шығыстар
,
оның
мүлк
i
н
i
ң
жоғалуы
немесе
зақымдануы
;
2)
Айырылып
қалған
пайда
–
сол
адамның
құқығы
бұзылмаған
болса
,
дағдылы
айналым
жағдайында
оның
алуына
болатын
,
б
i
рақ
алынбай
қалған
табыстары
залалдар
деп
түс
i
н
i
лед
i.
М
i
ндеттемен
i
ң
бұзылуынан
туындаған
залалдың
орнын
тол
-
тырудан
борышқорды
босату
жөн
i
ндег
i
тараптардың
м
i
ндеттеме
бұзылғанға
дей
i
н
қабылдаған
кел
i
с
i
м
i
жарамсыз
болады
,
алайда
та
-
раптар
өзара
кел
i
с
i
м
бойынша
мүл
i
ктег
i
нақты
келт
i
р
i
лген
зиянды
ғана
өнд
i
р
i
п
алуды
көздеу
i
мүмк
i
н
.
Егер
заңдарда
немесе
шартта
өзгеше
көзделмесе
,
залалды
анықтаған
кезде
,
м
i
ндеттеме
орындалуға
ти
i
ст
i
жерде
,
борышқор
не
-
сие
беруш
i
н
i
ң
талабын
өз
ықтиярымен
қанағаттандырған
күн
i,
ал
егер
талап
ер
i
кт
i
түрде
қанағаттандырылмаса
,
талап
арыз
бер
i
лген
күн
i
қолданылған
баға
назарға
алынады
.
Мəн
-
жайды
нег
i
зге
ала
отырып
,
сот
шеш
i
м
шығарған
күн
i
не
нақты
төлем
төленген
күн
i
қолданылған
бағаны
назарға
ала
кел
i
п
,
залалдың
орнын
толтыру
туралы
талапты
қанағаттандыра
алады
.
Айырылып
қалған
пайданың
мөлшер
i
н
анықтаған
кезде
оны
алу
үш
i
н
несие
беруш
i
алдын
ала
қолданған
шаралар
жəне
осы
мақсатта
жасалған
дайындықтар
ескер
i
лед
i.
Егер
мұның
өз
i
м
i
ндеттемен
i
бұзғаны
үш
i
н
жауапкерш
i
л
i
ктен
жал
-
тару
мақсатымен
жасалғанын
дəлелдесе
,
несие
беруш
i
борышқордың
,
сондай
-
ақ
оның
мүл
i
к
иес
i
н
i
ң
кез
келген
i
с
-
əрекет
i
н
жарамсыз
деп
та
-
нуды
талап
етуге
құқылы
.
ҚР
АК
351-
бабында
айып
төлеудің
шығындарға
қатынасына
қарай
оның
төрт
түрі
белгіленеді
:
1)
есепке
жатқызу
айып
төлеуі
–
айып
төлеуде
жəне
шығында
өндіріледі
,
бірақ
соңғысы
айып
төлеумен
жабылмаған
бөлігінде
өндіріледі
;
2)
айыппұлдық
айып
төлеу
–
толықтай
көлемде
бір
мезетте
шығындар
мен
айып
төлеуді
өндіріп
алады
;
3)
балама
айып
төлеу
–
несие
берушінің
таңдауы
бойынша
не
айып
төлеу
не
шығындар
өндіріліп
алынады
;
4)
айрықша
айып
төлеу
–
тек
айып
төлеу
ғана
өндіріліп
алынады
.
Соңғы
үшеуі
заңнамада
немесе
шартта
қарастырылуы
мүмкін
.
198
М
i
ндеттемен
i
ң
орындалмағаны
немесе
ти
i
ст
i
дəрежеде
орын
-
далмағаны
үш
i
н
шектелген
жауаптылық
белг
i
ленген
жағдайларда
айып
төлеу
арқылы
жабылмаған
бөл
i
г
i
нде
,
не
одан
тыс
,
не
оның
ор
-
нына
өтелуге
жататын
залал
осындай
шектелумен
белг
i
ленген
шекке
дей
i
н
өнд
i
р
i
п
алынуы
мүмк
i
н
.
Міндеттеменің
бұзылғандығы
үшін
жауапкершілік
нысаны
ретін
-
дегі
залалдар
мен
айып
төлеудің
айырмашылығы
Міндеттеменің
осы
түрі
жайлы
заңда
жəне
шартта
қарас
-
тырылмағанымен
,
залалдарды
өндіріп
алу
міндеттеменің
бұзыл
-
ғандығы
үшін
жауапкершіліктің
жалпы
нысаны
ретінде
қолданылуы
мүмкін
.
Ал
айып
төлеу
,
егер
құқықбұзушылықтың
осы
түрі
үшін
заңда
немесе
шартта
белгіленсе
ғана
өндіріліп
алынады
.
Осы
ретте
,
шарттық
айып
төлеу
–
жарамсыздық
қаупімен
,
жазбаша
нысанда
жа
-
салынуы
тиіс
.
Залалдардың
мөлшері
міндеттемені
бұзу
салдарынан
келтірілген
шығынға
байланысты
болады
.
Айып
төлеудің
мөлшері
алдын
ала
шартта
немесе
заңда
айқындалады
.
Айып
төлеудің
мөлшері
залалдың
мөлшеріне
байланысты
болмайды
.
Айып
төлеуді
өндіріп
алу
үшін
залалдың
мөлшерін
айқындау
та
-
лап
етілмейді
.
Ал
залалды
өндіріп
алу
үшін
бұл
қажет
болады
.
Міне
,
осылайша
,
айып
төлеуді
өндіріп
алу
үшін
несие
беруші
себепті
байла
-
ныс
пен
залалдың
мөлшерін
дəлелдеуге
міндетті
емес
.
Тек
бұл
ретте
борышқордың
міндеттемені
бұзғандығы
ғана
дəлелденуі
тиіс
.
Залалдарды
өндіріп
алу
талаптарына
қарағанда
,
дəлелдеудің
қарапайымдылығына
байланысты
айып
төлеуді
өндіріп
алу
туралы
талаптар
тəжірибеде
жиірек
қойылады
.
Міндеттеменің
бұзылуынан
келтірілген
моральдық
зиянды
өндіріп
алу
азаматтық
-
құқықтық
жауаптылықтың
ерекше
нысаны
бо
-
лып
табылады
.
Моральдық
зиян
–
жеке
жəне
заңды
тұлғалардың
өз
i
нд
i
к
мүл
i
кт
i
к
емес
иг
i
л
i
ктер
i
мен
құқықтарының
бұзылуы
,
кемс
i
т
i
лу
i
немесе
олар
-
дан
айырылуы
,
соның
i
ш
i
нде
жəб
i
рленуш
i
н
i
ң
өз
i
не
қарсы
құқық
бұзушылықтың
жасалуы
салдарынан
басынан
кешірген
(
төзімін
тауысқан
,
уайымға
салған
)
жан
азабы
немесе
тəн
азабы
(
қорлау
,
ыза
-
ландыру
,
қысым
жасау
,
ашуландыру
,
ұялту
,
түңілту
,
тəн
қиналуы
,
за
-
лал
шегу
,
қолайсыз
жағдайда
қалу
жəне
т
.
б
.).
Міндеттеменің
бұзылуынан
келтірілген
моральдық
зиян
залал
-
дарға
қоса
өтеледі
.
Оны
өндіру
ережелері
Қазақстан
Республика
-
сы
Жоғары
Сотының
2001
жылдың
21
маусымындағы
«
Моральдық
199
зиянды
өндіру
туралы
заңнаманы
соттардың
қолдану
туралы
»
№
3
нормативтік
қаулысымен
айқындалған
.
Зиян
келтірушінің
кінəсіне
қарамастан
моральдық
зиян
мына
жағдайларда
,
егер
:
1)
зиян
азаматтың
өм
i
р
i
мен
денсаулығына
жоғары
қау
i
птіл
i
к
көз
i
арқылы
келт
i
р
i
лсе
;
2)
зиян
азаматқа
оның
заңсыз
сотталуының
,
заңсыз
қылмыстық
жауапқа
тартылуының
,
бұлтартпау
шарасы
рет
i
нде
заңсыз
қамауға
алуды
,
үйде
қамауда
ұстауды
немесе
ешқайда
кетпеу
i
туралы
қолхат
алуды
қолданудың
,
қамауда
ұстау
,
психиатриялық
емдеу
мекемес
i
не
немесе
басқа
емдеу
мекемес
i
не
орналастыру
түр
i
нде
əк
i
мш
i
л
i
к
жаза
-
ны
заңсыз
қолданудың
салдарынан
келт
i
р
i
лсе
; P01003S
3)
зиян
ар
-
ожданына
,
қад
i
р
-
қасиет
i
мен
i
скерл
i
к
бедел
i
не
нұқсан
келт
i
рет
i
н
мəл
i
меттер
тарату
арқылы
келт
i
р
i
лсе
;
4)
заң
акт
i
лер
i
нде
көзделген
өзге
де
жағдайларда
өтелед
i.
Заң
акт
i
лер
i
нде
көзделген
жағдайларды
қоспағанда
,
азаматтың
мүл
i
кт
i
к
құқықтарын
бұзатын
əрекеттер
(
əрекетс
i
зд
i
к
)
арқылы
келт
i
р
i
лген
моральдық
зиян
өтелуге
жатпайды
.
Азаматтық
-
құқықтық
жауапкершілікте
жиі
қолданылатын
нор
-
малардың
бірі
,
ол
ҚР
АК
353
бабындағы
«
Достарыңызбен бөлісу: |