- ̔строить̕) [14: 158-159].
Г. Дёрфер құрылтай сөзін
ḳuralṭay ˂ мo.
ՙ meclis՚ «мәжіліс»,
uluġ ḳuriltay «үлкен
құрылтай, жиын» мағынасындағы монғол элементі деп көрсетеді [4: 435]. «Көне түркі
сөздігінен» құрылтай сөзінің
qurïltaj ՙнародное собрание՚ деген мағынада жұмсалғандығын
көреміз:
Оγuz qaγan uluγ qurïltaj çaqïrdï [15: 468].
Құрылтай сөзіне қатысты «Қазақ әдеби тілінің сөздігінде» төрт түрлі семантикалық
мағынасы көрсетілген: 1. тар. Түркі-моңғол ақсүйектерінің ресми кеңесі; 2. XV-XVIII
ғасырларда түркі мемлекеттерінде, соның ішінде қазақ хандығында аса маңызды мәселелерді
шешу үшін шақырылған жиын; 3. ресми. Түркіменстан, Өзбекстан, Тәжікстан секілді Орта
Азия елдерінде мемлекеттік биліктің жоғары органы; 4. cаяси. ˂орысша.съезд˃
партиялардың, қозғалыстардың т.б. өзге де қоғамдық бірлестіктердің аса маңызды
мәселелерге байланысты бастапқы бас қосу жиылысы [16: 433].
Ḳuralṭay / құрылтай / хурадаан формаларына қарап олардың семантикалық мағынасы бір екендігін, түбірі
– қур / - қура / - хурал өрбитіндігін көруімізге болады.
«Шежіре-и теракиме» еңбегінде кездесетін тілдік бірліктердің бірі –
çeçen/шешен. Тарихи шығармада
çeçen сөзінің қолданысы:
Ol aḳıllı ve toġuşlı ve mirgen çeçen hünerli her maḳāmġa ve her yolġa yörümekni bile turġan ve hanġa inaḳ boldu (Ол ақылды мерген, дана,
шешен, сөзшең, қай жерге баратынын да жақсы білетін ақылды адам болды) [2: 191].
Монғол тілінде осы мағынада
цэцэн сөзі қолданылады. Б. Базылхан «
Монгол-казах толь» цэцэн сөзінің төмендегідей мағыналарын көрсетеді: 1. Сөзге шешен, тілмар, ұста,
шебер;
