Арманын қоймас адамзат !
...қапалы күнi қабарып,
қайғының күнi төнсе де,
үмiтiн жоймас адамзат !
Жақындап ажал тұрса да,
Жаныңа қылыш ұрса да,
...өмiрге тоймас адамзат ! ,- деп қорытады ойшыл. Бұқар жырау өзiнiң нақыл сөздерiмен, терең де әсем жырларымен “халық атасы» дәрежесiне көтерiлген ғұламалардың қатарында қала бермек.
ХУIII ғ қазақ халқының ой-өрiсiне жыраулармен қатар өзiнiң үлесiн қосқан дана “қара қылды қақ жарған» билер болды. Атақты Қазыбек, Әйтеке мен Төле билердi қазақ халқы өз жадында сақтап, олардың қазақ халқының мемлекеттiгiне қосқан үлесiн ешқашақ есiнен шығармаған. Сол заманда өмiр сүрген Жаңыл ақын:
“Төле би, ер Қазыбек, тiлдi Әйтеке
Асқартау - Қазықұрттай бiлiмдi едi,
Бiрi күн, бiрi туған айдай болып,
Заманға сәйкесiмен келiп едi»,- деген екен.
Қазiргi тiлмен айтсақ, бұл билердiң шешiмдерi адамдардың “табиғи құқтарына», олардың бiр-бiрiне деген теңдiгi мен ерiктiгiне негiзделген болатын. Сонымен қатар, олардың өмiр, адамдардың қарым-қатынастары жөнiнде айтқан талай-талай нақыл сөздерi осы күнге шейiн бiздi таңғалдырады, олардың әрбiреуi үлкен кiтапқа пара-пар. Мысалы, әйгiлi батыр Шақшақ Жәнiбек Төле биден ақыл сұрауға келгенде, соңғының айтқаны:
“ - Өгiздi өрге салма, қанатың талар,
Наданға көзiңдi салма, сағың сынар,
Досыңа өтiрiк айтпа, сенiмiң кетер,
Дұшпаныңа сырыңды айтпа, түбiңе жетер.
...Тұмау түбi құрт болар,
Тұман түбi жұт болар.
Ақылдың түбi құт болар.
Елге бай емес, би - құт...»,- деген екен. қандай асыл, әрбiр адамға керек сөздер! Төле бидiң мына айтқан ақылы қазiргi мемлекет басында жұргендердiң бiршамасына әдейi жазылған сияқты:
“Лауазымың өссе зорайып,
Адалдықты тұншықтырсаң сол айып,
Елдi билеп өскенiңнен не пайда,
Рахатыңды көрмесе,
Ағайын мен халайық!
Көпшiл болған ер дана,
Достары болар әр сала.
Өнерлiден ұлгi алып,
Салдырар сәндi мол қала...»
Ақтабан-шұбырындыдан кейiн халық тағдырын терең ойлаған Төле би көшпендiлiк өмiр салтының тарихи сарқылысқа түскенiн айқын сезiнедi. Сондықтан, ол халықты жерге тұрақтату саясатын алғашқы бастаған тұлға десек артық айтпаған болармыз:
“Шығарсам арық қазып Сырдан бойлап,
Ел болсақ отырысты болар едi-ау,
Қыстасақ Алатауды жазда жайлап,
Бiр жағымыз қалалы диқан болсақ,
Көшпелi, бiр жағымыз бие байлап,
Достарыңызбен бөлісу: |
