Э. М. Мурзаев былай деп жазған: Қазіргі әлемді географиялық атауларсыз елестету мүмкін емес. Пошта, телеграф, темір жолдар өз қызметтерін тоқтатады, үшақ- тар әуежайда, кемелер аты жоқ кеме токтайтын жерлерде түры
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
treatise53019 (1)
| II тарау. Ономастиканың теориялық мәселелері
объект байланысына қарай: ономастикалык кеңістікті аяларға бөлуге сойкес антропонимдік, тоіюнимдік т.б. болып бөлінеді” [1973, 280-281]. В.Д. Болотов жалқы есімді түсіну үшін оның ономастикалык шегін анықтау керек деп санайды. Ол антропоним үшін сөйленісте жекелеуге қатысатын атау- дың энциклопедиялық мағынасымен тығыз байланысқан әлеуметтік шек үғымын енгізген. Жалкы есімнің энцикло- педиялық мағынасы көп қырлы, себебі ол бір уақытта бірнеше әлеуметтік шекте өмір сүреді (отбасының әлеуметтік шегі - күйеу, аға, бала; атау иесінің жүмыс жасайтын нақты кәсібінің әлеуметтік шегі, адамның әр түрлі кызығушылық шегі т.б.) [1972, 334-335]. Шек қүрылымына кагысты ой жалғасын В.И. Супрун- нан да табамыз, ономастикалык шек төмендегі ерекшеліктерге ие накгы гілде ерекшеленетін қүрылым болып табылады: өзекті-перифсриялы қатынастың болуы; семангикалык жалпылық; үқсас семантикалык қүрылым (дифференциялды және потенциялды семалардың болуы/болмауы); жиілік; стилистикалық бояуы; сөзжасамдық белсенділігі. Бүл белгілер өзара байланысқан, олардың кейбірі өзектіленуі және бейтараптануы мүмкін [2000, 11]. Бүл белгілерге жалқы есімнің маңызды ерекшелігі - жүйелікті косуға болады. Осыған карамай кейбір зерттеушілер жалқы есімнің жүйелігін жоққа шығарады, дегенмен ономастика бойынша теориялық еңбектерде баска лексикалық категориялар жүйелігінен ерекшелінетін антропоним мен топонимге катысты онимдер жүйелігі түжырымдалады (жалқы есімнің басқа разрядгары жүйелік түрғысынан зерттеуді талан етеді).
Сонымен бүл пікірлерден ономастикалык кеңістік шектерге (антропонимия, топонимия, зоонимия, космонимия т.б.) бөлінетін нақты денотаттарға қатысты жалқы есімнің жиынтығы деген ойды бөліп алу маңызды. Әр зонаның жүйелігі мен қүрылымы жағынан ерекшс- лінетін шектік күрылымы бар. Өзекті-перифериялық, қүры- лымды-семантикалық т.б. катынастардан түратын шек қүрылымынан ономастикалык кеңістік түрады. Зерттеушілердің бір дауысты пікірлері бойынша, антропонимдер ономастикалык кеңістіктің өзегі болып табылады, антропонимге үқсас қүрылымдар (зоонимдер, теонимдер, мифонимдер) өзек түсы кеңістігін алады, өзекке топонимдер, космонимдер, астронимдер тартыла- ды, себебі адамның кызмет аясына кірген барлық географиялық және ғарыш объектілерінің жалқы есімі бар. Дегенмен бүл разрядтардың әр түрі периферияда орналаса алады. Ономастикалык кеңістіктегі перифериялық орын жалқы есімнің басқа разрядтарына тиесілі (фалероним, эргоним, прагмоним). Жалпы алғанда ономастикалык кеңістік әлемге көзқа- рас, белгілі бір этностың әлем танымын білдіретін әлемнің ономастикалык бейнесінің және әлемнің тілдік бейнесінің кесіндісі болып табылады. жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|