Экономикалық теория. Экономиканың зерттеу әдістері. Экономикалық теорияның функциялары
БӨЛІМ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯНЫҢ ФУНДАМЕНТАЛДЫҚ НЕГІЗДЕРІ
жүктеу/скачать 331,68 Kb.
|
Экономика теория Дәрістер 2022ж
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазақстандағы меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру: кезеңдері, формалары, әдістері мен мәселелері. Меншік
- ¤зініњ ењбегініњ µніміне меншік зањы
| 2 БӨЛІМ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯНЫҢ ФУНДАМЕНТАЛДЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
4 ДӘРІС Меншік қатынастары, олардың экономикадағы рӨлі. Меншіктің экономикалық және құқықтық мазмұны. Меншік обьектілері мен субьектілері. Қазақстандағы меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру: кезеңдері, формалары, әдістері мен мәселелері. Меншік – қоғамдық құрылыстың негізі – қоғамдық бастаулардың негізіне жатады. Меншік экономикалық категория ретінде өндіріс құрал – жабдықтарын және өндірілген өнімдерді иемденуге байланысты адамдар арасында туындайтын қоғамдық қатынастар. Меншік ќатынастарын д±рыс т‰сіну ‰шін, оны иемдену ќатынастарымен салыстыру ќажет. Иемдену – затты мењгеріп алудыњ наќты ќоѓамдыќ єдісі. Иемдену осы берілген меншіктіњ жєне оныњ наќты т‰рлерініњ негізі, тамырлы белгісін ќ±райды. «Меншік» жєне «иемдену» деген т‰сініктерді ажыратып, єрќайсы жеке танып білу ќажет: б±лардыњ жеке ±ѓымдар жєне экономикалыќ ќатынастар ж‰йесінде µздерініњ жеке орындары болады. Иемдену – шаруашылыќ µмірдіњ ж‰йесімен сєйкестікте болады жєне сонымен бірге дамиды. Алѓашќы заманда адамдар кµбінесе табиѓат сыйларын жинап, ањ мен балыќ аулап иемденген. Бара-бара екі типті шаруашылыќ ќалыптасады – иемденуші (табиѓаттыњ дайын сыйларымен айналысатын) жєне µндіруші шаруашылыќтар. Иемденудіњ ењ бастапќы кезењін, ќоѓамныњ маќсаттарымен жєне оныњ ынталарымен байланысты болатын, µндіріс ќ±райды. Халыќтыњ єр т‰рлі єлеуметтік топтары ‰шін ењбек µнімдерін иемдену жєне табыс алу, осы ж‰йеніњ жекелеген ж‰йелері арќылы, иемденудіњ наќты формалары арќылы, орындалады: ањшылыќ, балыќ аулау, µндіріс, айырбас жєне бµлу арќылы. Ал, табыстыњ µзі µнім, жалаќы, зейнетаќы, пайда т.б. т‰рін алады. Иемденудіњ єдісі жєне оныњ формалары болады. Иемдену єдісіне, µндіріс єдісіне жєне айырбас пен бµлудіњ дамуында ж‰ріп отыратын µзгерістер т±раќты єсер етеді. Ал иемденудіњ формаларыныњ, иемдену єдістерімен салыстырѓанда, µзгерістерге икемділігі тµмен болады. Кейбір жаѓдайда иемдену формалары, дамуы тµмен сатыдаѓы µндіріс єдісініњ дєрежесінде жасанды т‰рде тоќтап ќалуы м‰мкін. Иемдену єдісі меншіктіњ наќты т‰рімен сєйкес келуі м‰мкін. Осындайда меншіктіњ объективтік зањдары мен иемдену зањдары єрекет етеді. Санкт-Петербургтыњ мемлекеттік экономика жєне ќаржылар Университетініњ ѓалым-экономистерініњ кµзќарастары бойынша, меншіктіњ екі зањы жєне иемденудіњ екі зањы болады. Б±лар ж±бымен, тыѓыз байланыста бола отырып єрекет етеді. ¤зініњ ењбегініњ µніміне меншік зањы, меншіктіњ бірінші зањыболып табыладыосыѓан сєйкес келетін иемденудіњ зањы : ењбек – иемденудіњ т±њѓыш єдісі. Б±л меншікті жєне оныњ баѓасын жасайды.меншікті бірінші зањыныњ негізінде натыралдыќ жєне жабайы тауар µндірісі єрекет етеді. Б±нда иемдену екі жаќты ж‰ріп отырады: тікелей ењбек арќылы жєне нарыќтаѓы µз ењбегініњ µнімініњ айырбасы арќылы. Иемденудіњ осындай жаѓдайында, жасалѓан µнімге меншік, иеленушініњ тікелей ењбегінен туады. Б±л ењбектік (ењбек жасаѓан) меншік болып табылады.осы замандаѓы нарыќ шаруашылаѓыныњ пайда болуы жалдама ењбек пен жєне капиталдыњ єрекеттерімен байланысты болады. Ењбектік жеке меншіктіњ капиталистік жеке меншікке айналуы, меншіктіњ бірінші зањыныњ екіншісіне – бµтен ењбектіњ µніміне меншік зањына – кµшуініњ негізінде µтеді. Енді б±ѓан – екінші зањѓа – иемденудіњ басќа, екінші зањы сєйкес келеді: тауар айналымы – ењ бастапќы иемдену єдісі. Ірі ќоѓамдыќ µндіріс осы зањдарѓа негізделеді. Б±ндаѓы иемдену екі жаќты ж‰реді, біраќ ол басќа формалар арќылы – тауар айналымы жєне табыстарды бµлу арќылы ж‰реді. Меншіктіњ екінші зањы ењбектіњ меншіктен шектелуіне негізделеді. Осы жаѓдайда жасалѓан µнімге меншік мєселесі ќалай шешілмек? Экономикалыќ баѓыттан (єњгіме ењбекке экономикалыќ к‰штеу туралы) бµтен ењбекті иемдену тек тауар мен аќша аѓымдарыныњ айналыс сферасы арќылы м‰мкін болады. С±раныс ±сыныстан артыќ болса, немесе, тауарлар мен ќызметтердіњ баѓасы жасанды т‰рде жоѓары белгіленсе, эквиваленттер еместер айырбасталуы м‰мкін. Осы жолмен µсімќорлыќ капиталы пайда болѓан. Айналым шыѓындары беталдыжоѓарылатылса, алыпсатарлыќ жаѓдайлар кµпес капиталынан орын алады. Жалдама ењбекті µндіріс сферасында ќолдану, ќосымша µнімді, т±нѓыш рет экономикалыќ зањдарды б±збай, осылардыњ негізінде, иемденуге м‰мкіндік берді. Тауар айналымы зањдарында сєйкес, µнімді жасаѓан ж±мыскердіњ тауар нарыѓында болуы міндет емес: нарыќтыњ субъектері тауарлардыњ меншік иесі болады. Иемдену шарттары µзгереді.алѓашќы кезде µнімге иелік етудіњ негізін ењбек жєне µндіріс шарттарына µзіндік меншік болуы ќ±райтын еді. Енді µндіріс шарттарыныњ иемденушісі болудыњ µзі жеткілікті болады: шеттелген ж±мысшы к‰ші капиталѓа жататын ќ±рылымѓа айналып, жасалѓан нім соныњ (капиталдыњ) туындысы ретінде ќаралатын болады. Тауар µндірісіндегі айналым иемденудіњ жалѓыз формасы болмасада, негізгісі болып табылады. Б±л индивидуалдыќ жєне жалпы жеке меншік болуымен белгіленеді. Егер µндірісте жалпы, біріккен капитал пайдаланылѓан болса, онда айналым арќылы иемденген ќосымша µнім, капиталѓа меншігі барлардыњ арасында бµлінеді. Ќажетті µнім, жалаќы т‰рінде жалдамалы ж±мыскерлердіњ ќарамаѓына т‰седі. Б±дан єрі табыстан екінші, ‰шінші, т.т. бµлінуден µтеді. Жалпы меншіктіњ субъектері бір-бірімен иемденушілер болып ќатынасќа т‰седі. Б±л жаѓдайда жеке иемденудіњ негізгі формасы бµлуге кµшеді. Біраќ осы процеске меншіктіњ формасы µзгешелік енгізеді. Егер б±л жеке меншік болса, онда айналым арќылы иемделініп ќойѓан ќосымша µнім бµлініске т‰седі. Бµлудіњ µлшемініњ ќызметін капитал атќарады: субъектініњ жалп табыстаѓы ‰лесі, оныњ индивидуалдыќ капиталыныњ салымыныњ мµлшері мен белгіленеді. Ќоѓамдыќ меншіктіњ субъектерініњ осы меншікке ќ±ќыќтары тењ болады. Осы жаѓдай табысты бµлу принціпін белгілейді . Б±нда бµлудіњ µлщемі ќызметін ењбек атќарады. Бµлудіњ мына принципі ж‰зеге асырылады: ењбек адамдар µмірініњ негізі, сондыќтан бµлу ењбекке сєйкес ж‰ргізілу керек. Б±нда айналым арќылы ж‰зеге асырылатын иемдену, иемденудіњ екінші дєрежелі, туынды формасы болып табылады. Меншік ол зат емес, меншік – заттарға байланысты адамдар арасындағы қатынастар, яғни меншік объектісін пайдаланудағы субъектінің құқығы. жүктеу/скачать 331,68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|