Г. Ж. Сұлтанғазина Мәдени және пайдалы өсімдіктер
жүктеу/скачать 2,57 Mb.
|
| 3 – сурет. Масақты астық дақылдарының гүл шоғырлары:
1- қылтықты жұмсақ бидай; 2- қылтықсыз жұмсақ бидай; 3 - қатты бидай; 4 — қара бидай; 5 — көпқатарлы арпа; 6 — қосқатарлы арпа. 
4 – сурет. Жүгерi мен шашақты астық дақылдарының гүл шоғырлары: 1 — жүгерінің собығы; 2 — жүгерінің шашағы; 3 — тарының шашағы; 4 —күріштің шашағы; 5 сұлының шашағы. 
5 – сурет. Кәдімгі тары түр тармақтарының шашақтары:1- қомақты тары; 2 — тармақты тары; 3 — қысылған (тығыз) тары; 4 —сопақ тары; 5 — тұтас тары Әрбір гүлде екі қабықшасы болады: масақ қабықшасына таяу орналасқан қалыңдау болады да ол сыртқы гүл қабықшасы деп аталады, ал екіншісі өте жұқа, әрі нәзік келеді және оны ішкі гүл қабықшасы деп атайды. Гүл қабықшаларының арасында екі қалақты аналық ауызы бар жатын мен үш аталық (күріште алтау) орналасқан. Жемісі – дән. Қабықты астықтарда ол гүл қабықшаларымен қапталған. Жалаңаш дәнді бидайлар мен қара бидай дәндері қабықшадан жеңіл ажырайды, тары мен күріште гүл қабықшалары дәнді тығыз қабыстырады, ал қабықты арпада олар дәнмен бірігіп кеткен (2 сурет). 
2 – сурет. Астық дақылдарының дәндері:1 - қатты бидай; 2-жұмсақ бидай; 3 - қара бидай; 4 — жүгері; 5 - тары; 6 — күріш; 7 - арпа; 8- сұлы; 9- шәй жүгері Дәннің анатомиялық құрылысы. Астық дақылдарының жемісі ұрық пен эндоспермнен және олармен бірігіп өскен тұқымдық және жемістік қабықтан құралған. Ұрық дәннің төменгі бөлігінде орналасқан, оның төменгі жағында ұрықтық тамыршалар, ал жоғарысында ұрықтық жапырақтары бар тамыршалар, ал жоғарысында ұрықтық жапырақтары бар алғашқы сабақ болады. Ұрықтың маңында кішкене қалқан – дәннің жалғыз тұқым жарнағы – орналасқан. Эндоспермде дән қабығына қабыса біткен сыртқы алейрон қабаты мен ішкі ұнды бөлігі ажыратылады. Алейрон қабаты белокқа бай бір қатарлы клеткалардан тұрады (арпада 3-5 қатарлы келеді). Эндоспермнің ұнды бөлігінде клеткалар крахмал дәндерімен толтырылған, ал олардың аралықтарында белокты заттар орналасқан. Жемістік және тұқымдық қабықтар сыртқы орта мен әртүрлі саңырауқұлақ аурулары қоздырғыштарынан қорғаныш қызметін атқарады (6 сурет). 
6 – сурет. Бидай дәнінің бойтілігі:1- ұрық 2 — ұрық тамыршалары; 3 -бүршікше; 4 — щиток (гүл табақшасы); 5-6 -жеміс кабықшалары; 7-8 — тұқым қабықшалары; 9 — эндоспермнің алейрон қабаты; 10 — эндосперм; 11 — айдар. жүктеу/скачать 2,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|