Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы

V тарау. Ж анд заман философиясы

жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі бет 168/305 Дата 20.11.2023 өлшемі 20,78 Mb. #192364 түрі Оқулық

Бұл бет үшін навигация:

• V тарау. Ж анд заман философиясы 195

V тарау. Ж анд заман философиясы 195 Зандар табиғи және қоғамдық болып екіге бөлінеді. Табиғи заңдарға эр ел-  дің табиғат ерекшеліюгеріне байланысты (ауа райы, жер реңі, т.б.) қалыптасқан  психологиялық мінез-құлықтар жатады. Бұл зандылықтар мәңгі, өзгермейді. Осы  заңдар негізінде өзгермелі қоғамдық заңдар қалыптасады. Мемлекетгік басқару  ісі билеуші бекіткен қоғамдық заңдар бойынша жүзеге асырылуы тиіс. Билеу тү-  рінің өзі мемлекеттің жер көлемінің үлкен-кішісіне қарай эртүрлі болуы мүмкін.  Осыған орай, Монтескье үлкен мемлекеттер үшін деспоттық, орта көлемді елдер  . үшін монархиялық, ал шағын көлемді елдер үшін демократиялық билеудің тур-  лер! тиімді деп есептейді. Оның пікірінше, билік бөлініп, заң шығарушы, атқару-  , шы жэне сот биліктері дербес, бір-біріне тікелей бағынбайтын болып қызмет  атқарулары керек. Монтескьенің саяси-әлеуметтік ілімдері қоғам дамуының қозғаушы күштерін  айқындауға, қоғамдағы болашақ реформалардың тиімді жолдарын қалыптасты-  руға негізделгендіктен, оның біршама ойлары кейінгі ойшылдарға, саясатшыларға  зор эсер етті. Ж ан Ж ак Руссо (1712-1778 ж.) - француз ағартушылық ағымының шеңбері-  нен шыға алмаса да, оның негізгі идеяларымен келіспейтіндігін көрсеткен жазу-  шы жэне философ. Негізгі еңбектері: «Теңсіздіктің себептері туралы», «Қоғамдық  келісім туралы», «Эмил немесе тэрбие туралы». Егер Вольтер адамзат тарихын оның прогресс пен білімділік үшін күрес тари-  хы десе, Руссо мәдениеттің прогресімен қатар өнегеліктің күлдырауы сэйкес ке-  ліп отырады дейді. Себебі қоғам неғұрлым ілгері дамыған сайын теңсіздік терең-  дей түседі. Ал теңсіздік өз тарапынан керенаулықтың, жалқаулықтың, тоқмейілсу-  дің қайнар көзі болғандықтан, ол адамгершіліктің, мінез-қүлықгың азғындауына  әкеліп соқтырады. Теңсіздік мэңгі әлеуметтік құбылыс емес, алғашқы қауымдық қоғамда теңсіз-  дік болмаған, себебі онда меншік болған жоқ, сондықтан барлық мэселе адамгер-  шілік түрғысынан шешілді. Ал кейінірек өндірістік құралдардың жетілуі жэне  жоғары сатыға көтерілуі жеке меншіктің, ал ол теңсіздіктің пайда болуына себеп-  кер болды. Әлеуметгік теңсіздікті жоюдың бірден-бір жолы - Руссоның айтуынша, бә-  секе бостандығы арқылы адамдардьщ табиғи кұқықтарының (өмір сүруге, ерікті .  болуға, меншік иесі болуға) қанағаттандырылуына мүмкіндік беретін жағдайлар  жасау. Адам туғанда бас бостандығы бос болып туады, бірақ өз еркімен «қоғамдық  келісімге» бой үрғаннан кейін олар өздерінхң жекелеген ерік-жігеріне біріккен,  «ортақ ерік-жігер» шоғырландырады. Сөйтіп, мемлекет пайда болады. Мемлекет-  тің негізгі міндеті - бейбітшілік пен әділеттілікті сақтау. Руссоның теңсіздік, «қоғамдық келісім» туралы пікірлері көп елдің саяси,  рухани өмірінде мемлекеттік құқық, тэрбие, т.б. элеуметтік қүбылыстардың  қальштасуына үлкен эсер етті. Атьпнулы француз «Энциклопедиясын» (1751-1788 ж.) шығару барысында,  сол кездегі табиғаттану ғылымдарының жетістіктеріне сүйенген бір топ ойшыл  ғуламалардың дүниетанымдық көзқарастары қальштасты. Олардың ілімдерін же-  кё-жеке бөліп қарамай, жалпы «энциклопедистер ілімі» деген ортақ атпен бірік- жүктеу/скачать 20,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу: