Жұмыс бағдарламасы Дәрістер конспектісі Практикалық және семинарлық сабақтар Зертханалық практикум
жүктеу/скачать 2,28 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Еңбек туралы.
- 2. Жұмбақтар.
| Жолдастық жайында. Жас жеткіншектерді мейірімді, кішіпейіл болуға, берілген уәде, айтқан серттен айнымайтын адал дос, жақсы жолдас болуға үйретеді. «Ат жаманы жолда қалдырар, жолдас жаманы қолда қалдырар» деп жаман адамның соншалық опасыз болатынын білдіреді.
Еңбек туралы. Халық баланы еңбек процесімен таныстыруды көздейді. «Жан қиналмай жұмыс бітпес, талап қылмай мұратқа жетпес» деп қай нәрсені болса да еңбексіз қолға түспейтінін сендіре айтады. «Еңбегі бардың өнбегі бар», «Еңбек түбі - мереке» деп халық адал еңбекті ардақтайды. «Еңбек түбі - зейнет» деп оның арты бақытқа, дәулетке, абырой-атаққа жетуге бастайтынын көрсетеді. «Еңбек етсең, емерсің», «Әлің бар да, еңбек ет, еңкейгенде - емерсің» деп оның қызығы мен рахаты алда екенін де ескертеді. Мақал-мәтелдер ақындардың өлең жолдары арқылы да таралуда. Қазақ мақал-мәтелдерінің пайда болуын түсіндіретін ертегі, аңыз, әңгімелер де(«Күшік пен мысық», «Аяз би», «Жан-жануарлардың жылға таласуы» т.б) бар. Бұлар «Сөздің – көркі мақал» екендігін айғақтайды. 2. Жұмбақтар. Қазақ фольклорының бір саласын – жұмбақтар құрайды. Оның көне жазба үлгілерін қыпшақ тілінің ескерткіші(ХІҮ) «Кодекс куманикус», М.Қашқаридың «Диуани лұғат-ат түрк» сияқты кітаптарынан кездестіреміз. ХІХ ғасырдың екінші жартысында П.М.Мелиоранский, Ә.Диваев, М.Иванов, А.Алекторов, М.Иванов, А.Лютш қазақ жұмбақтары мен жұмбақ айтыстарын сол кездегі газет-журналдар бетіне шығарып отырған. Жұмбақтардың қыр-сыры М.Әуезов, С.Сейфуллин, Ә.Марғұлан, М.Ғабдуллин еңбектерінде кеңінен сөз болады. Қазақ жұмбақтарының толық жинағы 1959 жылы ғана жарық көрді. Қазақ жұмбақтарын мазмұны жағынан бірнеше үлкен тақырыптарға бөлуге болады: жаратылыс(Ақ сандығым ашылды, ішінен жібек шашылды «күн»), адам(күндіз шайқасады, түнде айқасады «кірпік»), жасанды зат(шыркөбелек айналар, беліне жіп байланар «ұршық»), білім жайында(ұзын, ұзын, ұзын жол, ұшына жеткен бар ма екен, түбі терең қара су, түбіне жеткен бар ма екен, түбіне жетіп бұл судың, қанып ішкен бар ма екен? «оқу») және т.б. Бұл жұмбақтардың бәрі бір затты бір затқа ұйқастырып көркем сурет береді. Жұмбақ мереке, сауық үстінде айтылып қана қоймай, ой шығармасы түрінде де айтылады. Айталық, бір кезде даналықты, кемеңгерлікті жұмбақпен сынау әр жұрттың салтында болған. Оның ішінде шешен, дана болатын жігітті сынау - елдің ескі әдеттерінің бірі. Күйеу таңдаған ару қыздар да жігіттерді жұмбақ арқылы сынаған. «Кейде бүкіл бір ертек жұмбақтан тұрады. Әңгімелі әсем жыр, дастан атаулының талайының жұмбаққа соғып кететіні болады» деп жазады М.Әуезов. «Оларды(жұмбақтарды) адам баласының ой-өрісі, дүниетанымы, білім көлемі ұлғая беруіне көмектесетін, тапқырлыққа, білмегенді білуге, ізденуге ой салатын, соған ұмтылдыратын білімдік, тәрбиелік мәні бар халық шығармасы деп қараймыз» - деп түйеді ойын М.Ғабдуллин. жүктеу/скачать 2,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|