Казақ петроглифтері (КӨне тамыры мен сабақтастығЫ) зайнолла самашев жұмаш жетібаев алматы 2005
жүктеу/скачать 14,2 Mb. Pdf көрінісі
|
0bf015051342258c33ab09c17b70a178
sillabus madeniettanu (3), Н С аулар растырушы а а о ытушы М атаева С. А
| IV
. ҚАТЫНАС - ТАСЫМАЛ КӨЛІКТЕРІ Қазақ петроглифтерінің ерекше тобын жалпы бейнелеу өнерінде өте сирек кездесетін бейнелердің бірі — қатынас-тасымал көліктері құрайды. Олар қазақ петроглифтерінде су колігі — қайық-кемелер және құрлық көлігі — арбалар бейнесінде берілген. КДИЫҚТАР. КЕМЕЛЕР. Қайық-кемелер сонау бағзы замандардан бері адамзат омірінде өте үлкен рөл атқарып келе жатқан көлік түрі. Оны адамдар қатынас, тасымал қүралы және озен- көлдерден су жәндіктерін аулау үшін пайдаланған. Қазақ петроглифтерінде кездесетін теңіз көлігі суреттерде көшпелі қазақ түрмысына жат қайықтар мен екі, үш, төрт мачталы желкенді кемелер түрінде берілген (56; 83—87; 90-суретгер). Жекелей де және бірінің артынан бірі жүзіп келе жатқан олар негізінен теңізге жақын орналасқан қорымдардағы мазар (мысалға, Түпқараған түбегіндегі Толекбай мазары), сағанатам (және Үстірттегі Бесбүлақ қоры-мының сағанатамдары) сияқты қайтыс болған адамның басына тұрғызылған ескерткіш-қүрылыстардың қабырғаларына салынған. Бүдан біз қайтыс болған адамның тірі кезінде теңізде жүзіп, бір жағынан балық және т.б. теңіз жәндіктерін аулағанын корсек, екінші жағынан, кемелерді тонап, қарақшылық кәсіппен айналы-сқанын көреміз. Соңғысы туралы XIX ғ. өмір сүрген орыс саяхатшысы Г. С. Карелин 84-сурет 80 88-сурет 81 өзінің "Путешествия по Каспийскому морю" атты еңбегінде жазған (Карелин, 1883, 154 б.). АРБАЛАР. Арба — жол жүруге, жүк тасуға, сондай-ақ уақытша жылжымалы түрғын жай ретінде пайдалануға арналған колік түрі. Б. з. д. III- пайда болып, алғашында тек әскери көлік ретінде қолданылған доңгелекті көлік — арбалардың (Чайлд, 1956; Новоженов, 1994 және т. б.) Қазақстан территориясындағы ең көне бейнесі б. з. д. ІІ-мыңжылдықтың бірінші жартысына жатады (Самашев, 1992, 145—151 бб.). Қазақ петроглифтерінде арбаның екі түрі берілген. Біріншісі адам тасымал-дайтын екі дөңгелекті (88; 89-суреттер) болса, ал екіншісі төрт дөңгелекті жүк көлігі (90-сурет). Олар суреттерде екі түрлі жагдайда: жобада (үстінен) (88-сурет) және қырын пішінде кескінделген (89; 90-суреттер). Осы суреттердегі арбаларға жегілген жануар — жылқы. Арба айдаушы адамдар қос дөңгелекті арбада жегілген жылқы-лардың үстінде бейнеленсе, ал торт дөңгелектіде адам арбаның алдыңғы жағында отыр. 90-сурет 89-сурет |