Көрсеткiштердiң туындыларының оның негiзiнде табылу мүмкiн
Элементтер Қалыпты құрамы
жүктеу/скачать 8,98 Mb.
|
экологиялық мониторинг каз (2)
- Бұл бет үшін навигация:
- Статистикалық нормалау
- Элемент El Bassam, Tietjen, 1977 Linzon, 1978 Kabata- Pendias, 1979
- Топырақтың ластану көрсеткіші Сандық ластану көрсеткіші
- Экологиялық концепция қауіпі негiзiнде ластанған топырақтардың жағдайын нормалау
Қолданылып отырған тәсіл тиiмдiлiгінің тексерілуі белгіленген тапшы элементiнiң қосымшасын дұрыстауға тірі ағзалардің реакциясы болуы мүмкін. Мысалы, биогеохимиялық провинциядағы жануарларға селениттi енгiзу, ешқандай теріс салдар туғызған емес, ал фондық аудандардағы жануарларға енгiзу олардың жағдайының бұзылуына әкелді. Статистикалық нормалау Топырақта химиялық заттардың мүмкiн концентрациялар деңгейлерiн анықтаудың статистикалық тәсілі табиғи орталардағы химиялық элементтер құрамының табиғи жағдайлардағы ортақ шамалы (кең таралғандардың) деңгейлерiнiң анықтауынан тұрады. Осындай теориялық тәсілдің негiзінде: табиғи орталардағы химиялық элементтердің орташа құрамы тірі ағзалардің қалыпты жағдайларының талаптарына сәйкес болады. Әдiстемелiк міндет топырақтардағы химиялық элементтер құрамының (фондық - кларктер жоқ болғанда) фондық деңгейлерiн анықталғандай етiп, олардың табиғи түрленуін ескерiп, және нормадан ауытқуымен бұл элемент құрамының мүмкiн деңгейлерiнiң жоғарғы шегінiң маңызды асып кетуiн санаудан тұрады. 3 стандартты ауытқуларға элементтiң орташа құрамының мәнді асып кетуі қабылданады. Осындай негізде кейбір шет елдік жүйелерде топырақ үшін БМК құрастырылған (кесте 10.1). Кесте 10.7 Әр түрлі мемлекеттердің зерттеулер нәтижелері бойынша топырақтағы химиялық элементтердің БМК (мг/кг)
Топырақ сапалары нормативтерінің бұл тобына ZC топырақтың жиынтық ластану көрсеткiшін жатқызуы мүмкін (кесте 10.8). Оларды Ю.Е.Сает ұсынған формула бойынша есептейді: Zc = Σ * Kкi - (n - 1) i=1 мұнда Kкi – қатысты фондағы i элементінің концентрация коэффициенті: Kкi = Ci / Cфi; Ci – сынақтағы i элементінің нақты құрамы, мг/кг; Cфi – i элементінің фондық құрамы, мг/кг; i – ластаушы заттар нөмері (i=1, ..., n); n – ластаушы заттар көлемі. Кесте 10.8 Топырақтың сандық ластану көрсеткіші ZC
Экологиялық концепция қауіпі негiзiнде ластанған топырақтардың жағдайын нормалау Бүкiл әлемде табиғи және техногендi сипаттағы апаттар сандарының жоғарылауымен байланысты тәуекелді, адам өміріне қауіптілікті, соның iшiнде экологиялық қауіпті бағалауға назар аудару жоғарлады. Қоршаған ортаны қорғау туралы РФ Федералды заңында (2002) ұғымның анықтамасында берiлген: топырақтың химиялық ластануынан қауіп - бұл адам және антропогендік іс әрекеттерінің салдарынан кейінгі топырақ үшін жағымсыз, ықтималдық белгілі бір үлесімен жүруі мүмкін. Экологиялық қауіп түсінігі қауіп-қатер деген сөзбен қатар жүреді, соңғы дәрежесінің көрінісі экологиялық апат болып табылады. Кез келген химиялық заттардың әсерінен топырақтың ластауы нақтылы жер бедері үшiн экологиялық қауіптің бағалануы топырақты ластайтын заттардың нақты жүктемесi туралы мәлiметтердiң негiзiнде, олардың жер бедеріндегі миграциясы мен ластануға деген топырақтардың тұрақтылығын есепке алуынуынан жүргiзiледi. Сонымен бiрге зерттелетiн жер бедерін сипаттаушы төменде көрсетілген факторлар назар аудартады: 1) топырақтардың түрi қышқылдық-сiлтiлiк жағдайын, қарашіріктің құрамы мен түрін, саны мен микрофлорасының түрлiк құрамын сипаттайды; 2) түйiршікті өлшемдiк құрамы- топырақтың сіңіргіш қабiлеттiлiгін, физикалық сазды және құмды құрамын сипаттайды; 3) бедердегi жағдайы - жер бедеріндегi топырақтардың геохимиялық бағыныштылығының дәрежесiн, яғни ластаушы заттардың ыдырауы мен жинақталу үдерістерiнiң қарқындылығын және бағытталғандығын сипаттайды; 4) топырақтардың су режимі - жауын-шашын мен булану мөлшерлерінің сандық қатынасын сипаттайды; 5) өсiмдiктердiң түрi - ластаушы заттардың қозғалғыштық дәрежесiне әсер ететiн биологиялық факторларды сипаттайды; 6) топырақ құрайтын жыныстар - топырақ құрайтын үдерістiң бағыты мен жылдамдығын сипаттайды. Топыраққа түсетін үлкен жүктеме әсерінің келеңсіз әсерісі сезімтал тірі ағзалардің реакциясы бойынша бағаланады. Бұл көбінесе топырақтағы сезімтал микроағзалардің реакциясы бойынша жүргiзiледi. Топырақ үшін экологиялық қауіптіліктің шамалы көрсеткiштерін табуда екi көрсеткiш керек: топырақ жамылғысына ластағыш заттардың (немесе ластаушы заттардың) жалпы химиялық жүктемесі және осы поллютанттардың осы аумаққа сыншы жүктемесі. Осы аумақтағы заттардың барлық ағындарының салмағы бойынша жалпы химиялық жүктемесін (кг/га немесе т/га) табады. Олардың егiстiк топырақтада негiзгi көздерi барлығынан бұрын атмосфералық құлаулар және химизацияның құралдары болып табылады. Сынаушы жүктеменің астарында ластаушы заттар санының осы жер бедерi үшiн максимальді қауiпсiзділігі түсіндеріледі. Сынаушы жүктемелердi осы аумақтағы зерттелетiн заттардың барлық тасымалдау механизмдері мен қайта таралуын (топырақ iшiндегi биогендiк және абиогендiк миграция есебінен жоғарғы қабаттан шығуы, шектi орталарда жоғарғы ағын және т.б.), сонымен бiрге осы аумақтың (биотикалық және абиотикалық деструкцияда кез келген табиғатты ластайтын заттары үшiн әділетті және органикалық поллютанттар үшін әділетті топырақтың сіңіргіш қабілеттілігіне сүйене отырып) топырақтар тұрақтылығының механизмдерін назарға ала отырып табады. Сынаушы жүктеменiң көрсеткiшiн әртүрлi әдiс арқылы алуға болады: а) экспепименталдық (дала бақылауларында, зертханалық тәжiрибелерде) әдіс барлық үдерістердiң көрсеткіштерін анықтау, осы топырақтарда зерттелетiн заттардың жүрісіне әсер ететiн немесе әр түрлi орталардан қажеттi мәлiметтерді жинау арқылы; б) жоғарыда айтылған көрсеткiштер бойынша нақты ластаушы заттардың сынаушы жүктемелерiн есептеу үшiн қолайлы қазiргi бағдарламаларды қолдану арқылы; в) осы топырақтарда өсірілген өсiмдiк шаруашылығындағы өнiмдерiнде зерттелетiн заттардың сынаушы құрамы бойынша; г) топырақтардағы химиялық заттардың БМК сүйене отырып, зерттелетiн топырақтардың кг/га ауданындағы заттың мг/кг салмағынан олардың шамасына ауыстыра отырып (Овчинникова, 2003). Топырақтар үшiн экологиялық қауіптiң шамамен көрсеткiшiн бұл заттардың дәл осы аумақтағы сынаушы жүктеменiң топырақ құрамына жалпы химиялық жүктеменің қатынасы ретінде табуға болады. Топырақтардың ластануындағы экологиялық қауіптiң көрсеткiш деңгейлерi бiрлiктен асқан шамалармен өлшенедi. Олар классификациялануы мүмкін. Мұндай классификация мысалдардың бiрi 10.9 кестеде келтiрiлген. Кесте 10.9 Топырақ жамылғысың ластану классификациясы (Овчинникова бойынша, 2003)
жүктеу/скачать 8,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||