көрсеткіш терді білмей сөйлеуге, сөйлегенде түсінуге
болмайтыны өрқаш ан да есте болуы керек екені сөзеіз.
Қосымш а деген тақы ры пты оңытуда оқуш ы ларды ң
зейінін аудараты н бір нәрсе — қосы м ш аны ң түбірден
кейін келетіндігі. М үғалім қосымш аны түсіндіргеннен
кейін ж алғанаты н бөлшек қосы мш а, ол өзара екі түрлі
ж үрнаң жөне ж алгау болады деген аны қтам аяы
мысал-
дармен бекітеді| Көрнекі ңүралдагы ж әне оңулыңтагы
мысалдарды талдай отырып, мүғалім ж оғары да айтыл-
ған
аны қтаманы ң басын қосып, ңорытьш қайталайды .
Осы тақы ры пка байланысты түбір мен қосымш а арасын
сызыңш амен бөліп, түбірлес сөздерді буынға бөліп жат-
тығу орындалады. Оқуш ылар түбір, қосымш а, ж үрнақ,
ж алгаудың анықтамаларымен таны сады . Бірінш і кезең-
де ж үрнаңты ң түбірге тікелей ж алғанаты н ерекш елігі
айтылады. Ол үш ін бірнеше мысалдар алынады: етік-ш і,
балы қ-ш ы , бала-лы қ, ж ас-ты қ, т.б.
Е кінш і кезеңде ж үрнақ ж алғану арңы лы бір сөзден
екінш і бір ж аң а сөз ж асалаты ны түсіндіріледі.
Үшінші кезеңде сөзге ж алгау да, жүрнаң та ңосу ке
рек болтан жағдайда ж үрнақты ң жалғаудан бүрын, яғни
ж үрнақты ң түбірге бірден
ж алғанаты ны тагы қайталап
айтылады: етікші-лер, жастың-та. Грамматикалың ере-
желерді маш ыңтың жолмен түсіндіру дегеніміз мысал
дар, кесте арқы лы оқуш ылардың өздерін белсенді түрде
қатынастыра отырып, берілген анықтаманы есте ңалды-
ру. Қазаң тіліндегі түбір сөз дер ңүрамындағы жуан сөздер
жөне ж іңіш ке сөздер
болып екіге бөлінетіндігіне, соған
орай, ңосымш алардың да ж уан, ж ің іш ке болып түрле-
нетін ерекшелігіне оңушылардың назарын аудару қаж ет
(бала-лар, терезе-лер). Оңушылар
ж уан жөне ж ің іш ке
дыбыстармен бірінш і сыныптан таныс. Олар ң азақ ті-
ліндегі дауысты дыбыстардың е к і түрге бөлінетінін, оган
қандай дыбыстар жататынын біледі, олардың көмегімен
қазаң тілінде түбірдің ж уан,
ж ің іш ке болып бөлінетін
ерекш елігі еске түсіріледі.
Келесі кезекте сөздің түбіріне ж үрнақ, ж алгау жал-
ганаты ны айты лады . Ж үрн аң ты ң ерекш елігі бірінш і-
156
ден, ол сөздің түбіріне бірден ж алғанады, екінш іден, ал-
ғаш қы түбірдің мағынасы ж үрнақ ж алғанғаннан кейін
өзгереді. Б ү л ережені көрнекі ңүралдағы
мысалдарды
талдай отырып, оңушылардың көзін ж еткізем із. Мыса
лы: жүмыс — работа, жүмысш ы —
рабочий, астана — сто
лица, астанальщ — столичный, ойын — игра, ойьшшық —
игруш ка, т.б. Ж алғаудың негізгі қы зметі - сөйлемдегі
создердіц арасын жалғастыру, демек ол арқылы жалған-
ған сөз мүлдем озгеріп кетпейді (жүрнақ көмегімен жал-
ғанғандағыдай емес), яғни айтылған ойды жүйелеп жет-
кізу
Достарыңызбен бөлісу: