Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
Ұршық. Үйінде пайда үшін ұршық
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
| Ұршық. Үйінде пайда үшін ұршық үйіріп (М-Ж., 138); Жіп қылып, ұршыққа иіріп, зырылдатып, Кез болдым уқаланып қатындарға (М-Ж., 132);
Ұршық: урчук – веретено (Радлов, 1 том. Часть 2: 1671). Тува., эргидер (Рус.-тув.сл., 1980, 231), якут. Эргичий (Рус.-як.сл. 1968, 248), монғолша орчих (Мон. – каз. Сөз. 1954, 132), қалм. Эргх (Рус. –кал. Сл.1964, 260). Көне түркі тілінде йіг – веретено (ДТС, 260), йігне – инее (ДТС, 261). Демек, ұршық сөзінің бастапқы сипаты: йу (о) р – шық. Йіг // йігне ортақ түбірі (йі / у), -р етістік жасайтын қосымша. ДТС: йерге – обертывать, заворачивать, туынды етістіктің қимыл есім тұлғасы (-ге). Қазақ тіліндегі ұршық сөзінің абсолют басында айтылған й – дің редукциялануы, сөйтіп келесі дауыстының қысаңдануы арқылы барып қалыптасқан. Сонымен, йір де, ұршық та туынды түбір. Ежелгі түбір әдепкі тұлғасында сақталмаған (Томанов, 146). (Қараңыз: жөргек бөлімін.). Бұл - ер, ұр түбіріне чек ~ чік ~ чұк жұрнақтары да Ж. Манкеева айтқан жолмен жалғануы мүмкін. Қ. Баянқол, А. Жылқыбаева: «-Шік қосымшасы сияқты экспрессивтік, эмоциялық реңк туғызатын қосымшалар қазақ тілінде аз емес. Оған мысал ретінде -шақ//-шек (құлыншақ, інішек, сұраншақ) -қай // -кей (балақай, жалаңқай) , -мақ//-мек (жетімек), -тай// -тей (құйтымтай) зіңгіттей, ай/й (ағай, абай, тұштақай, шошақай) -тақ//-тек (жеңілтек), -сымақ (жетімсымақ) -сақ (жарамсақ), -соқ (кездемсоқ), -сек (келімсек)-ш (сәулеш, тыраш) т.б. қосымшаларын келтіруге болады» – дейді (Сөз мағыналарының негіздері. 2002: 50 б). жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|