Монография «Елтаным баспасы»


қыр мұрын  тіркесі М.Қашқари сөздігінде  қыval



Pdf көрінісі
бет48/248
Дата08.02.2022
өлшемі14,19 Mb.
#117158
түріМонография
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   248
Байланысты:
Verstka фразеологизмдер

қыр мұрын 
тіркесі М.Қашқари сөздігінде 
қыval 
(қыбал) – түзу, қыр мұрын түрінде қолданылған. 
Мысалы:
Ardы senі қыz
Bodы аnың tal


43
Jajlығ аnың аrtuшы
Burnы taқы 
қыval
* * *
Арбады сені қыз; 
Оның бойы – тал;
Солқылдап оның аршасы, 
Мұрыны да қыр мұрын
[1 т., 473 б.]
К.К.Юдахиннің сөздігінде осы 
қыр
сөзімен байланысты мынадай 
тіркестер де кездеседі:
Жумыртқадан кыр таап
– придираясь к мелочам, копаясь в подно-
готной: придирчиво (буквально: отыскивая грань у яйца).
Кырына чык
– сесть кому-л на шею; анын алдында уяңдык кылсаң, 
ал кырына чыгып алат (если ты его будешь стесняться, то он тебе на 
шею сядет).
Мага 
кыр көрсөтойун
дедиңби? Ты намерен меня запугать (493 с.). 
Тағы бір мысал: 
Құйрығын сыртқа салу
– тайқып шыға келу, дүрдараздық білдіріп, 
томсару мағынасында [ҚТФС,1977: 359]. Бұрынғы еркін тіркестегі 
мағынасы – жылқыны үйірден бөліп алардағы жылқы жануарының 
үйірден бөлініп, құрық салдырмай, ұстатпай құйрығын сыртқа салып 
өз бетімен қаша беруі. Мұны жылқышылар 
құйрығын сыртқа салу
деп 
атаған. Жағдаяттардың ұқсастығына қарай жоғарыдағы еркін тіркестер 
тұрақты тіркеске ауысу кезеңінде метафораланып, фразеологизм болып 
қалыптасқан. Қазақ тіліндегі фразеологиялық мағынасын мына мысал-
дардан көруге болады: 
• Тобықтының биі 
құйрығын сыртқа саларда,
майталманым деп, 
сенің қаншалықты жұмсарғаныңды біз де көрерміз. (М.Əуезов)
• Достардың, бірақ көбі келмей қалған
Қырын қарап,
 құйрықты сыртқа салған
Келген достың бəрінің жүні жығық
Баяғы күріл де жоқ дүниені алған. (С.Торайғыров)


44
Қырғыз тілінде басқа елден қашып кеткен адамдарды да осы тіркес-
пен сипаттаған. Мысалы:
Алтайдан келген қалмақтар
Куйругун сыртка салбайбы?
/Манас/.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   248




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет