Өсімдік қорғаудағы биотехнология

33 

 

 

Бақылау сұрақтары 

1.  Микроағзалар мен бактериялар селекциясының практикасындағы    

бағыттары. 

2.  Энтомопатогенді 

бактерия 

селекциясы 

бағытының 

артықшылықтары. 

3.  Бактериялық штамдарды сақтау әдістері. 

 

 

10 – Дәріс 

Энтомопатогенді биопрепараттардың сипаттамасы. 

 

Дәрісте қарастырылатын сұрақтар:  

Биопестицидтер 

Вирусты препарат тҥрлері. 

Дәрістің  мақсаты:  Вирусты  препараттар  тҥрлерімен  және  вирусты 

препарат алудың сызбанҧсқасымен танысу. 

Негізгі әдебиеттер: 

М.В. Штерншис., О.Г.Томилова., И.В.Андреева. Биотехнология в защите 

растений, Новосибирск, 2001 

 

Биопестицид-  бҧл  биотехнологияның  негізгі  нысаны  және 

зиянкестерге  қарсы  қолданылатын  биологиялық  агент.  Қоршаған  орта 

ҥшін  зияндылығы  тӛмен  неғҧрлым  тиімді  препараттар.  Бҧдан  бірнеше 

жылдар 

бҧрын 

Новосібір 

облысының 

Берд 

заводында 

микробиологиялық препараттарды жаппай ӛндіру жҧмыстары басталған 

болатын.  Бактерия  препараттарын  ӛндіру  және  биомасса  ӛсіру  ҥшін 

ҥлкен  ферментерлер  және  жасанды  қоректік  орта  қажет.  Ал  вирусты 

энтомопатогенді препараттар дайындау кең кӛлемде дамымаған, себебі, 

вирустар  тірі  ағзада  ғана  кӛбейеді  мысалы,  жәндіктерде  немесе 

клеткалық  культураны  пайдалануға  тура  келеді.  Ал  бҧл  жҧмысы  кӛп 

және қымбат әдіс тҥрі болып саналады (3- сурет).  

Бакуловирустар  негізіндегі  препараттардың  жалпы  атауы  – 

вириндер. Препарат негізінен кҥздік кӛбелекке арналғандықтан ВИРИН-

ОС деп аталады.  

Вирусты препараттардың тҥрлері: 

-Вирин –ЭКС –қырыққабат кӛбелегіне арналған. 

-Вирин- ЭНШ- жҧпсыз жібек кӛбелек жҧлдызқҧртына арналған. 

-Вирин- ГЯП-алманың жеміс жемірі жҧлдызқҧртына қарсы. 

-Вирин-  ОС-  кҥздік  кӛбелекке,  қарағайдың  жирен  егеуіші,  сібір  жібек 

кӛбелегіне  арналған. 

-Вирин- липрион- қарағайдың жирен егеуіші ҥшін жасалған 

-Вирин- ГЛМ- шалғындық кӛбелекке арналған сҧйық препарат. 

34 

 

Барлық  бактериялық  және  вирусты  препараттар  жәндіктердің  іш 

қҧрылысына  әсер  етеді.  Бактериялық  препараттар  бірден  әсер  етсе, 

вирусты препараттар 3-7 кҥнге дейін латентті кезеңнен ӛтеді.  

 

Бақылау сұрақтары 

1.  Биопестицидтерге сипаттама. 

2.  Қырыққабат кӛбелегіне арналған вирусты препарат. 

3.  Жҧпсыз  жібек  кӛбелек  жҧлдызқҧртына  арналған  вирусты 

препарат. 

4.  Алманың жеміс жемірі жҧлдызқҧртына қарсы вирусты препарат. 

5.  Кҥздік  кӛбелекке,  қарағайдың  жирен  егеуіші,  сібір  жібек 

кӛбелегіне  арналған вирусты препарат. 

6.  Қарағайдың жирен егеуіші ҥшін жасалған вирусты препарат. 

7.  Шалғындық кӛбелекке арналған сҧйық вирусты препарат. 

 

 

35 

 

 

 

3-Сурет. Вирусты препарат алудың сызбанҧсқасы. 

 

 

 

36 

 

11 – Дәріс 

Тақырыбы: Биопестицидтер қауіпсіздігі. 

 

Дәрісте қарастырылатын сұрақтар:  

Биопестицидтердің адамға әсері 

Энтомофаунаға әсері 

Ӛсімдіктерге әсері 

Дәрістің  мақсаты:  Биопестицидтердің  адам  денсаулығына  және 

қоршаған ортаға әсерін білу. 

Негізгі әдебиеттер: 

М.В. Штерншис., О.Г.Томилова., И.В.Андреева. Биотехнология в защите 

растений, Новосибирск, 2001 

 

Биологиялық инсектицидтердің адам денсаулығына және қоршаған 

ортаға  қауіпсіздігі  аса  маңызды  мәселелердің  бірі,  себебі  адамдардың 

бәрі 

химиялық 

және 

биологиялық 

препараттар 

арасындағы 

айырмашылықтарды  біле бермейді. 

Теориялық 

жағынан 

микробиологиялық 

препараттардың 

артықшылығы  –  әсер  етуі,  сонымен  қатар  адам  денсаулығына 

қауіпсіздігіне  кепілдік  береді.  Кез  келген  препарат,  оның  ішінде 

микробиологиялық,  арнайы  Мемлекеттік  комиссия  рҧқсатымен  ғана 

ӛндіріске  жіберіледі.  Препаратқа  қойылатын  міндетті  талап,  оныңадам 

мен жануарларға қауіпсіз болуы. 

Адамға  әсері.  Бірқатар  елдерде  кең  таралған  препараттар  негізі  – 

энтомопатогенді  бактериялар,  олар  адам  мен  қоршаған  ортаның  

қауіпсіздігіне  тексерілген.  Мысалы,  АҚШ-та  алдын  ала  медициналық 

қарау мен зертханалық зерттеуден ӛткен 18 ерікті адамдарға турицидпен 

демалу және жҧту бойынша сынақтар қойылды, кейін 5 кҥн бойы кҥнде 

ішке  1г  турицид  қабылдап  отырған.  Осыған  қоса  5  адам  5  кҥн  бойы 

кҥнде  ішке  100мг  препарат  қабылдады.  Олар  әр  бір  4-5  аптада  

медициналық  қараудан  ӛтті.  Сынақтан  ӛткен  адамдардың  барлығы 

дендері сау болып шықты және олардың ағзаларына  препараттың әсері 

бойынша  барлық  зертханалық  тесттердің  нәтижелері  теріс  болды. 

Адамдардан  алынған  мәліметтерді  дайындау  кезінде  бактериялық 

препаратпен  жҧмыс  жасаған  8  қызметкерлер  туралы  деректерін  де 

жатқызуға  болады.  Бҧл  жағдайда  да  денсаулыққа  ешқандай  зиян 

байқалмаған.  Бҧрынғы  СССР-да  бірқатар  жылдар  бойы  бактериялық 

препараттардың  ӛндірісі  мен  қолданылуымен  айналысатын  адамдарды 

бақылап  кӛрген.  Биопрепараттардың  инфекциялы-токсикологиялық 

сипаттағы  кері  әсерлер  байқалмаған. 

Сол  сияқты  отандық 

биопрепараттардың  бірі  –БИП-ті  ерікті  адам  қабылдап,  нәтижесінде 

оның ешқандай патологиялық әсері болмаған. 

37 

 

Вирустық  препараттар  да  адам  денсаулығына  қауіпсіздігіарқылы 

бағалануы  керек.  «Вирус»  сӛзінің  ӛзі  кӛпшілік  адамдарда  болашақтағы 

қауіптілігімен бейнеленеді. 

Энтомопатогенді  вирустармен  жҧмыс  тәжірибесі  вируспен 

жанасқан  адамдар  денсаулығында  ешқандай  зияны  жоқ  екендігін 

кӛрсетеді. Мақта кӛбелегі ядролық полиэдзорының вирустарын алғашқы 

кезінде рН-2,1  адамның  асқазан  сӛлінде  инкубациялаған;  кейін  рН  7-ге 

дейін  жеткізген.  Сынамаларды  10  минутан  2  сағатқа  дейін  жҥргізген. 

рН-2,1  кезінде  40  минут  инкубациядан  кейінвирустардың  жартысы 

патогенділігін  жоғалтты,  ал  2  сағаттан  кейін  вирустар  толығымен 

инактивацияланды.  

Вирин-ЭНШ  ӛндірісі  қызметкерлерінің  кӛбісінде  дерматит, 

коньюктивит  типті  реакциялар  байқалды.  Егістік  жағдайда  препаратты 

сынауда қатысқан адамдардың денсаулығында препаратты себу кезінде 

және  келесі  3  жыл  бойы  қандай  да  бір  ауытқулар  байқалмаған. 

Сондықтан ағзада тек иммунды-аллергиялық ӛзгерістер ғана гигиеналық 

бірқалыптылықтың  қағидасы  бола  алады,  себебі  басқа  зиянды  жақтары 

(инфекция, улылық) байқалмаған. 

Биопрепараттардың сүтқоректілерге, құстарға және балықтарға 

әсері.  Шетелде  кристалл  тҥзуші  бациллалардың  патогенді  әсері 

сҥтқоректілерге:  қоян,  қой,  шошқа,  ірі  қара;  бірнеше  қҧстар  мен 

балықтар  тҥрлеріне:  балапандар,  торғай,  сауысқан,  ҥйрек,  алабҧға 

сыналды. 

Біздің  елде  биопрепарат  пен  кристалл  тҥзуші  бациллалар  сынағы 

сҥтқоректілер,  қҧстар  және  балықтарға  жҥргізілді.  Бірнеше  жыл  бҧрын 

қызық  жағдай  болды:  ірі  қара  тамағына  премикстің  орнына 

битоксибациллин қосылды. Жануарда ешқандай ауытқу болмаған. 

Термотҧрақты  экзотоксині  бар  БТ  негізіндегі  препараттар  жоғары 

улылық кӛрсетеді. Ересек және жас қояндарға 2 кҥн интервалымен 3 рет 

1,6-дан 10 млрд-қа дейін дозасымен спораларды берген. Қояндарды жыл 

бойы бақылаған. Ӛңделген қояндардың кӛжектері сау болып туды. Басқа 

сынақтарда ақ егеуқҧйрықтардың асқазанына 90 және 60 кҥн бойы кҥнде 

5мкг/кг  экзотоксин  мен  турингин-2  енгізілген.  Бҧл  кезде  ҧрпағының 

ӛміршеңдік қабілеті тӛмен болды. 

жүктеу/скачать 1,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: