Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы

254 

Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы 

 

 

дағдыларын дамыту; 

−  әртүрлі  тарихи  деректермен  жұмыс  істеу,  тарихи  ақпаратты  іздеу 

және жүйелеу дағдыларын дамыту; 

−  әртүрлі деректерді қолдана отырып, жобалық, зерттеу әрекетін және 

тарихи реконструкция дағдыларын дамыту;  

−  қазіргі  кездегі  саяси,  әлеуметтік-экономикалық  және  мәдени 

процестерді  түсіну  үшін  тарихи  білімдерін  қолдана  білу  дағдыларын 

қалыптастыру; 

−  коммуникативтік  дағдыларды  қалыптастыру,  оның  ішінде,  өз  ойын 

ауызша және жазбаша түрде анық білдіру, командада жұмыс істей алу, түрлі 

деректерден алынған ақпараттарды қолдануға бағыттау болып табылады. 

«Қазақстан  тарихы»  пәні  бойынша  оқу  жүктемесі  қоғамдық-

гуманитарлық  және  жаратылыстану-математикалық  бағыттарда:  

10-сыныпта аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағатты қамтиды. 

Тұлғаның  танымдық  белсенділігін,  шығармашылық,  жобалық-

зерттеушілік қабілеттерін дамыту үшін әр тақырыптық бөлімнен кейін келесі 

зерттеу жұмысы берілген: 

✓  Әлемдік өркениет тарихындағы Ұлы Дала;  

✓  Дәстүрлі қазақ қоғамының этноәлеуметтік ұйымдасуы; 

✓  Қазақ мемлекеттілігінің эволюциясы;  

✓  Мәдениет және дәстүр – ұлттың генетикалық коды.  

Сондықтан  осы  тақырыптар  көлемінде  зерттеу  жұмыстарын 

ұйымдастыру  ұсынылады.  Зерттеу  тақырыптары  жалпылама  берілген.  Білім 

алушылар осы белгіленген тақырып шеңберінде түрлі мәселелерді қарастыра 

алады. 

 

«Қазақстан тарихы» пәні бойынша жиынтық бағалау рәсімдерінің саны  

 

Оқу пәнінен әр тоқсан сайын бөлім/ортақ тақырып бойынша жиынтық 

бағалау (БЖБ) рәсімінің нақты санын және әр тоқсан сайын 1 рет тоқсандық 

жиынтық  бағалау  (ТЖБ)  өткізу  қарастырылған.  Төменде  оқу  пәнінен 

бөлім/ортақ  тақырып  бойынша  жиынтық  бағалау  (БЖБ)  рәсімдерінің  нақты 

саны көрсетілген. 

 

71 кесте - Жиынтық бағалау процедураларының саны бөлім/өтпелі тақырып 

үшін 

 

Сынып 

Бөлім/ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалау рәсімдерінің саны  

1-тоқсан 

2-тоқсан 

3-тоқсан 

4-тоқсан 

10-сынып 

1 

1 

1 

1 

 

 

«Дүниежүзі тарихы» оқу пәнін оқытудың ерекшеліктері 

 

255 

Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы 

 

 

«Дүниежүзі  тарихы»  оқу  пәнінің  мазмұны  адамзаттық  өркениеттің 

этногенез,  политогенез,  культурогенез  негізгі  мәселелері  бойынша 

тереңдетілген білімді қалыптастыруға бағытталған.

 

10-сыныпта  «Дүниежүзі  тарихы»  пәнін  оқыту  білім  алушылардың 

әлемдік  мәдени-тарихи  процестің  мәнін  оның  бірлігі  мен  әртүрлілігін  терең 

түсінуге бағдарланған.

 

 

«Дүниежүзі  тарихы»  оқу  пәнінің  тереңдетілген  курсы  әлемдік 

тарихтағы  оқиғаларды,  құбылыстарды,  процестерді  бағалау  және  жіктеу, 

жүйелеу,  қорытындылау,  талдау  үшін  қажетті  тарихи  ойлау  дағдысын 

дамытуды  қарастырады.  Осы  оқу  пәнінің  аксиологиялық  мақсаты  білім 

алушыларды  ұлттық  және  жалпыадамзаттық  құндылықтарға  құрмет 

көрсетуге тәрбиелеу болып табылады. 

«Дүниежүзі тарихы» пәнін оқытудың негізгі міндеттері: 

−  әлемдік-тарихи процесс туралы толық біртұтас білім қалыптастыру; 

−  оқиғалар мен құбылыстарды тарихи себептілігі, салыстырмалылығы 

мен әртүрлі көзқарастар, тарихи оқиғалар және тұлғаларға баға беруде сыни 

тұрғыдан  зерттеу  барысында,  өткен  және  қазіргі  таңдағы  пікірталастық 

мәселелерге білім алушы тарапынан өзіндік көзқарас білдіруді дамыту; 

−  тарихи  деректердің  әртүрлі  типтерімен  жұмыс  жасау,  іздеу  және 

тарихи материалды жіктеу дағдыларын дамыту; 

−  әртүрлі  деректерді қолдана отырып жобалық, зерттеу әрекетін және 

тарихи реконструкция дағдыларын дамыту; 

−  қазіргі  кездегі  саяси,  әлеуметтік-экономикалық  және  мәдени 

мәселелерді  ұғыну  үшін  тарихи  білімдері  мен  дағдыларынқолдана  білу 

қабілетін дамыту; 

−  коммукативтік  дағдыларды  дамыту:  өз  ойын  ауызша  және  жазбаша 

түрде  анық  жеткізе  білу,  топта  жұмыс  жасау,  әртүрлі  деректерден  алынған 

ақпараттарды пайдалану.  

«Дүниежүзі тарихы» пәні бойынша оқу жүктемесі: 

−  қоғамдық-гуманитарлық бағытта  10-  сыныпта  –  аптасына  3  сағат, 

оқу жылына 102 сағатты; 

−  жаратылыстану  -математикалық  бағытта  10-сыныпта  аптасына  

2 сағат, оқу жылында 68 сағатты қамтиды. 

10-сыныпта  «Дүниежүзі  тарихы»  оқу  пәні  бойынша  қоғамдық-

гуманитарлық  бағытта  әр  бөлімнен  кейін  зерттеу  жұмысы  тақырыптары 

берілген: 

✓  Әлемдік тарих контекстіндегі өркениеттердің өзара әрекеттесу және 

өзара ықпалдасу тәсілдері; 

✓  Әлем тарихындағы этникалық және әлеуметтік процестер; 

✓  Әлеуметтік-экономикалық және саяси мәселелерді шешу жолдары; 

✓  Мәдениет  –  адамзаттың  рухани-адамгершілік  құндылықтарының 

көрінісі ретінде.  

Осы  тақырыптар  көлемінде  зерттеу  жұмыстарын  ұйымдастыру 

ұсынылады.  

256 

Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы 

 

 

 

«Дүниежүзі тарихы» пәні бойынша жиынтық бағалау  

рәсімдерінің саны  

 

Оқу пәнінен әр тоқсан сайын бөлім/ортақ тақырып бойынша жиынтық 

бағалау (БЖБ) рәсімінің нақты санын және әр тоқсан сайын 1 рет тоқсандық 

жиынтық  бағалау  (ТЖБ)  өткізу  қарастырылған.  Төменде  оқу  пәнінен 

бөлім/ортақ  тақырып  бойынша  жиынтық  бағалау  (БЖБ)  рәсімдерінің  нақты 

саны көрсетілген. 

 

72 кесте -  Жиынтық бағалау процедураларының саны бөлім/өтпелі тақырып 

үшін 

 

Сынып 

Бөлім/ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалау рәсімдерінің саны  

1-тоқсан 

2-тоқсан 

3-тоқсан 

4-тоқсан 

10-сынып 

1 

1 

1 

1 

 

 

«Құқық негіздері» пәнін оқытудың ерекшеліктері 

 

«Құқық  негіздері»  оқу  пәнінің  мазмұны  құқықтық  сауаттылықты 

қалыптастыруға,  демократиялық  құқықтық  қоғам  идеалдары  мен 

құндылықтарын түсінуге бағытталған. 

 

10-сыныпта  «Құқық  негіздері»  пәнінің  мазмұны  білім  алушыларға 

түрлі құқық салаларының ерекшеліктері мен мәнін түсіндіруді тереңдетеді.

 

«Құқық негіздері» оқу пәні  құқық нормалары, заңдар  мен нормативтік 

құқықтық  актілер  арқылы  қамтамасыз  етілетін  процестерді  бағалау,  жіктеу, 

жүйелеу, қорытындылау, талдау үшін  білім алушылардың қажетті құқықтық 

ойлау дағдысын дамытуды қарастырады. Аталған оқу пәнінің аксиологиялық 

қызметі  құқықтық  сауаттылықты,  құқықтық  сана-сезім  құндылықтарын 

қалыптастыруға негізделген. 

«Құқық негіздері» пәнін оқытудың негізгі міндеттері: 

−  әлеуметтік және құқықтық нормалар жүйесі: адам құқығы, құқықтық 

мемлекет,  азаматтық  қоғам,  заңдылық  және  құқықтық  тәртіп  туралы 

білімдерін тереңдету және кеңейту;  

−  қазақстандық  құқық  пен  халықаралық  құқықтың  базалық 

салаларының негізгі түсініктері мен мазмұны туралы білімдерін дамыту; 

−  құқыққа деген оң қөзқарасты қалыптастыру және заңдарды білу мен 

орындаудың әлеуметтік пайдалылығын түсіну; 

−  қазақстандық патриотизм, жалпыадамзаттық құндылықтар, гуманизм 

мен әділеттілік негізінде тұлғаның құқықтық санасын қалыптастыру; 

−  оқу  және  тәжірибелік  іс-әрекетте  құқықтық  ақпаратты  табу,  талдау 

және қолдану дағдыларын қалыптастыру; 

−  әртүрлі  өмірлік  жағдайларда  құқықтық  нормаларға  сәйкес  іс-

257 

Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы 

 

 

әрекеттерді  таңдау  кезінде  құқықтық  білім  мен  дағдыларды  қолдана  алу 

біліктерін дамыту; 

−  қоғамдағы  құқықтық  қатынастармен  байланысты  практикалық 

жағдаяттарды сын тұрғысынан талдау және  бағалау дағдыларын дамыту; 

−  қазіргі  уақыттағы  өзекті  қоғамдық  және  құқықтық  мәселелерге 

қатысты пікірталасқа қатысу дағдыларын дамыту. 

«Құқық  негіздері»  пәні  бойынша  оқу  жүктемесі  қоғамдық-

гуманитарлық бағытта:  

−  10- сыныпта – аптасына 3 сағат, оқу жылына 102 сағатты; 

жаратылыстану -математикалық бағытта: 

−  10-сыныпта аптасына 2 сағат, оқу жылында 68 сағатты қамтиды. 

Тұлғаның  танымдық  белсенділігін,  шығармашылық,  жобалық-

зерттеушілік қабілеттерін дамыту үшін қоғамдық-гуманитарлық бағытта әр 

тақырыптық бөлімнен кейін келесі зерттеу жұмысы тақырыптары берілген: 

✓ Мемлекет және құқық формаларының эволюциясы; 

✓ Жария құқық салалары ерекшеліктерінің сипаттамасы; 

✓ Жеке  құқық  –  адамның  табиғи  құқықтары  мен  бостандықтарының 

жүзеге асуының кепілдігі; 

✓ Құқыққа қатысты процестер қадамдарының сипаттамасы; 

✓ Адам  құқықтарын  қорғау  жөніндегі  қазіргі  заманғы  халықаралық 

ұйымдар.  

Сондықтан  қоғамдық-гуманитарлық  бағытта  осы  тақырыптар 

көлемінде  зерттеу  жұмыстарын  ұйымдастыру  ұсынылады.  Зерттеу 

тақырыптары жалпылама берілген. Білім алушылар осы белгіленген тақырып 

шеңберінде түрлі мәселелерді қарастыра алады. 

 

«Құқық негіздері» оқу пәні бойынша жиынтық бағалау  

рәсімдерінің саны  

 

Оқу пәнінен әр тоқсан сайын бөлім/ортақ тақырып бойынша жиынтық 

бағалау (БЖБ) рәсімінің нақты санын және әр тоқсан сайын 1 рет тоқсандық 

жиынтық  бағалау  (ТЖБ)  өткізу  қарастырылған.  Төменде  оқу  пәнінен 

бөлім/ортақ  тақырып  бойынша  жиынтық  бағалау  (БЖБ)  рәсімдерінің  нақты 

саны көрсетілген. 

73 кесте Жиынтық бағалау процедураларының саны  

бөлім/өтпелі тақырып үшін 

 

Сынып 

Бөлім/ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалау рәсімдерінің саны  

1-тоқсан 

2-тоқсан 

3-тоқсан 

4-тоқсан 

10-сынып 

1 

1 

1 

2 

 

 

«Қазақстан тарихы» және «Дүниежүзі тарихы» оқу пәндері бойынша 

оқу процесін ұйымдастырудағы әдістемелік ерекшеліктер 

258 

Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы 

 

 

 

10-сыныпта «Қазақстан тарихы» және «Дүниежүзі тарихы» оқу пәнінің 

базалық  білім  мазмұны:  «Өркениет:  даму  ерекшеліктері»,  «Этникалық  және 

әлеуметтік  процестер»,  «Мемлекет,  соғыс  және  революциялар  тарихынан», 

«Мәдениеттің дамуы» бөлімдерін қамтиды.  

Бөлімдер  сыныптар  бойынша  оқыту  мақсаттарын  қамтитын 

бөлімшелерден тұрады.Оқу мақсаттары әр бөлімше ішінде мұғалім мен білім 

алушыға  болашақ  қадамдары  жөнінде  өзара  ой  бөлісуге,  оларды  жоспарлау 

мен бағалауға мүмкіндік беретін бірізділік пен сабақтастықты көрсетеді. 

Білім  мазмұнын  жаңарту  жағдайында  тарихты  оқытуда  –  оқу 

мақсаттарын  анықтау,  оқыту  мазмұнына  сәйкес  материалдарды  саралау, 

оқытудың тиімді әдістерін дұрыс анықтау ұсынылады.  

Оқу  процесінде  білім  алушыны  ынталы,  қызығушылығы  жоғары, 

дербес,  сенімді,  жауапты,  талдау  жасай  алуға  бағыттайтын  оқытудың 

түрлі формалары ұсынылады: 

- мұқият  іріктелген  тапсырмалар  мен  іс-әрекет  түрлері  арқылы  білім 

алушыларды ынталандыра және дамыта оқыту; 

- білім  алушыларды  зерттеу  және  зерттеушілік  жұмыстарын  жүргізуге 

негізделген белсенді оқытуды ұйымдастыру;  

- білім алушылардың сыни ойлау дағдыларын дамыту;  

- білім  алушылардың  жеке  мүмкіндіктерін  ескере  отырып,  деңгейлік 

тапсырмалар құрастыру;  

-  білім  алушылардың  жеке,  жұптық,  топтық  және  тұтас  сыныптық 

жұмыс түрлерін ұйымдастыруды қолдану; 

-  оқу  процесінде  тарихи  құжаттардың  фрагменттерін  талдау,  ақпарат 

жинақтау және қорытынды жасау, себеп-салдарлық байланыстарды орнатуды 

және т.б. талап ететін тапсырмаларды кеңінен қолдану; 

-  сабақта  білім  алушының  біліміндегі  кемшіліктерді  уақытында 

анықтауға  мүмкіндік  беретін  кері  байланысты  ұйымдастырудың  әр  түрлі 

әдістерін қолдану.  

Жалпы  орта  білім  беру  деңгейінде  білім  алушылардың  жас  және 

танымдық  ерекшеліктеріне  сәйкес  талдау,  бағалау,  зерттеу  және  жоспарлау 

дағдыларын  қалыптастыратын  әдіс-тәсілдер  мен  тапсырмаларды  қолдану 

ұсынылады.  Мысалы,  эссе  және  есеп  жазу,  салыстырмалы  талдау  жасау 

(SWOT, PEST, GAP талдаулары) және т.б.  

Оқу  бағдарламасының  оқу  мақсаттары  мен  тәсілдерін  тиімді  түрде 

жүзеге  асыру  үшін  «Қазақстан  тарихы»,  «Дүниежүзі  тарихы»  пәндері 

бойынша  оқыту  процесін  төмендегідей  тарихи  концептілер  (түсініктер) 

негізінде ұйымдастыру ұсынылады:  

- өзгеріс пен сабақтастық;  

- себеп пен салдар;  

- дәлел;  

- ұқсастық пен айырмашылық;  

- маңыздылық;  

- интерпретация.  

259 

Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы 

 

 

Тарихи  түсініктер  негізінде  оқыту  тарихи  оқиғалардың  мағыналары 

мен  маңыздылығын,  үдерістер  мен  оқиғаларды  «тез  түсінуге»  бағытталған, 

бұл пәннің мағынасын терең түсінуге көмектеседі.  

Тарихи  түсініктерге  сүйене  отырып,  тарихи  материалдарды  талдауды 

жүзеге  асыру  ұсынылады.  Нәтижесінде,  білімалушылар  тек  қана  пәндік 

материалды  ғана  емес,  зерттеу  процестері,  дағдылар  және  біліктермен 

байланысты  әдістерді  игереді  (материалдарды  жинау  мен  реттеу  әдістері, 

сұрақтарды  құрастыру  және  дереккөздермен  жұмыс  жасау  процесінде 

мәселені  қоя  білу  білігі,  сәйкестендіру  әдістері  мен  дереккөздерді  сыни 

бағалауы,  зерттеу  жоспарларын  әзірлеу,  материалдарды  жинақтау  және 

нәтижелерді тексеру).  

Белгілі  бір  тарихи  концептілерге  негізделген  оқыту  нақты  оқу 

материалының  негізінде  оқушылардың  бойында  тарихи  ойлау  дағдыларын 

қалыптастыруға  және  дамытуға  мүмкіндік  береді.  Мұндай  әдіс,  зерттеуге 

негізделген оқытуды жүзеге асыруға мүмкіндік туғызады.  

Мұғалімнің  сабаққа  арнайы  әзірлейтін  тапсырмалары  келесі 

өлшемшарттарға сәйкес болуы қажет: 

− 

түсінікті болуы; 

− 

саралаудың ескерілуі; 

− 

сын тұрғысынан ойлауды дамытуға мүмкіндік беруі; 

− 

 проблемалық оқытуға негізделуі;  

− 

бағалау мүмкіндіктерінің бар болуы тиіс. 

Картамен  жұмысты  тиімді  деңгейде  күшейту  қажет.  Ол  үшін  тарихи 

карталар мазмұнын талдау бойынша тапсырмаларды пайдалану ұсынылады. 

Білім  алушылардың  жас  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  презентация, 

интеллект карталар, диаграммалар жасауға тапсырмалар берген дұрыс. 

Пәнді  оқыту  кезінде  барлық  сынып  білім  алушыларының  жұмыс 

жасауы  және  үздік  нәтижелерге  қол  жеткізу  үшін  жеке,  жұптық,  топтық 

жұмыстарды  ұйымдастыру  ұсынылады.  Оқыту  процесін  оңтайландыру 

мақсатында  топтық  жұмысты  ұйымдастыру  өте  тиімді  болып  табылады. 

Топтық жұмысты ұйымдастыру кезінде әрбір білімалушының қабілеттері мен 

психологиялық  ерекшеліктерін  ескеру,  олардың  топтағы  атқаратын  негізгі 

міндеттерін анық түсіндіру қажет.  

«Қазақстан  тарихы»  пәні  бойынша  ұсынылатын  сайттар: 

http://www.tarih-begalinka.kz

; 

http://www.e-history.kz

; 

http://bilimsite.kz/tarih/

; 

http://testcenter.kz/entrants/for-ent/

.  

«Дүниежүзі тарихы» пәнінен ұсынылатын сайттар:  

http://www.world-history.ru

; 

http://historic.ru

; 

http://historyatlas.narod.ru

; 

http://testcenter.kz/entrants/for-ent/.

 

 

«Құқық  негіздері»  оқу  пәні  бойынша  оқу  процесін  ұйымдастырудағы 

әдістемелік ерекшеліктер 

Оқу  пәнінің  білім  мазмұны  бес  бөлімді  қамтиды:  «Мемлекет  және 

құқық»,  «Жария  құқық»,  «Жеке  құқық»,  «Іс  жүргізу  құқығының  негіздері», 

«Халықаралық құқық».  

260 

Әдістемелік нұсқау хат ǀ 2019-2020 оқу жылы 

 

 

Бұл  бөлімдер  өз  ішінде  білім,  түсінік  және  дағдыларды 

қалыптастыруды  көздейтін  бөлімшелерден  тұрады.  Оқу  мақсаттары  әр 

бөлімше  ішінде  мұғалім  мен  оқушыға  келесі  қадамдары  жөнінде  өзара  ой 

бөлісуге,  оларды  жоспарлау  мен  бағалауға  мүмкіндік  беретін  бірізділік  пен 

сабақтастықты көрсетеді.  

«Құқық негіздері» пәнін оқытуда келесі педагогикалық әдіс-тәсілдерді 

қолдану ұсынылады:  

-  оқу  тапсырмаларын  шешу  барысында  нормативтік  құқықтық 

актілердің  ақпараттық-құқықтық  жүйесін  қолдану  (

http://adilet.zan.kz/

; 

http://online.zakon.kz/

); 

-  құқықтық  нормалардың  мазмұны  мен  мәнін  түсіндіру  және  анықтау 

арқылы нормативтік құқықтық актілерді талдау;  

-  оқушылар  проблемаларды  анықтауда  өз  ойларын,  пікірлерін  айту, 

дәлелдеу,  болжамды  ұсыну,  зерттеуді  жоспарлау  қабілеттерін  дамытатын 

ынталандырушы-проблемалық  құқықтық  ситуациялық  жағдаяттарды  (кейс-

стади) зерттеу.  

«Құқық  негіздері»  пәнін  оқыту  процесінде  оқушылардың  ақпараттық-

коммуникациялық  технологияларды  қолдану  дағдысын  дамыту  үшін 

жағдайлар  жасалуы  қажет,  соның  ішінде    ақпаратты  табу,  құрастыру  және 

басқару,  мәліметтер  және  идеялармен  бөлісу,  бірлесіп  әрекет  ету,  түрлі 

жабдықтар мен қосымшаларды пайдалану арқылы өз жұмысын бағалау және 

жетілдіру.  

Құқық  негіздері»  пәнін  оқыту  барысында  АКТ-ны  қолдану 

мүмкіндіктері: 

-  құқықтық  деректермен  жұмыс  жасау:  оларды  іздеу,  сұрыптау  және 

интерпретациялауға байланысты өзіндік жұмыс жасау дағдыларын дамыту;  

- оқушылардың білімдерін кеңейту үшін мультимедиялық ресурстарды 

пайдалану; 

-  белсенді  оқытудың  әдіс-тәсілдерін  қолдау  үшін  интерактивті 

тақталарды пайдалану;  

- оқушылардың электронды оқулықтарды пайдалануы; 

-  компьютерлік  презентациялардың  түрлерін  пайдалана  отырып, 

таңдалған тақырыптар бойынша шығармашылық жобаларды жасау;  

-  оқушылардың  шығармашылық  белсенділігін  дамытуы  үшін  (пікір-

талас  өткізу  және  құқықтық  мәселелерді  талқылау)  компьютерлік 

коммуникация 

құралдарын 

пайдалану 

(мысалы, 

онлайн-форумдар, 

конференциялар). 

Тарих сабақтарын жоспарлау және ұйымдастыру барысында оқытудың 

тәрбиелік  компонентіне  ерекше  назар  аудару  қажет.  Материал  мазмұны 

«Рухани  жаңғыру»  идеясына  және  «Болашаққа  бағдар:рухани  жаңғыру» 

бағдарламасына  сай  болуы  қажет.  Тарих  және  құқық  негіздері  пәндері 

бойынша  рухани  жаңғыру  идеясы  негіздерінің  құндылықтарын  оқыту  мен 

тәрбиелеуде жүзеге асыру ұсынылады. 

Рухани  жаңғыру  бағдарламасы  материалдарын  оқу  тәрбие  процесіне 

қолдануға 

арналған 

әдістемелік 

ұсынымдар 

академия 

сайтында 

261 

жүктеу/скачать 3,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: