Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім

89
1959 
жылы
17 
қыркүйекте
кеңестік
«
Луна
-2
», 4 
қазанда
«
Луна
-3
» 
ғарыш
аралық
станциялары
Ай
бетіне
жетіп
, 
оның
бізге
көрінбейтін
бөліктерінің
суреттерін
түсірді
. 
Космонавтикадағы
аса
маңызды
оқиға
– 
адамзаттың
ғарышқа
ұшуы
, 1961 
жылы
12 
сəуірде
Кеңес
ғарышкері
Юрий
 
Алексеевич
 
Гагарин
 
Байқоңыр
ғарыш
айлағынан
 
ең
алғаш
рет
Жер
шарын
оның
орбитасы
бойымен
бір
рет
айналып
шықты
. 
Дəл
осы
күн
Халықаралық
 
Космонавтика
 
күні
 
деп
атап
өтіледі
. 
Космонавтика
тарихындағы
тағы
бір
жаңалық
, 1969 
жылы
21 
шілдеде
АҚШ
-
тың
«
Аполлон
» 
ғарыш
кемесімен
ең
алғаш
адаам
баласының
Ай
бетіне
қонуымен
байланысты
. 
Космонавтиканың
қарышты
дамуы
басқа
ғаламшарларға
ғарыш
кемелерін
ұшырумен
байланысты
болды
. 
Оларға
Шолпанға
ұшырылған
«
Маринер
-2
», «
Викинг
-2
», 
Марсқа
қондырылған
«
Марс
-3
», 
Юпитерге
ұшырылған
«
Пионер
-10
», 
Сатурн
маңынан
ұшып
өткен
«
Пионер
-11
» 
ғарыш
аппараттарын
атап
айтуға
болады
.
Ғарыш
əлемін
игеруде
Қазақстан
ғалымдарының
да
өзіндік
үлесі
бар
. 
Ең
алдымен
«
Байқоңыр
» 
ғарыш
айлағының
қазақ
жерінде
болуының
өзі
кездейсоқ
жағдай
емес
. 
Қазақ
ғарышкерлері
Тоқтар
 
Əубəкіров
 
пен
 
Талғат
 
Мұсабаевтың
 
ғарыш
кеңістігіндегі
жасаған
ерліктері
Космонавтика
тарихында
алтын
əріппен
жазылған
.
Бүгінгі
таңда
ғарыш
кеңістігін
жеке
дара
емес
, 
бірлесіп
зерт
-
теу
шараларын
жүргізу
қолға
алынуда
. 
Оған
Халықаралық
 
ғарыш
 
станцияларын
 
құру
жəне
ғарыш
аймағында
ұзақ
уақыт
тоқтаусыз
зерттеу
жұмыстарын
жүргізу
нақты
дəлел
болады
. 
Мұндай
жұмыстар
барысында
биологиялық
-
медициналық
, 
физикалық
, 
астрономиялық
, 
космологиялық
, 
метеорологиялық
зерт
-
теулер
жан
-
жақты
жүргізілуде
. 
Ғарыштық
зерттеулер
нəтижесінде
жер
ғаламшарын
тереңірек
танып
-
білуге
жаңа
мүмкіндіктер
пайда
болды
. 
Осы
зерттеулердің
негізінде
жаңа
ғылым
саласы
– 
ғарыштық
 
жертану
 
пайда
болды
. 
Түрлі
геофизикалық
жəне
геохимиялық
зерттеу
əдістері
көмегімен
ғарыш
əлеміндегі
аспан
денелері
арасында
өзара
материялық
байланыстың
бар
екені
нақтыланды
.
Жасанды
жер
серіктері
көмегімен
радионавигациялық
жүйелер
орнатылып
, 
олардың
көмегімен
Жер
бетінде
жəне
оның
қойнауында
болып
жатқан
түрлі
процестерге
байқау
мен
бақылау
жасауға
мүмкіндік
туындады
. 
Ғарыш
əлемін
қарқынды
игеру
жұмыстары
барысында
Жер

90
ғаламшары
орбитасы
маңайында
түрлі
сипаттағы
қалдықтардың
үлесі
күннен
-
күнге
артуда
. 
Сонымен
қатар
Жер
ғаламшары
маңайындағы
кеңістіктердің
ластануы
табиғи
жолмен
де
жүреді
. 
Бұл
құбылысты
барынша
тежеу
Жер
атмосферасының
тығыз
қабаттарына
енген
кез
-
де
, 
ғарыш
денелерінің
жануы
арқылы
жүзеге
асады
. 
Күн
белсенділігінің
11-
жылдық
өзгеруі
əсерінен
Жер
атмосферасының
тығыздығы
осы
уақыт
аралығында
ауытқуларға
ұшырап
отырады
. 
Күн
бесенділігі
артқан
сайын
Жер
атмосферасының
тығыздығы
да
артады
, 
демек
Жерге
жететін
қалдықтардың
мөлшері
азаяды
деген
сөз
. 
Бұл
мəселелерді
зерттеумен
жаңа
қалыптасып
келе
жатқан
қолданбалы
– 
ғылым
саласы
– 
ғарыштық
 
экология
 
айналысу
-
да
. 
Ғарышты
игеру
басталғалы
бері
Жерден
ұшырылған
ғарыш
объектілерінің
жалпы
саны
шамамен
8700-
ге
, 
жалпы
массасы
2,3·10
6
кг
жеткен
жəне
бұл
көрсеткіш
қазіргі
техникалық
жетістіктер
нəтижесінде
артып
отыр
. 
НАСА
жəне
Еуропалық
Ғарыш
Агенттігінің
мəліметтері
бой
-
ынша
ғарыш
кеңістігін
ластаушы
заттардың
үлесі
мынадай
сипатта
болып
келеді
(
32-
сурет
) 
32-
сурет
.
 
Ғарыш
 
қалдықтарының
 
үлесі
Бүгінгі
таңда
ғарыш
кеңістігінен
ластаушы
заттардың
үлесін
барынша
азайту
аса
маңызды
ғаламдық
проблемалардың
біріне
ай
-
налып
отыр
.
Сондықтан
да
ғылыми
-
зерттеу
жұмыстарын
жүргізу
барысында
неғұрлым
қалдықсыз
технология
талаптарын
барынша
қатаң
сақтау
, 
жеңіл
салмақты
конструкцияларды
пайдалану
, 
қалдықтардың
өздігінен
зарарсыздануы
сияқты
шараларды
жүргізуді
басшылыққа
алу
жолға
қойылуда
. 
Ғарыштан
 
түсірілген
 
суреттер
 
көмегімен
 
табиғат
 
ресурстарының
 
таралуын
, 
ландшафт
 
зоналарының
 
шекарасын
, 

91
ауылшаруашылық
 
жерлерінің
 
жай
-
күйін
, 
табиғат
 
апаттарының
 
қалыптасу
 
аудандарын
, 
жер
 
бедерінің
 
өзгерістерін
 
бақылау
 
сияқты
 
адамның
 
шаруашылық
 
əрекеттерін
 
тиімді
 
ұйымдастырудың
 
жол
-
дарын
 
қарастыруға
 
мүмкіндік
 
береді
. 
Тарау
. 
бойынша
 
қайталау
 
сұрақтары
:
1. 
Ғарыш
кеңістігі
дегеніміз
не
?
2. 
Ғарыш
кеңістігінде
қандай
аспан
денелері
бар
?
3. 
Ғарыш
кеңістігі
үшін
қандай
өлшем
бірліктері
қолданылады
?
4. 
Астрономиялық
бірлік
дегеніміз
не
?
5. 
Галактика
дегеніміз
не
?
6. 
Галактиканың
қандай
түрлері
бар
?
7. 
Күн
жүйесі
дегеніміз
не
?
8. 
Күн
жүйесінің
қалыптасуы
туралы
қандай
пікірлер
бар
?
9. 
Күннің
Жердегі
тіршілік
үшін
қандай
маңызы
бар
?
10. 
Қандай
ғаламшар
Күнге
ең
жақын
орналасқан
?
11. 
Қандай
ғаламшар
Күннен
ең
қашық
орналасқан
?
12. 
Қандай
ғаламшарлардың
табиғи
серіктері
жоқ
?
13. 
Қандай
ғаламшардың
бір
ғана
табиғи
серігі
бар
?
14. 
Қандай
ғаламшардың
табиғи
серіктері
өте
көп
?
15. 
Күн
жүйесіндегі
ғаламшарлар
қандай
топтарға
бөлінеді
?
16. 
Қандай
ғаламшарлардың
сақиналары
бар
?
17. 
Марс
ғаламшарының
беткі
бөлігі
неге
қызыл
түске
боялады
?
18. 
Жер
тобындағы
ғаламшарларға
қандай
ортақ
белгілер
тəн
?
19. 
Алып
ғаламшарлардың
қандай
ортақ
белгілері
бар
?
20. 
Алып
ғаламшардың
қайсысы
өз
білігінен
кері
бағытта
айна
-
лады
?
21. 
Астероид
белдеуі
қайда
орналасқан
?
22. 
Комета
дегеніміз
не
, 
ол
қандай
бөліктерден
тұрады
?
23. 
Метеор
дегеніміз
не
, 
олардың
қандай
түрлері
бар
?
24. 
Метеориттер
дегеніміз
не
, 
олардың
қандай
түрлері
бар
?
25. 
Шоқжұлдыздардың
қандай
түрлері
бар
?
26. 
Темірқазық
қандай
шоқжұлдызда
орналсқан
?
27. 
Аспан
əлеміндегі
Темірқазық
қандай
рөл
атқарады
?
28. 
Ғарышты
зерттеу
барысында
қандай
басты
оқиғалар
бар
?
29. 
Əлем
елдері
бойынша
қандай
атақты
ғарышкерлер
бар
?
30. 
Қазақ
ғарышкерлерінің
қандай
ерліктері
баршамызға
белгілі
?
31. 
Қандай
елдер
ғарыштық
зерттеумен
тікелей
айналысады
?
32. 
Ғарыштық
зерттеулер
жүргізудің
қандай
маңызы
бар
?
33. 
Ғарыштық
қалдықтардың
зияны
болуы
мүмкін
бе
?

92

жүктеу/скачать 8,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: