Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім



Pdf көрінісі
бет3/99
Дата28.12.2023
өлшемі8,87 Mb.
#199740
түріОқулық
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   99
Байланысты:
abilmajinova-jalpy-jertanu

елтану
 
бағытының
негізін
салды
.
Ежелгі
Рим
ғалымы
Птоломей
(
б
.
з
.
б
. 90-168 
ж
.) – 
астрономия
мен
географияның
ғылым
ретінде
өркендеуіне
сүбелі
үлес
қосқан
ғалым

Сонымен
қатар
Птоломей
математикалық
географияны
дамытуға
да
өз
үлесін
тигізді
Птоломей
сол
кезеңдегі
жинақталған
географиялық
білімді
хоро
-
графия
жəне
география
 
топтамасына
жіктеді

Птоломейдің
пікірінше

хорография
сапалық
қасиеттерді
анықтайды

математикалық
əдістерге
емес

салыстыру
ұстанымдарына
сүйенеді

Ал
география
үшін
математикалық
əдістер
ең
қажетті
əдістер
болып
саналады
деп
атап
көрсеткен
.
Птоломей
«
Географияға
 
арналған
 
нұсқаулық
» 
атты
сегіз
кітаптан
тұратын
еңбек
жазды

Оның
біріншісінде
карта
жасаудың
жəне
географиялық
проекция
мен
географиялық
нысандардың
ко
-
ординаттарын
анықтаудың
жалпы
ұстанымдары
сипатталса

келесі
алты
кітапта
мыңдаған
пункттердің
ендігі
мен
бойлығы
берілген

Соңғы
сегізінші
кітап
27 
карта
жиынтығынан
тұрады

Бұл
ең
алғашқы
географиялық
атластар
қатарына
жатады
.
Рим
ойшылы
Лукреций
 
Кар
 
(
б
.
з
.
б
. 99-55 
ж
.) 
өзінің
поэмалары
мен
трактаттарында
Жердің
жаратылысы

түрлі
метеорологиялық
құбылыстар

табиғаттағы
су
айналымы

күн
күркіреуі
мен
найзағайдың
пайда
болуы

жер
сілкінуі
сияқты
табиғат
құбылыстарын
сипаттап
жазды
.


12
Антик
кезеңіндегі
Рим
ғалымдарының
көрнекті
өкілі
бо
-
лып
саналатын
– 
Үлкен
 
Плиний
 
(
біздің
заманымыздың
23-79 
ж
.) 
өзінің
37 
кітаптан
тұратын
«
Жаратылыстану
 
тарихы
» 
атты
энциклопедиялық
еңбегінде
өзіне
дейінгі
Грек
жəне
Рим
зерттеушілерінің
еңбектерін
саралап

географиялық
нысандардың
арасындағы
қашықтықтарға

олардың
сандық
өлшемдеріне
ерекше
маңыз
бере
отырып
сипаттап

жазды
.
Плиний
Везувий
жанартауының
атқылауы
кезінде
қаза
болған

Помпей
мен
Геркуланумның
күйреуі
жəне
Плинийдің
қазасы
туралы
оның
немере
інісі
Кіші
 
Плинийдің
 
(
б

з
. 61-114 
ж
.) 
жазып
қалтырған
еңбектері
сақталған
.
Ежелгі
 
Грекия
 
мен
 
Ежелгі
 
Рим
 
ойшылдары
 
мен
 
зерттеушілерінің
 
географиялық
 
дүниетаным
 
аясын
 
кеңейтуге

оның
 
ғылым
 
ретінде
 
қалыптасуына

антик
 
кезеңі
 
географиясының
 
өзіндік
 
ұстанымдары
 
мен
 
тұжырымдамаларының
 
негізін
 
қалауға
 
сіңірген
 
еңбектері
 
бүгінгі
 
таңда
 
да
 
өзінің
 
құндылығын
 
жоғалтқан
 
жоқ
.
1.2. 
Ортағасырлық
 
географиялық
 
зерттеулер
Ортағасырлық
географиялық
зерттеулер
кезеңі
І
V-
Х

ғасырлар
аралығындағы
Ежелгі
Римнің
құлдырауынан
Ұлы
географиялық
ашылуларға
дейінгі
адамзат
тарихи
қоғамындағы
түбегейлі
өзгерістермен
тұспа
-
тұс
келеді

Ортағасырлық
кезең
географиялық
тұрғыдан
екі
деңгейге
ажа
-
ратылады

Біріншісі
– 
Ерте
ортағасырлық
кезең
деп
аталады

І
V-
ХІ
ғасырлар
аралығын

ал
екіншісі
– 
ХІІ
-
Х

ғасырлар
аралығын
қамтиды

Ерте
ортағасырлық
кезеңде
географиялық
зерттеулер
өз
деңгейінде
жүргізіле
қойған
жоқ

Оған
басты
себеп
ғылым
мен
білімнің
дамуына
феодалдық
қатынастар
мен
діни
қақтығыстар
өз
кедергісін
тигізді

Антик
кезеңінде
қарқын
алып
дамыған
географиялық
жаңалықтар
біртіндеп
көмескіленіп

ұмытыла
бастады

Саяхатқа
шығу
негізінен
тек
діни
орындарға
тағзым
жасау

құлшылық
ету
мақсатында
ғана
жүргізілді

Қасиетті
құлшылық
орындары
орналасқан
аймақтар
ту
-
ралы
қысқаша
мағлұматтар
ғана
жаңа
географиялық
ақпараттардың
негізгі
көзі
болып
табылады
.
Осы
кезеңдегі
географиялық
жаңалықтардың
басым
көпшілігі
араб
ойшылдары
мен
саяхатшыларының
үлесіне
тиесілі



13
ІХ
ғасырда
араб
ғалымы
Якуби
 
жазған
«
Елдер
 
кітабы
» 
сол
кезең
үшін
географиялық
анықтамалық
қызметін
атқарды

Ол
ұзақ
жыл
-
дар
Египетте
тұрған

Үндістан
жеріне
саяхат
жасаған

Өз
заманында
«
араб
географиясының
атасы
» 
деген
құрметті
атаққа
ие
болған
.
Географиялық
құбылыстарды
математикалық
жолмен
түсіндіруде
Отырар
қаласынан
шыққан
атақты
ғұлама
ғалым
Əбу
 
Насыр
 
əл
-
Фараби
(870-950 
ж
.) 
еңбектерінің
мəні
зор

Ол
күн
сағатын
жасап

уақыт
өлшемін
анықтауға

математика
көмегімен
қалалардың
дəл
орнын
анықтауға

географиялық
бағытты
дəл
ажыратуға
қажетті
ғылыми
мағлұматтар
берді
.
Араб
саяхатшысы
Ибн
 
Фадлан
 
921-922 
жылдары
Орта
Азия

Үстірт

Каспий
маңы
ойпаты
Волга
(
Еділ

бойымен
Қазан
қаласы
маңына
дейін
жүріп
өтіп

жолсапарында
кездескен
нысандар
мен
көпшенді
халықтардың
тұрмыс
-
тіршілігін
түгелдей
сипаттап
жазған

ХІ
ғасырда
əл
-
Бируни
 
Орта
Азия

Үндістан

Непал
жерлерін
аралап

көптеген
географиялық
еңбектер
қалдырған

Оның
картографиялық
мұраларының
да
маңызы
зор

Араб
саяхатшысы
Əбу
 
Абдалла
 
Мұхаммед
 
ибн
 
Баттута
(1304-
1377 
ж
.) 
өмірінің
24 
жылын
үздіксіз
саяхаттар
жасауға
арнаған

Тан
-
жер
қаласынан
(
Марокко

бастап
Египет

Арабия

Кіші
Азия
түбегін

Қырым

Ресей

Орта
Азия

Иран

Ауғанстан

Үндістан

Қытай

Индонезияда
болған

Сахараны
кесіп
өтіп

Тумбукту
қаласына
дейін
барған
. 1350 
жылы
Пиреней
түбегіне
саяхат
жасаған

Сая
-
хат
барысындағы
ой
-
түйіндерін
кітапқа
түсіріп

ол
туындысы
сол
замандағы
ең
таңдаулы
географиялық
еңбек
деп
бағаланған
.
ХІ
ғасырда
өмір
сүрген
тегі
түркілік

бірақ
араб
ғалымы
деп
са
-
налатын
Махмуд
 
Қашғаридің
 
географиялық
жəне
картографиялық
еңбектерінің
теориялық
та

қолданбалы
да
мəні
өте
жоғары
.
Араб
ғалымдары
ішінен
əл
-
Идриси
(
ХІІ
ғасыр

жасаған
карталардың
маңызы
зор

Ол
картада
Скандинавия
жері

Балтық

Қара
жəне
Каспий
теңіздері

Байкал

Ладога

Онега
көлдері

Алтай
Тибет
сияқты
таулар
берілген
.
ХІІІ
ғасырда
моңғол
шапқыншылығының
күшеюі
Батыс
Еуропа
елдерінің
моңғол
хандықтарымен
байланысты
жақсартуға
мəжбүр
болуына
əкелді

Бұл
мақсаттағы
алғашқы
сапарға
француз
монахы
Плано
 
Карпини
 
шықты

Ол
1245-1248 
жылдар
аралығында
Че
-
хия

Киев

Дон
жəне
Волга
(
Еділ

өзендерінің
төменгі
ағысы
Орта
Азия
мен
Қазақстан
жеріндегі
Алакөл
көлі
арқылы
Орхон
өзенінің
жоғарғы
ағысына
дейін
жетті

Моңғолдар
ордасында
төрт
айдан
астам
тұрып

олармен
қарым
-
қатынасты
жақсартты
.


14
Одан
кейін
Француз
королі
Людовик
пен
Рим
Папасының
тапсырмасы
бойынша
Вильгельм
 
Рубрукте
1252-1256 
жылдар
аралығында
Моңғолияға
саяхатқа
аттанды

Оның
саяхаты
Палести
-
на

Қара
теңіз

Қырым
даласы

Солтүстік
Азов
(
Азау

жағалауы

Орта
Азия
жері

Жоңғар
қақпасы
арқылы
Қарақорымға
дейін
жалғасты

Рубрук
қайтар
жолында
Волганың
(
Еділ

атырауынан
Каспийдің
солтүстік
жағалауын
бойлай

Армения
жəне
Палестина
жерін
басып
өтті

Рубруктың
жүріп
өткен
жолы
Карпини
саяхатына
қарағанда

маңызды
əрі
мазмұнды
болды

Плано
Карпини
мен
Вильгельм
Рубруктың
саяхаттары
бары
-
сында
Қазақстан
жері
туралы
да
құнды
географиялық
деректер
жинақталды
.
Осы
мақсаттағы
шаралар
аясында
ХІІІ
ғасырда
венециялық
са
-
яхатшы


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   99




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет