С.Қ. Төлепбекова А. И. Аманжолов А. М. Жылқайдарова география
жүктеу/скачать 1,18 Mb.
|
С. . Т лепбекова А. И. Аманжолов А. М. Жыл айдарова география
МҰҢАЙМА, 13 сабақ, БЖБ №1 2-тоқсан-1
| Географиялық зерттеулерде матрицалық әдісті қолданудың әдістемелік ерекшеліктері.
«Матрица» термині көп мағынаға ие. Мысалы, математикада «матрица» – тікбұрышты кесте түріндегі элементтер жүйесі, информатикада – екі өлшемді массив, электроникада – олардың қиылысу нүктелерінде тұйықталатын өткізгіштердің жиынтығы. Матрица – қиылысында оның элементтері бар жолдар мен бағандардың жиынтығын білдіретін сақина немесе жатық жол (бүтін немесе кешенді сандар) элементтерінің тікбұрышты кестесі түрінде жазылған математикалық нысан. Матрицаныңжатық жолдар мен бағандар саны матрицаның өлшемін анықтайды. Тарихи деректерге сүйенсек, үшбұрышты матрицалар қолданылған, бірақ қазіргі уақытта өте ыңғайлы тікбұрышты формадағы матрицалар жиі қолданылады. Географиялық деректер матрицасында — бағандарда зерттелетін аумақтық бірліктер (ел, аймақ, аудан, провинция), ал жатық жолда әрбір аумақтық бірліктерін сипаттайтын көрсеткіштер. Қазіргі заманғы ЭЕМ матрицалар деректерінің көмегімен геоақпараттың үлкен массивін өңдеуге мүмкіндік береді. Экономикалық және әлеуметтік географияда өндіріс шығындары мен нәтижелерінің арақатынасын, шығындар нормативтерін, кіріс-шығыс, иммиграция-эмиграция, экспорт-импорт, т.б. көрсеткіштерін сипаттайтын матрицалық үлгілер мен баланстық-нормативтік үлгілер(матрица түрінде) кеңінен қолданылады. Матрицаны салааралық баланста кеңінен қолданады. Көріп отырғанымыздай, матрицалар әлі күнге дейін кеңінен қолданылады. Қазіргі географиялық зерттеулерде адамның шаруашылық қызметінің қоршаған ортаға әсерін бағалау үшін матрицалық әдісті қолдануға болады. Бұл ретте матрицалардың келесі түрлері қолданылады: Шаруашылық түрлерінің табиғат компоненттеріне әсер ету тізімі және ондағы өзгерістер. Табиғат компоненттеріне әсер ететін және осы өзгерістерге ықпал ететін шаруашылық қызмет нысандары. Табиғат компоненттеріне әсер ететін және экожүйедегі одан әрі өзгерістердің тізбекті реакцияларына тартылған компоненттердің шаруашылық қызмет нысандарынасебеп-салдар байланысын белгілейтін матрицалар. Мысал ретінде осындай матрицалардың бірін құруды қарастырайық (1-кесте). Бұл жағдайда матрицалық әдіс экожүйенің барлық құрамдас бөліктерін қамтуға мүмкіндік береді: енжар заттар («косное», су, гранит, базальт, т.б.), биоенжар заттар («биокосное», топырақ) және биоценоз – өсімдіктер, микроағзалар, жануарлар және адам. Бұл ретте биосфераның құрылымдық элементтеріндегі сандық көрсеткіштердің өзгеруі, осы жағдайлардың болжамы зерделенеді, әсер ету ауқымы анықталады. Кері байланыс түрлерін ауылшаруашылық өндірісін қарқындату мысалында зерттеуге болады. Табиғаттың өзгертілген компоненттері қарқындату элементтеріне теріс әсер етуі мүмкін деп қарастыру қажет. Ауыспалы егіс алқаптары, дақыл, белгілі бір техника, ауылшаруашылық дақылдарының түрлері, минералдық тыңайтқыштар мен пестицидтер түрлерініңөзгерістер бойынша нақты мүмкін болатын нұсқаларын алу керек. кесте. 1-матрица. Табиғат компоненттеріне әсер ететін және осы өзгеріс ықпалындағы нысандар
Матрицаны толтыру үшін шаруашылық қызмет түрлері бойынша адамның көптеген өзара іс-қимылын және бұл элементтердің өзгерістеріндегі табиғат компоненттерін сипаттап көрсету керек. жүктеу/скачать 1,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||