С. В. Кожанова Жалпы иммунология
жүктеу/скачать 19,87 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы иммунология оқулық
| С 0УуЬТК Р+С 0 4 Я С 0 5 6 '
, бірак кейбір жасушаларда СГ38 нәруызы экспрессияланады. Корыпш келгенде, уЬТ-лимфоциттердің Т-лимфоңиттермен (СОЗ, СӘ8, ТКР) жэне МК-жасушаларымен (СІ)56) ортақ СӘ-маркерлері бар. Тимустан канға түскен үбТ-лимфоциттер айналымда ұзак болмай- ды, олар эпителилік тіндерге — тері мен шырышты кабаттарға карай жылжиды. үб Т-лимфоциттердің басым көпшілігі ішек пен өкпенің шы- рышты қабатында орналасқан. Тері эпидермисінің 1 см2 үбТ-лимфоциттердін мөлшері бірнеше мыңға жетеді, морфологиясы бойынша ДЖ ұксас резидентті эпителийішілік лимфоциттер болып табылады, сондыктан оларды дендритті эпителилік Т-жасушалар деп те атайды. Терідегі барлык Т-лимфоциттердің ішінде үбТ-лимфоциттер 50% кұрайды, онын ішінде 30% жасушалардың фенотипі С 0 4 ‘8+. Олардын СО)Г ЦТЛ сияқты цитотоксикалық белсенділігі бар. арТ-лимфоциттер сиякты үбТ-лимфоциттер де өздерінін үбТЖР көмегімен организм үшін бөгде антигендерді тани алады. Шындыгын- да үбТЖР репертуары кеңірек болуы тиіс, бірак шын мәнінде катты шектелген. Сондықтан уЬТ-лимфоциттер тек шектелген антиген- дер санын анықтай алады. Мұндай шектелу механизмінің себебі әлі ашылмаған. уЬТ-лимфоциттер уЬТЖР көмегшен патогендерге тэн молекуляр- лы қурылымдарды жэне жасушаның зақьшдалуы саіідарынан тузілетін жылу шок нәруызын таниды. үбТ-лимфоциттер танылатын антигендер пептидті немесе пептидті емес табиғатта болуы мүмкін, бірак кұрамында міндетті түрде алкиламиндер және фосфор косындалары болуы тиіс. үбТЖР танылатын мұндай молекулярлық құрылымдарды фосфоанти- 15-Тарау. Адаптивті иммунитеттің жасушалык, механизмдері 293 гендер деп атайды. Фосфоантигендер көптеген бактериялардың (ми- кобактерия, грамтеріс және грамон кокктар), біркатар вирустардың (АИТВ, цитомегаловирус, Эпштейн—Барр), сонымен катар токсоплаз- малар мен безгек плазмодиінін кұрамына кіреді. Олар кейбір катерлі ісік антигендерінін беткей антигендерінін кұрамына кездесуі мүмкін. үбТЖР көмегімен антигендерді тану механизмі аз зерттелген. үб Т-лимфоциттердің антигендерді тануы МНС молекулары бойынша рестрикцияланган емес. Сонғы зерттеулер үбТ-лимфоциттердін ұзак өмір сүретінін және зерде жасушалар кызметін аткаратынын көрсетті. Белсенген үб Т-лимфоциттер көптеген биологиялык белсенді медиаторларды түзеді, сонын ішінде перфорин, эпителий мен кератиноциттердің өсу факторы, хемокиндер мен ңитокиндер. үбТ-лимфоциттермен түзілетін цитокиндердін ішінде кабынуалды цитокиндері де бар: ИЛ-1,6, ИЛ-17, ГМ-КСФ және ТИҒ-а, сонымен катар ІҒМ- і, ИЛ-2, ИЛ-7, ИЛ-13, ИЛ-4, ИЛ-10. Кейбір мәліметтерге сүйенсек, үбТ-лимфоциттердің кем деген- де екі субпопуляциясы бар. Біріншілері Тхі-типті цитокиндерді (ІҒМ-ү и ИЛ-2), екіншілері -Тх2-түрдегі цитокиндерді (ИЛ-4,5,10,13) синтездейді. Кейбір үбТ-лимфоциттер ІҒИ-ү мен ИЛ-4 цитокиндерін де синтездейді. үб Т-лимфоциттер коптеген цитокиндерді синтездейтін болған- дықтан, олар туа біткен және адаптивті иммунитетке тэн эр турлі қызметтерді атқарады. үбТ-ЛИМФОЦИТТЕРДІҢ НЕГІЗГІ ҚЫЗМЕТТЕРІ үб Т-лимфоңиттер өздерінің қасиеттері бойынша туа біткен иммуни- тет жасушаларына жатады. Олар эпителий тіндерінің, әсіресе терінің, ішек пен өкпенің шырышты қабаттарының «күзетшісі». Белсенген үбТ-лимфоциттер туа біткен иммунитеттің баска жасушаларымен бірге (гранулоциттер, моноциттер/макрофагтар, ДЖ және эпителий жасу- шалары) организмге тері мен шырышты қабаттары аркылы түскен па- тогендермен бірінші болып күреседі. Олар патогендермен зақымдалған жасушаларға цитотоксикалық әсер етеді және қорғаныс қабыну серпіліс қалыптастырады. Белсенген үбТ-лимфоциттер антигенді тану нәтижесінде жасушаға түсетін белгілер аркылы, сонымен катар серпіліс ошағындағы туа біткен 294 III Бөлім. Адаптивті иммунитет иммунитет жасушаларымен түзілетін цитокиндер әсерінен белсенеді. үб Т-лимфоциттер ИЛ-2 көмегімен аутокринді пролиферацияны ынта- ландырады. Белсенген үбТ-лимфоциттер жасушаішілік патогендермен закым- далған жасушаларға, ісік және закымдалған жасушаларға перфорин- тәуелді цитолиз және/немесе ТМҒ-тауелді апоптоз көмегімен цитотоксикалық эсер етеді (С 0 8 + ЦТЛ және N К-жасушалары сиякты). Кабыну алды цитокиндерінін (ИЛ-1,6, ТЫҒ-а, ГМ-КСФ. ИЛ-17) көмегімен үб Т-лимфоциттер қабынуды шақырады. Кабынудын соңғы кезеңдерінде, ИЛ-10 көмегімен МФ мен ДЖ белсенділігін тежейді, тіндердің зақымдалуын шектейді. үб Т-лимфоциттердің серпіліс ошағындағы МФ санын реттейтін ерекіие қасиеті бар. Бүл үдеріс кабынудын сонғы кезендерінде МФ серпіліс ошағынан элиминациялау аркылы жүзеге асады. үбТ- лимфоциттер макрофагтарға цитолиздік әсер етеді, нәтижесінде осы жасушалармен түзілетін кабыну медиаторларының деңгейі төмендейді. үбТ-лимфоциттер Т(34 нәруызын түзе отырып нейтрофилдердін хемотаксисін тежейді және кабыну каркынын төмендетеді. Осындай қабынуға қарсы белсенділігі болғандықтан, соңғы кезде үбТ- лимфоциттерді аутоиммунды және аллергиялык аурулардың емінде колдану мүмкіншіліктері карастырылуда. үбТ-лимфоциттер цитокиндерінің көмегімен а(ЗТ-лимфоциттердін белсенуі мен дифференцировкасына және организмге енген патогенге карсы адаптивті иммунды жауаптың (5—7 тәулікте) калыптасуына ыкпал етеді. Сонымен катар, Тхі-типтегі және Тх2-типтегі цитокиндер көмегімен тері мен шырышты кабаттарды қорғайтын туа біткен жэне адаптивті иммунды жауапқа әсер ете отырып, иммунды жауапты реттеуге катысады. үбТ-лимфоциттердің реттегіштік кызметінін бұзьтуы аллергиялык және аутоииммунды аурулардың дамуына ыкпал етуі мүмкін. Белсенген үб Т-лимфоциттер жарақаттардың жазылуында да маңызды қызмет аткарады. Кератиноциттер мен эпителийлік жасу- шалардың өсу факторын түзе отырып, жаракаттардың жьшдам эпителизациясын ынталандырады. үб Т-лимфоциттер ісікке қарсы иммунитетке қатысады. үбТЖР көмегімен ісік жасушаларындағы фосфоантигендерді тану аркылы осы жасушаларға тікелей цитотоксикалық әсер етеді. 15-Тарау. Адаптивті иммунитеттіңжасушалық механизмдері 295 үбТ-ЛИМФОЦИТТЕРДІ КЛИНИКАДА ҚОЛДАНУ МҮМКІНШІЛІКТЕРІ убТ-лимфоциттер 1980-ші жылдары ашылғанына карамастан, олардын касиеттері мен кызметтері, сонымен катар олардын созыл- малы және жедел кабыну кезіндегі кызметі 2000 жылдары ғана зерттеле бастады. Біркатар зерттеулер нәтижесінде үбТ-лимфоциттер көптеген аурулардың патогенезіне катысатыны аныкталды. Көптеген жұкпалы аурулар кезінде шеткері канда үбТ-лимфоциттер санынын жоғарылайтыны белгілі болды. Бронх демікпесі мен өкпедегі үбТ- лимфоциттердің саны арасында тікелей коррелятивтік байланыс бар екендігі аныкталды. Сондай-ак, телімсіз жаралы колит кезіндегі кабыну ошактарында осы жасушалардың саны біршама жоғарылайды. Туберкулез, безгек, листериоз, ревматоидты артрит және жайылмалы склерозбен ауыратын наукастардың шырышты кабаттарында үбТ-лим- фоциттердің саны жоғары болады. Соңғы жылдары кейбір аурулар кезінде, бірінші кезекте, аутоиммунды және аллергиялық аурулар кезінде үбТ-лимфоциттерді колдану жолдары карастырылуда. Бронх демікпесі, атопиялык және жанасулык дерматит, псориаз, телімсіз жаралы колит және ревматоидтық артритті үбТ-лимфоциттердін көмегімен емдеу терапиясы күрастырылуда. ИЛ-2 көмегімен іп уііго көбейтілген меншікті үбТ-лимфоциттерді адоптивті терапия ретінде ісіктер кезінде қолдану мүмкіншіліктері сынактан өтуде. үбТ-лимфоциттерді күйіктер мен үсіктерде, сонымен катар иммундык тапшылык синдромы бар наукастарда жаракаттардың жазылуын ынталандыру үшін колдану мүмкіншіліктері зерттелуде. |