С. В. Кожанова Жалпы иммунология

21-Тарау. Иммундык, тапшылық жағдайлары
453
акауларға карамастан, наукастар вирустыкжұкпалармен жаксы күреседі, 
бірак олар желшешек және табиғи шешекке бейім болып келеді.
II түрге
аралас гуморалдык және жасушалык адаптивті жауаптың 
біріккен акаулыктары жатады. Бұл патологияға шалдыккан нәрестелер 
әдетте 1 жастан аспайды.
III түрі
— В-жасушалык гуморалдык жауаптын акауы. Толык 
гипогаммаглобулинемиясы бар екі наукас туралы мәлемет бар.
Болжамы: иммундык тапшылықтың түріне және ауырлыкдәрежесіне 
байланысты.
Соңғы жылдары басым түрде аутосомды-рецессивтік жолмен
түқымқуалайтын тағы бірнеше генетикалық негізделеген арнайы
біріншілік ИТЖ анықталды.
Келесі мысалдар солардың тек кейбіреуі.
«Жалаңаш» лимфоциттер синдромы (ЖЛС), патогенезінін негізінде 
МНС антигендердің жетіспеушілігіне алып келетін бірнеше гендердің 
мутациясы жатыр. ЖЛС наукастанғандардың лимфоциттері МНС 
молекулаларын аз 
мөлшерде эксперссиялайды немесе 
мүлдем 
экспрессияламайды. 
Ж Л С I түрі кезінде М Н С I класс молекулаларының
тапшылығы болады да, ЖЛС II түрінде М Н С I I класс молекулаларының
эксперссиясының ақаулығы тән.
ЖЛС I түрімен науқастанған адамдарда дамитын аурулар МНС 
I класс молекулаларының аутоиммунды аурулардың алдын алуда 
және патогендерге карсы күресте маңыздылығын айқындайды. ЖЛС 
1 түрі бар наукастарда ТАР 1 және ТАР 2 тектері акаулы болатын екені 
жакында анықталды. ТАР нәруыздары антигендік пептидтерді МНС 
I класс молекулаларындағы арнайы «тілкемдерге» «тиеу» үшін кажет 
те, нәтижесінде кейін оларды С 0 8 ' ЦТЛ тануын камтамасыз етеді. Бұл 
саты жасуша бетінде МНС I клас молекулаларының экспрессиясында 
өте маңызды болып келеді. Сондыктан ТАР дефектісі бар наукастарда 
(ЖЛС I түрі) лимфоциттер бетінде МНС I класс молекулаларының 
деңгейі әлдеқайда төмен болады (осы себептен олардың лимфоцитттерін 
«жаланаш» деп атайды).
Бұл наукастарда баска да акаулыктар байкалады, соның ішінде — 
ЦК-жасушаларынын және үбТ-лимфоциттердің көбеюі, сонымен 
қатар СЦ8 сфТ-лимфоциттердін санының азаюы.
Клиникалық көріністері туа біткен және адаптивті иммунитет 
жасушалардың аталған ақаулыктармен негізделеді. Ерте балалык 
шакта бұл наукастар жоғары тыныс жолдарынын жұкпаларына жиі 
ұшырайды, ал 10 жастан кейін созылмалы өкпе жұкпалы аурулары

454
IV Бөлім. Иммунды патология және иммунды профилактика
калыптасады. Сонымен катар, СӘ8+ ЦТЛ жасушалар бұл наукастарда аз 
болса да, Т-жасушалык иммундык тапшылыктарға тән ауыр вирустык 
жұкпаларға жоғары бейімділік байкалмайды. Оның себебі туа біткен 
вируска карсы иммунитетке белсенді катысатын N К-жасушалары мен 
үбТ-лимфоциттердін көбеюі.
Жас ұлғая ЖЛС I түрімен наукастанғандарда бронхоэктазалар 
қалыптасады, жиі кайталанатын жұкпалар адам өліміне де алып келуі 
мүмкін.
Зертханалық зерттеулер: С Б 8+ Т-лимфоциттер саны күрт төмен- 
деген, ал N К-жасушалар саны керсінше жоғарылаған. МНС I клас 
нәруыздарының лимфоциттер бетіндегі экспрессиясы төмендеген.
Емі: Антибиотиктерді колдану және иммуноглобулиндер препа- 
раттарын тамырішілік енгізу.
ЖЛС I I турі
патогенезінің негізінде тимустағы оң сұрыптау 
үдерістерінің бұзылысы жатыр. Оң сұрыптау барысында жетілу үстіндегі 
тимоциттер АТЖ бетінде орналаскан МНС II клас нәруыздармен 
әсерлескен меншікті антигендік пептидтермен жанасатыны белгілі. 
МНС II клас нәруыздарының тапшылығы (немесе мүлдем бол- 
мауы) кезінде С 0 4 + Т-хелперлердің пайда болуы күрт төмендейді.
С 0 4 + Т-хелперлердің және С 1)4' Т-реттеуші лимфоциттердін 
тапшылығы жұкпалы аурушандыктын және қатерлі ісіктердің пайда 
болу қауіпінің күрт жоғарьшауымен сипатталатын ауыр Т-жасушалык 
иммундык жеткіліксіздігіне алып келеді.
СЭ4+ Т-реттеуші лимфоциттердің тапшылығы орталык Т-жа- 
сушалық төзімділік калыптасуынын бұзылуына себепкер болады. 
Бұнын салдарынан әр түрлі аутоиммунды үдерістер пайда болады.
Зертханалык зерттеу: салыстырмалы лимфопения, СӘ4 Т-лимфо- 
циттердің күрт төмендеуі. Моноциттер мен дендритті жасушаларда 
МНС II класс нәруыздарыньщ экспрессиясының азаюы.
Емі: антибиотиктерапия, симптомдык.
• Иммуноглобулиндердің ауыр тізбек генінің делециясы. Бүл мутация 
14-хромосомада орналасқан. Берілген ақау кейбір иммуноглобу- 
линдер изотипінің болмауына әкеледі.
• І§С изотипінің (топшалар) селективтік тапшылыгы. Патогенездін 
негізінде бір немесе бірнеше І§С топшаларынын жетіспеушілігіне 
әкелетін изотиптер өзара ауысуы бүзьшыстарын шакыратын му- 
тация жатыр.
• СИ4-жасушасының біріншілік тапшылығы. Патогенездін негізінде 
С 0 4 нәруызын кадагалайтын гендердің мутациясы жатыр. Бұл

21-Тарау. Иммундық тапшылық жағдайлары
455
ауруда сәйкес клиникалык нәтижелерге әкелетін, Т-хелперлер 
санынын күрт төмендеуі байкалады.
• СБЗ тізбегінің тапшылығы (Т-лимфоциттердін антигенді танушы 
рецепторынан цитоплазмаға белсенді белгі беретін корецептор). 
Патогенездін негізінде белгілі СОЗ полипептид тізбегін түзетін 
гендер транскрипциясынын бұзылысы жатыр. Осы аурулар 
шеткері қанда Т-лимфоциттердін калыпты мөлшері калыпты бол- 
са да, онын кызметі терен бұзылыстарға ұшыраған.
• ИЛ-2 тапшылығы. Сирек кездесетін иммундык тапшылык. 
Патогенезі аныкталмаған. ИЛ-2 кадағалайтын гендер транскрип- 
циясы бұзылған. Шеткі Т-лимфоциттердің мөлшері калыпты. 
Айкын Т-жасушалык иммундык тапшылыктын клиникасы тән.
• Көптеген цитокиндердіңтапшылығы. ИЛ-2, ИЛ-4, ИЛ-5және ІҒЫ-ү 
мөлшері күрт азайған. Осындай ААИЖ-гі бар бір бала зерттелген. 
Акаудың генетикасы әлі зерттелмеген.
ТУА БІТКЕН ИММУНИТЕТТІҢ БІРІНШ ІЛІК ИТЖ
Фагоцитарлық жүйенің біріншілік тапшылықтары
Адам иммунитеті күрделі көп компонентті жүйе болып табыла- 
ды. Ағзаны жұкпадан корғау үшін, туа біткен иммунитетпен катар 
адаптивті иммунитет факторлары да катысады. Жұқпалык үдерістер 
дамуының ерте кезендерінде — алғашкы 3 -4 тәулікте — организмнің 
жұкпалык агенттерден корғанысы иммунитеттін туа біткен факторлар 
жиынтығымен жүзеге асады. Оларға жататындар — комплемент жүйесі, 
жедел фазалык нәруыздар, монокиндер, фагоциттер, табиғи киллерлер 
және т.б.
Шартты түрде барлық микроағзаларды жасушадан тыс және 
жасушаішілік деп бөлуге болады. Жасушадан тыс коздырғыштарға 
карсы күресте негізгі эффекторлык жасушалар нейтрофилдер болып 
табылады. Олардың жұту және бактерицидтік кызметтері комплемент 
және антиденелердің катысуымен, сонымен катар, макрофагтар, КК - 
жасушалары және Т-лимфоциттер өндіретін ісік некроздаушы фактор- 
лармен (Т ^ Ғ -а), ИЛ-1, ИЛ-6 және т.б. цитокиндермен күшейе түседі.
Жасушаішілік коздырғыштарға карсы күресте негізгі эффекторлык 
жасушалар макрофагтар болып табылады. Олар МК-жасушаларымен 
және Т-хелпер-1 жасушаларымен біріге жұмыс жасайды. Аталған 
жасушалардын бактерицидтік және 
цитотоксикалык касиеттері

456
IV Бөлім. Иммунды патология және иммунды профилактика
коздырғыштардын антигендерімен белсену нәтижесінде Тхі және 
ЫК-жасушалармен бөлінетін интерферондардың, Т ^ Ғ - а және т.б. 
цитокиндердін әсерлерінен жоғарылайды. Бұл туа біткен және адаптивті 
иммунитеттің механизмдерінін өзара әсерлесуінін айкын мысалы.
Шырыш 
немесе 
тері 
жабындылары 
аркылы 
енген 
кезде 
коздырғыштарды алғаш карсы алып алатындар нейтрофилдер мен 
тіндік макрофаг. Макрофаг микробты кармап алғаннан соң белсеніп, 
жаңа моноциттер/макрофагтардың, нейтрофилдердін және ҒІК-жа- 
сушалардың функционалдык белсенділігін жоғарылататын бірқатар 
монокиндер түзе бастайды. Макрофагтар жұкпалы агенттерді өңдеп, 
Т- және В-лимфоциттерге таныстыру маңызды кызметін аткарады. 
Ғіәтижесінде Т- және В-лимфоциттердін кызметін бакылайтын біркатар 
цитокиндерді түзе отырып, арнайы гуморалдык және жасушалык 
иммундык жауаптың дамуын ынталандырады.
Демек, 

жүктеу/скачать 19,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: