Сабақтың тақырыбы Оңтүстік Америка. §37. Материк жағалауындағы мұхиттар. Ашылу және зерттелу тарихы

146-149 бет. "География «Шың»баспасы

2. Пангея құрлығы қандай бөліктерге ажырады ? (Лавразия , Гондвана)

3. Оңтүстік жарты шар материктері ұзақ уақыт бойы қандай материктің құрамында болды?(Гондвана)

4. Тақталардың ажырауына байланысты қандай мұхиттардың табаны ашылды? (Атлант және Үнді мұхиттары)

1. 
   Географиялық орны
   
2. 
   Материк жағалауындағы мұхиттар
   
3. 
   Ашылу және зерттелу тарихы
   

Табиғатының ерекшеліктері :

• 
  Жер шарындағы ең суы мол өзен – Амазонка (жылдық ағыны – 7000 км³ , су жинау алабының ауданы – 7млн км² асады)
  
• 
  Дүние жүзіндегі ең биік сарқырама – Анхель (1054 м)
  
• 
  Дүние жүзіндегі биік тау көлдерінің ең ірісі - Титикака (теңіз деңгейінен 3812м биіктікте , ауданы – 8300 км² , тереңдігі 304 м. )
  
• 
  Оңтүстік Америка – дүние жүзіндегі ең ылғалды және ең жасыл материк
  
• 
  Дүние жүзіндегі ең ұзын тау жүйесі - Анд (ұзындығы 9000 м-ден асады)
  
• 
  Дүние жүзіндегі ең ірі эстуарийлік өзен сағасы – Ла-Плата (ұзындығы -320 км , ені - 220 км)
  
• 
  Оңтүстік Американың теңіз деңгейінен ең биік нүктесі - Аконкагуа (6960 м)
  
• 
  Ең төмен нүктесі – Вальдес түбегінде (- 40 м)
  

1. 
   Семантикалық карта
   

4. 
   Жаңа саөздерді дәптерге түсіру
   

1.Тақырыптың мазмұнды баяндауына қарай бағалау;

2.Зерттеуде өзіндік үлесін бағалау;

3.Тақырыптың нәтижесінің нақтылығына қарай бағалау.

157-162 бет. "География «Шың»баспасы

• 
  Мұғалім: Балалар, үйге қандай тапсырма берілді?
  
• 
  Балалар:  Оңтүстік Американың өзендері мен көлдерін оқу , кескін картаға материктің өзендері мен көлдерін белгілеу. - Оқушылар үй тапсырмасы бойынша пысықтау тапсырмаларымен жұмыс жасаймыз. (географиялық диктант , тест , терминдермен жұмыс)
  

1.     Оңтүстік Американың негізгі суайрығы  –  … тауы. (Анд)

2.     Дүние жүзіндегі ең биік сарқырама – Анхель  …  таулы үстіртінде орналасқан.(Гвиан)

3.     Түбінен мұнай өндірілетін көл – … (Маракайбо)

4.     …  су жинау алабы Аустралия материгінің ауданымен пара-пар. (Амазонка)

5.     Титикака көлі үндістер тілінен аударғанда  …  деп аталады. (Қалайы алаңы)

6.     300 тармаққа бөлініп, биік жартастардан құлап ағатын, табиғаты ең әсем сарқырама – …   (Игуасу)

7.     Жазда кеуіп қалатын тұзды көл – … деп аталады.  (Поопо)

7. 
   – «5»
   

 1. Тынық мұхиты мен Атлант мұхиты арасындағы суайырық жотасы.                                

А) Гвиан таулы қырыты                      С) Анд тауы                                                               

В) Бразилия таулы қырыты                Д) Патогония үстірті 

   2. Игуасу сарқырамасы қай өзенде.                                                                              

А) Парана өзені                          С) Ориноко өзені                                                                    В) Амазонка өзені                      Д) Магдалена өзені 

3. Дүние жүзіндегі ең биік сарқырама.                                                                                                 

А) Игуасу                                    С) Ниагара                                                                        

В) Виктория                               Д) Анхель 

4.Титикака бұл ..?                                                                                                                      

 А) Ең тұзды көл.  С) Ең биікте орналасқан    көл                                                                      В) Ең терең көл.     Д) Ең үлкен көл   

5.Су жинау алабы ең үлкені                                                                                                                    

  А)Магдалена өзені.                          С) Амазонка өзені                                                                        

  В) Ориноко өзені.                             Д) Парана озені   

Амазуну-

Виктория –регия –

Арапаима -

Пиранья-

Иния -

Оңтүстік Америка жерінде мынадай табиғат зоналары  ажыратылады:

1.     Ылғалды экваторлық ормандар (гилея);

2.     Ауыспалы ылғалды (муссонды)  ормандар;

3.     Саванналар мен сирек ормандар;

4.     Субтропиктік қатты жапырақты мәңгі жасыл ормандар мен бұталар;

5.     Жалпақ жапырақты ормандар;

6.     Субтропиктік дала (пампа);

7.     Шөлейт және шөл;

8.     Анд тауларындағы биіктік белдеулер.

Экватордың екі жағын Амазонканың ылғалды экваторлық ормандары (гилея) алып жатыр. Олар түр құрамы онша өзгермей-ақ солтүстік пен оңтүстікке қарай ауыспалы ылғалды ормандарға ұласады. Мұндағы қызыл-сары ферролитті топырақтарда тек қана ағаштардың екі мыңнан астам түрі өседі. сондықтан бұл аймақты «ғаламшардың өкпесі» деп те атайды. Ал жергілікті халық ит тұмсығы батпайтын бұл қалың орманды «сельвас» дейді.  Ағаштардың аса бағалы түлеріне табиғи каучук алынатын гевея, ең жеңіл бальс ағакшы, дәрілік шикізат беретін хина ағашы, какао, сейба, қауын ағашы және т.б. жатады.

Саванналар мен сирек ормандар материкте Ориноко саваннасы –льянос және Бразилия саваннасы – кампос деп ажыратыладжы. Топырақ жамылғысы ферролитті қызыл топырақтан қызыл-қоңыр топыраққа ауысады.

Жануарлар дүниесінен пекари, ергежейлі, бұғылар, тапир, жалды қасқыр, сауыттылардың бірнеше түрлері, құмырсқа жегіштер, нанду түйеқұсы кездеседі. Топырағы құнарлы болғандықтан саванна мен сирек орман зонасы какао мен Африкадан әкелініп жерсіндірілген кофе ағашы өсірілетін плантацияларға айналдырылған.

Материктің Тынық мұхит жағалауындағы жіңішек алқапта, экавтор маңында ылғалды мәңгі жасыл ормандар зонасы орналасса, экватордан 30º о.е.дейінгі аралықты тропиктік шөл зонасы, субтропиктік жағалық бөлікті қатты жапырақты мәңгі жасыл ормандар мен бұталар зонасы, ал қоңыржай белдеуге сәйкес келетін жағалық бөлікті оңтүстік жалпақ жапырақты ормандар зонасы алып жатыр.

Анд тауларының жанартаулар дүниесі эндемиктерге бай. Анд тауларының барлық бөлігінде дерлік түйе тұқымдасына жататын ламаның екі жабайы түрі- викунья және гуанако мекендейді. Қазіргі кезде жергілікті халық ламаның екі түрін – альпака мен кәдімгі ламаны қолда ұстайды.

 Анд тауларында тау тапиры, көзілдірікті аю, пума, терісі өте бағалы кеміргіш- шиншилла таралған. Ал аса ірі жыртқыш құс- кондор мен ламаны Анд тауының символы деуге болады. Кондордың салмағы  9-12 кг, ал қанаты жайылғандағы ұзындығы 3 м-ге дейін жетеді. Таудың оңтүстігінде магеллан пингвині кездеседі.  

 Атакама жағалық шөлінде тәулік ішінде  температура 25-30°С-қа ауытқиды. Соның әсерінен мамыр мен қараша аралығында бриз желдері салқын, «соқыр» тұмандарды – гаруаны қалыптастырады. Осы мол ылғалды бүкіл денесімен сіңіретін  тамыржемісті және түйнекті өсімдіктердің ерекше тобы ломас деп аталады. Анд тауында ламаның жабайы түрі – викунья мен гуанако мекендейді. Ал жергілікті халық – альпако мен кәдімгі ламаны қолда ұстайды.

Сельвас – ауыспалы ылғалды Амазония  ну орманы

Льянос – Ориноко саваннасы

Кампос – Бразилия саваннасы

Пампа – Ла-Плата жазығын алып жатқан жазық дала

Гаруа – Атакама шөлінде мамыр мен қараша айларында қалыптасатын «соқыр тұмандар»

Ломас – ылғалды бүкіл денесімен сіңіретін тамыржемісті және түйнекті өсімдік.

Гуано – құстың саңғырығы, аса бағалы азотты тыңайтқыш

1.     Оңтүстік Американың жазық бөлігінде қандай табиғат зоналары орналасқан?

2.     «Ғаламшардың өкпесі» деп қай аймақты айтады?

3.     Льянос пен кампостың қандай айырмашылықтары бар?

4.     Анд тауының символы деп қандай жануарларды атайды?

5.     Амазония ормандарының қазіргі экологиясы туралы не айта аласың?

1.Оңтүстік Американың өсімдіктері мен жануарларының аттарын жазып шығыңыз.

2.Оңтүстік Американың картасын құрастыр.

3.Оңтүстік Американың ойпаттарын көрсет.

4.Оңтүстік Американың  таулы қыраттарын белгіле.

5.Оңтүстік Американың  шеткі нүктелерін тауып, картадан белгілеңіз.

1.Тақырыптың мазмұнды баяндауына қарай бағалау;

2.Зерттеуде өзіндік үлесін бағалау;

3.Тақырыптың нәтижесінің нақтылығына қарай бағалау.

4. Дидактикалық материалдарды сапалы орындауларына қарай бағалау.