Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет126/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

ЖАЛҒАУЛЫҚ ШЫЛАУ 
-  кө-
мекші сөздер тобы. Сөйлем мен 
сөздер  арасында  синтаксистік 
байланыстарды жасаушы. 
Ж .Ш .- 
дың  негізгі  қызметі-байланыс 
жасау. Ж.ш. қүрылымына қарай: 
дара (бір сөзден түратын) және 
күрделі  (екі  не  бірнеше  сөзден 
түратын) деп екі топқа бөлінеді. 
Дара  Ж.ш.  тобына  түбір  және 
туынды Ж .ш.-ларжатады. Түбір 
Ж.ш.  элементарлы  емес  (мыс.: 
д а,  д е,  ә р і,  не  т .б .)   ж э н е  
элементарлы  (қазіргі  тілдерде 
м орф е мал а р ға   б ө л ш е к т е н - 
бейтін,  бірнеше  көмекші сөздің 
қосылуынан пайда болатын) деп 
бөлінеді.  Туынды  Ж.ш  сөзтүл- 
ға н ы ң   л е кси ка л ы қ  д е се м а н - 
тизация  (мағынаның  ө зге р уі) 
нәтижесінде  немесе  сөздердің 
қо с ы л у   н ә т и ж е с ін д е   п а й д а  
болады.  Мыс.:  немесе,  біресе, 
дегенмен.  КүрделіЖ .ш. жасалу 
принціпіне  байланысты  қүра- 
малы  (әр  түрлі  элементтерден 
қүралған,  мыс.:  «сол себептен», 
«сонда да») және қайталанбалы


Ж АЛ-Ж АР
(қосарлы)  мыс.:  кейде...  кейде, 
да... да,  әрі...  әрі т.б.) деп  бөлі- 
н е д і.  С ө й л е м д е гі  п о зи ц и я  
санына қарай Ж.ш. -  бір орынды 
жэне  кеп  орынды  деп  бөлінеді. 
Бір орындыларға жататын Ж.ш. 
ж алғанаты н  те кс т  бөліктері 
арасында  орналасады,  мыс.: 
жэне, мен. Ал кеп орынды Ж.ш.
-   е кі  ж э н е   кепо р ы нд ы   д еп 
бөлінеді.  Біріншісіне  —  орыны 
белек,  бірақ  біртекті  Ж.ш.-лар 
жатады,  мыс.: онда... онда, әрі... 
әрі;  Екіншісіне  -   позициялары 
белек,  өздері  де  біртекті  емес 
Ж.ш.  жатады,  мыс.:  «бірде... 
біресе»,  «я...  яки»,  « е ге р ... 
онда».  Мұндай  Ж .ш .-лардың 
жасалуына  дем еуліктер,  мо- 
дальды  сездер,  түрақты   сез 
тіркестері қатыса алады. Жасап 
тұрған  байланыс  түріне  қарай 
Ж.ш.-лар мынадай болып белінеді: 
координативті (салаласа байла- 
ныстағы)  жэне  субординативті 
(с а б а қта с а   б а й л а н ы ста ғы ). 
Контекст  пен  сем антикалы қ 
байланыс  дәрежесіне  сәйкес 
Ж.ш.  бірмағыналы  (контекске 
тәуелді болудың ең кіші дәреже- 
сінде,  мыс.:  «сондықтан») және 
көпмағыналы  (контексте  ғана 
толық мағынасы ашылатын) деп 
екіге бөлінеді. Дербес сөз табы 
ретінде  Ж .ш .-ды   антикал ы қ 
гр а м м а ти ка д а  
қа р а с ты р а  
бастаған (Аристотель).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет