Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| Ж ЕН-Ж ЕН
б ір л ік т е р ін ің (се з, аф ф икс) жүйелі келуі және олардың ор- наласуында (б ір і-б ір ін ің қа - сында) қатаңзаңдардың болуы. Соссюр лингвистикалық белгі- лердің құндылығы (маңызды- лығы) туралы ұғымды ұсынды, яғни олардың абсолютті қасиет- терім ен (м ағы на, ды бы сты қ ерекшелік, т.б.) бірге реляциялық қасиеттері болады. Реляциялық қасиеттер б ірл іктерд ің ж үйе мүшелері ретінде, басқа мүше- лермен ассоциативті (түбір, аффикс, фонема ортақ болуы) және синтагматикалық (қатар қолданылуы) қатынастары арқы- лы анықталады. Реляциялық қа- сиеттер тіл бірліктерін біріктіру үшін негіз болып табылады. Тілді - синхрониялық (статика- лык) лингвистика, ал сөйлеуді- диахрониялық (эволюциялық) лингвистика зерттейді. Тіл ішкі , лингвистиканың пәні ретінде «өз іш інде ж әне өзі үш ін ғана» қарастырылады; Тіл тарихы мен х а л ы қ тарихы а р а сы н д а ғы байланыс, әдеби тіл мен диа- лектіні зерттеу, тілдің геогра- фиялық орны және т.б. -сы ртқы лингвистика саласының міндеті болып табылады деді. С оссю р концепциясы ны ң лингвистикалық к^іры ИАБодуэн де Куртенэ, Н .К р уш е в ски й , У.Уитни идеяларымен ұштасады. XX ғ. 70-жж. бастап, Соссюр тіл философиясы өкілі ретінде та- ны/щы. Өйткені, ол семиотика жү- йесі ретіңце тіл онтологиясы (даму) мэселелерін қарастырды. Тіл ж ү й е с ін ің т ү т а с т ы ғы туралы түсінік Э.Гуссерль фено- м е н о л о ги я сы н а ж а қы н к ө з - қарас болып табылады. Тіл мен сөйлеу теориясы нда С оссю р элеуметтікжэне индивидуальды құ б ы л ы с та р д ы ң б а й л а н ы сы турал ы Э .Д ю р к ге й м ж ә н е Г.Тардтың идеяларын біріктіргісі келген. Бірақ абстрактылыдан н ақты ға ж ету д и а л е кти ка сы , ж алпы ны ң, е р е к ш е н ің ж эн е жекенің қатынасы туралы көз- қарастар оның концепциясынан ты с қа л д ы . XIX ғ . а я ғы н д а С оссю р п о зи ти в и зм ге қарсы шығып, тіл бірліктерінің реля ция лық қасиеттерін анықтайды, бірақ абсолюттік қасиеттерге мэн берілмей, соны ң салда- рынан субъективизм мен со- фистикаға жол береді. Құндылық теориясында ол А .С м и т пен Д .Р и к а р д о н ы ң заттарға арналған айырбастық жэне түтынушылық үғымдарына еліктейді. Гегелъдің бөлшектеу принципін негізгеалы п, Соссюр д и а л е к т іл ік қ а р а м а -қ а й ш ы - лықтар идеясын қолданбайды, сондықтан да метаф изикалық көзқарастан аса алмайды. |