Салқынбай А., Абақан Е. с


Д И  АЛ Е К Т О Л О Г И Я  Л Ы Қ



Pdf көрінісі
бет99/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

Д И  АЛ Е К Т О Л О Г И Я  Л Ы Қ
КАРТА 
-ж е к е  тілдегі не туысқан 
тіл д е р д е гі  д и а л е кт іл е р   мен 
д и а л е к т іл ік   қү б ы л ы с та р д ы ң  
таралуын  көрсететін карта.
ДИАЛО Г 
(гр е к,  dialogos  -  
әңгіме,  екі  адамның сөйлесуі) -  
екі  не  бірнеше адамның сұр а қ- 
жауап  ретіндегі  сөйлесіп,  тіл 
қатысуы. Д.-тың сөздік қүрамына 
э с е р   е т е т ін   ф а кт о р л а р д ы ң  
н е г із г іс і  с ө зд і  қа б ы л д а у   не 
қабылдамау.  Д .-қа   сөйлемдер- 
дің  мынадай  байланыс  түрлері 
тән:  маңыздылық (сұрак/жауап, 
толықтыру/түсіндіру/пайымдау, 
келісу/қарсы лы қ,  сөйлеу  э т и ­
ке т, т.б.) және конструктивтілік. 
Кейбір  жағдайда  сөйл е уш інің 
ж а у а п   қ а й т а р у ы   ә ң г ім е г е  
қатыссыз айтылуы  мүмкін,  яғни 
сөйлеуші  басқа  бір  жағдайды 
меңзеп  түрғаны  байқапады.


ДИ А-ДИА
Д. -  тілдік араласудың табиғи 
түр і.  Оның  генетикалы қ  те гі 
ауызекі  сөйлеуден  басталады. 
Д.-тың ақпараттық толық болуы 
интонациямен,  ыммен,  мимика- 
мен де  қамтамасыз  етіледі.  Д .- 
қа  сөз  үнемдеу  принципі  тән 
болады.
Көркем  әдебиетте  Д .-ты ң  
стилистикалық  ерекшеліктерін 
жазушының  жеке  стилі  және
жанрдың ақпараттық-эстетика- 
лық  нормалары  анықтайды.
Д .-т ы ң   сы ртқы   ф ормасы 
(сөйлегдцердің кезекгесіп жұмса- 
луы)  философиялық-публисти- 
калық жанрға тән  болады,  мыс.: 
Платонның,  Галилейдің диалог- 
тары,  қазіргі дискуссиялар  мен 
интервьюлер.
ДИАТЕЗА 
(грек,  diathesis  -  
орналасу)  -   сөйлемдегі  етістік 
л е кс е м а л а р ы н ы ң   (с у б ъ е кт, 
объект,  адресат  т.б.)  рөлі  мен 
қызметі (бастауыш, толықтауыш) 
а р а сы н д а ғы  
с ә й к е с т іл ік . 
Мысалы:  «Бала  есікті  ашты» 
деген  сөйлемде  «ашты»  етісті- 
гін ің   Д .-сы   «бала»  сөзі  -   іс - 
әрекеттің субъектісі,  бастауыш, 
атау  түлғасында  тұр;  «есікті» 
деген сөз іс-әрекеттің объектісі, 
толықтауыш  табыс  септігінде. 
Ал  «есік  баланың  көм егім ен 
ашылды»  д е ге н   с ө й л е м д е  
«ашылды»  е т іс т іг ін ің   Д .-с ы  
б а сқа ш а   болады :  « е сік»   -  
о б ъ е кт, 
б а ста уы ш , 
атау 
септігінде;  «баланың көмегімен»
-  субъект,  толықтауыш,  көмек- 
тес септігінде түр.
«Д».  термині  XX  ғ.-ды ң  70- 
жы лдары нда  А .А .Х олодович 
енгізді.  Д.  етіс  ұғымынан  өзге- 
ше.  Д.  ұғымы  универсальды 
болып  есептеледі.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   95   96   97   98   99   100   101   102   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет