490
оқушысының жеке тәжірибесі (мінез-құлық стереотиптері сигналдық тұқым
қуалаушылық арқылы қалыптасады, яғни ересектерге еліктеу арқылы
қалыптасады және жеткілікті тұрақты, психологиялық үйлесімсіздікке, қоғамға
қарсы мінез-құлыққа және т. б. себеп болуы мүмкін).;
оқушыларға әртүрлі әлеуметтік институттар арқылы, ең алдымен білім
беру, оқыту және тәрбиелеу жүйесі (мектепке дейінгі мекемелер, мектеп және т.
б.) арқылы мақсатты түрде берілетін мәдени-әлеуметтік тәжірибе.;
білімді таңдаудағы адамның белсенділігі және оларды түсіну, әртүрлі
көзқарастарды салыстыра білу және оларды сыни бағалау; практикалық,
трансформациялық іс-әрекетке және қарым-қатынасқа белсенді қатысу [2].
Егер оқу әрекеті тікелей мотивтермен шақырылса, ал жасөспірім оқу
міндеттерін өз бетінше анықтай алса, мәселелерді шешудің ұтымды әдістері
мен тәсілдерін таңдап, өз жұмысын бақылап, бағалай алса, қалыптасқан болып
саналады. Бұл жағдайда жасөспірімнің өзін-өзі растау қажеттілігі жүзеге
асырылады. Оқу іс-әрекеті қалыптаспаған жағдайда «мектептен кету» мүмкін.
Жасөспірімдерді оқытудың тиімділігі жас ерекшеліктерін, ең алдымен
танымдық қажеттіліктерді қанағаттандырумен тікелей байланысты мотивтердің
мақсатты қалыптасуын арттырады. Оны қанағаттандырған кезде тұрақты
мүдделер қалыптасады. Бұл топта орта мектеп оқушыларын әлеуметтендіру
үшін жағдай туындайды: ол қоғам мен оқушыны байланыстырады,
жалпыадамзаттық құндылықтарды эмоционалды түрде қалыптастырады.
Демек, біз сыныптастар арасындағы, белгілі бір орта мектеп оқушысы мен
сынып арасындағы қарым-қатынас жүйесін қамтамасыз ететін жалпы топтық
іс-әрекет туралы жалпы субъект ретінде айта аламыз, оның шарты мен
қалыптасу құралы байланыс болып табылады [3]. Тиісінше, жеке және
ұжымдық қажеттіліктердің, мүдделердің, құндылықтардың, мотивтер мен
мақсаттардың өзара әрекеттесу жүйесі қалыптасады, олар белгілі бір мінез-
құлық ережелері мен нормаларын дамытумен реттеледі. Егер ұжымдық іс-
әрекет бағытының өзегі – бұл маңыздылығы әркім мойындайтын мақсаттар
және іс-әрекеттің басым себептері болса, онда ұжымдық мақсаттар мен
мотивтердің қайнар көзі – қоғамның құндылықтар тобын қабылдау процесінде
қалыптасатын құндылық бағдарлары.
Жасөспірімнің жеке басының қалыптасуына қоғамның әсері бойынша
жұмыс оқушының әлеуетті мүмкіндіктерін, оның жалпы білім беру
мекемесіндегі және одан тыс жерлердегі әлеуметтік белсенділігін дамытуды
қамтиды.
Достарыңызбен бөлісу: