Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

тікелей айғақтардың болмауы кұтқарды. Сезікті сауыққанш а 

ауданындағы көтеріліс басып-жанышталып, Т.Рысқұлов окуын 

үшін Ташкентке кайтып барды.123

айтуынша,  Акмола уезінің барлық 48 болысында үкіметке  қарсы 

оры налған.124

Семей облыстарындағы көтерілісті басып-жаныштау шаралары туралы гене­

рал-лейтенант барон Таубе жасаған анықтамада мынадай деректер келтірілген: 

«Қазақтардыңедәуіртобыры... Зайсан уезінде — әркайсысында  ЮООадамнан 

асатын бірнеше топ, Семей уезінде — 7000 адамдықтоп,  Өскемен уезінде — 

кейбіреулерінде адам саны — 3 мыңға дейін жететін бірнеше топ шоғырланды; 

Ақмола уезінде Қорғалжын көлінің маңында — 30 мыңға дейін жететін казак- 

тар ж әне Ерейментау тауларында — 5 мыңға дейін, Атбасар уезінде Үлытау 

алқабы маңында — 7000-нан астам және Косағаш ауданында 2000-ға дейін казак- 

тар топталды».125

Жетісу, Сырдария, Ақмола, Семей облыстарында ж әне Батыс Қазакстан- 

ның біркатар аудандарында көтерілісшілер қозғалысы басып-жанышталған 

немесе оны аяусыз басып-жаныштау үрдісі жүріп жаткан кезде, Торғай дала- 

сында ол күш алып, күн өткен сайын өрістей түсті. Әбдіғапар Ж анбосынов, 

Амангелді Иманов, Әліби Жангелдин бастаған Торғай көтеріліс ошағы еңта- 

банды болды және үзаққа созылды.

Мұрағат  кұжаттарының  дәлелдейтініндей,  көтерілістің  Торғай  ошағы 

шыркау шыңына жеткен кезінде (көтерілісшілерТорғай облысыныңТорғай, 

Қостанай,  Ырғыз,  Ақтөбе  уездерін  ж әне  көршілес  облыстардың  біркатар 

уездерін  басып  алған)  көтерілісшілер  саны  50  мың  адамға  ж уы қ  болған. 

Көтерілістің  орталығы  Торғай  уезі  болды.  Көтерілістің  басталуына  қарай 

Торғай уезі негізінен кы пш ақж әне арғын рулары шоғырланған  13 болыстан 

тұратын. Көтерілістің бастапкы кезеңінде толкулар кыпшақтар мекендеген 

Қайдауыл, Аққүм, Қараторғай, Сарыторғай, Қарақопа болыстарын, сондай- 

ақнегізінен арғындар мекендеген Тосын, Майкарау, Сарықопа, Наурызым, 

екінші Наурызым болыстарын қамтыды.  Көтерілістің етек жаю барысында 

Әбдіғапар Жанбосынов қыпшақ көтерілісшілерініңханы, ал Ш олақОспанов 

арғынкөтерілісшілерініңханыболыпсайланды. Кейіннен  1916жылғы21 қара- 

шада  13 болыс (6 болыс қыпшақ, 6 болыс арғын жөне  1 болыс найман) өкіл- 

дерінің құрылтайында халык арасында атакты Нияз бидің ұрпағы Әбдіғапар 

Ж анбосынов  көтеріліске  шыққан  Торғай  уезінің  ханы  болып  сайланды 

(Әбдіғапар өзін әмір деп атаған).

Қ ұры лтайға  қаты суш ы ларды ң  келісім ім ен   К ен есары   Қ асы м овты ң  

серігі — атақты Иман батырдың немересі — Амангелді Иманов (Үдербай үлы) 

көтерілісш ілердіңсардарбегі (бас қолбасш ысы) болыптағайындалды.