Т. Н. Ер ме ко ва, Ш. Л. Ерхожина, А. Е. Тоқбаева а р рр

235
М АЗА
АН А Ы
ЗМ
Н
ЗМ
Н
А
5.
Ас та на ға ту рис тер ді тар ту үшін қан дай жұ мыс тар ұй ым дас ты рар 
едің дер? Кес те ні то лық ты рың дар.
Туристерді тарту құралдары
Жарнама
Әртүрлі турлар
ұйымдастыру
Қызмет көрсетуді
жақсарту
6.
Жағ даят тық тап сыр ма ны орын даң дар.
Се нің қа бі лет ті оқу шы екен ді гің ді ба ға ла ған кон курс тық 
ко мис сия ел ішін де те гін сая хат ту ры на жі бе ре тін бол са, елі-
міз дің қай өңі рі нен бас тай тын едің? Өз ой ың ды «Төрт сөйлем» 
тәсілімен (пікір, дәлел, мысал, қорытынды) жет кіз.
7.
Өлең ді өз сөз де рің мен 8–10 сөй лем етіп жа зың дар. Сөй лем со ңын да 
қа бат та сып қой ыла тын ты ныс бел гі ле рін дұ рыс қол да ның дар.
А
Ас та нам! Ару қа лам, ас қақ ор дам,
Қа лың жұрт, қа за ғы ма қақ па бол ған.
Ту ұс тап, тұл пар мін ген ба ба ла рым,
Бер ме ген ел на мы сын жат қа қол дан.
Бо зо ғым, боз бет кей лім, бақ қа оран ған,
Та рих тың қой науы нан тап қан ол жам.
Ба ян ды ба қы тым ның бас тау ын дай,
Ай нал дың Ас та на ға ап пақ ар ман...
Ер те ңің ұл тын сүй ген ұлы ңа сын,
Қа шан да ер кін дік тің құ ны ба сым.
Ке рі ліп кер без да лам кө сі ле ді,
Се зі ніп бос тан дық тың шұ ғы ла сын!
Сан ға сыр ар ман да ған Алаш ба бам,
Жал ған ды жалт қа рат ты жа ңа Ас та нам.
Бір лік ті бай рақ етіп бо ла шақ қа,
Ба рай ын, уа, Жа рат қан, жол аш ма ған!
(Қал қа ман Са рин)
АР
М
Ке
Ке
Се
Се
зі
зі
А
Ай
Ай
нал
нал
Ер
Ер
те
те
ңің ұл
ңің ұл
Қа
Қа
А
шан
шан
Ке
Ке
рі
рі
ліп кер
ліп кер
Н
ғым, боз
ғым, боз
рих
рих
тың қой
тың қой
Ба
Ба
ян
ян
ды ба
ды ба
қы
қы
нал
нал
дың Ас
дың Ас
-
ғым, боз
ғым, боз
бет
бет
П
нам! Ару қа
нам! Ару қа
лың жұрт, қа
лың жұрт, қа
за
за
тап, тұл
тап, тұл
пар мін
пар мін
ген ба
ген ба
ген ел на
ген ел на
мы
мы
сын жат
сын жат
В
ныс бел
ныс бел
А
А
нам! Ару қа
нам! Ару қа
лам, ас
лам, ас
қақ ор
қақ ор
ғы
ғы
ма қақ
ма қақ
б
тын едің? Өз ой
тын едің? Өз ой
тәсілімен (пікір, дәлел, мысал, қорытынды) жет
тәсілімен (пікір, дәлел, мысал, қорытынды) жет
лем етіп жа
лем етіп жа
зың
зың
рін дұ
рін дұ
а
ді ба
ді ба
на жі
на жі
бе
бе
тын едің? Өз ой
тын едің? Өз ой
ың
ың
ды «Төрт сөйлем» 
ды «Төрт сөйлем» 
тәсілімен (пікір, дәлел, мысал, қорытынды) жет
тәсілімен (пікір, дәлел, мысал, қорытынды) жет
с
ға
ға
ла
ла
ған кон
ған кон
бе
бе
ре
ре
тін бол
тін бол
п
п
а
аа
сы
рар 
рар 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

236
§5.
 
Қа зақ же рі – киелі ме кен
1.
Мә тін ді суреттермен байланыстырып оқып, та қы рып қой ың дар. 
Мә тін ді диа лог не ме се сұх бат тү рі не ауыс ты рың дар.
Асан қай ғы 
Қа ра тал өзе ні 
Маң ғыс тау
Асан қай ғы Жел маяға мі ніп, жи һан ке зіп, «Же рұй ық» 
дейт ін ну ор ман ды, кө го рай шал ғын ды, су лы жер, қой үс ті не 
боз тор ғай жұ мы рт қа ған қо ныс із дей ді. «Ел ді сол жер ге 
қо ныс тан дыр сам!» – деп ар ман ете ді. Жүр ген же рін де қо ныс-
тар ға ба ға бе ріп оты ра ды.
Түр кіс тан ның қа сын да ғы ес кі қор ған қа ла Сау ран ды 
көр ген де: «Әт те ген-ай, қор ған ды ай та қыр дың бе ті не, шөл-
стан ның өті не сал ған екен. Сар қы рап ақ қан суы жоқ, жай-
қа лып тұр ған нуы жоқ, тү бі тұ рақ ты қа ла бо ла ал мас», – де ген 
екен.
Асан қай ғы Маң ғыс тауға үш ба рып, үш қайт ып ты. «Тү -
бін де мал бақ қан ша ру аға Маң ғыс тау дан жақ сы жер бол-
мас», – деп ті.
Же ті су ды көр ген де: «Мы нау Же ті су дың әр аға шы ның 
ба сы же міс екен, ша ру аға жақ сы қо ныс екен», – деп ті.
Бая науыл тауын көр ген де: «Баян ға жай май, қой се мір -
мес», – деп, Асан қа зір гі Бая науыл ды өзіне жай лау етіп ті.
Қа ра тал өзе нін көр ген де: «Ей, сар қы рап ақ қан Қа ра тал, 
ар тың кең, ал дың тар-ау!» – деп ті. Өйт ке ні бұл өзен құм ға 
сі ңіп жа та ды екен.
Шу өл ке сін көр ген де: «Те гін де, бір шу ла ға ның бол ма са, ну 
қа мы сың елің ді жұт қа бер мес», – деп ті. Шу дың жа ға сын да ғы 
ел шөп жи май, өзен нің қа мы сын қыс тай қо рек қы ла ды екен.
А
А
236
Р
ар
ар
сі
сі
ңіп жа
ңіп жа
қа
қа
М
ба
ба
сы же
сы же
Бая
Бая
науыл тауын көр
науыл тауын көр
мес»,
мес»,
– деп, Асан қа
– деп, Асан қа
Қа
Қа
М
ра
ра
ар
ар
тың 
тың 
ңіп жа
ңіп жа
А
де мал бақ
де мал бақ
мас»,
мас»,
– деп
– деп
ті.
ті.
Же
Же
ті
ті
су
су
ды көр
ды көр
А
сы же
сы же
міс екен, ша
міс екен, ша
Бая
Бая
науыл тауын көр
науыл тауын көр
Н
ған нуы жоқ, тү
ған нуы жоқ, тү
Асан
Асан
қай
қай
ғы Маң
ғы Маң
де мал бақ
де мал бақ
қан ша
қан ша
-
ған екен. Сар
ған екен. Сар
ған нуы жоқ, тү
ған нуы жоқ, тү
П
– 
– 
деп ар
деп ар
ріп оты
ріп оты
ра
ра
ды.
ды.
ның қа
ның қа
сын
сын
да
да
ген-ай, қор
ген-ай, қор
П
ған екен. Сар
ған екен. Сар
В
маяға мі
маяға мі
го
го
рай шал
рай шал
қа
қа
ған қо
ған қо
ныс із
ныс із
деп ар
деп ар
ман ете
ман ете
б
б
б
тал өзе
тал өзе
ні
ні
ніп, жи
ніп, жи
а
а
а
а
с
а
а
а
с
рып қой
рып қой
ың
ың
дар. 
дар. 
ы
ы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

237
М АЗА
АН А Ы
ЗМ
Н
ЗМ
Н
А
Әу лиеата ның шы ғы сын да ғы Та лас, ба ты сын да ғы Ке лес 
өзен де рін көр ген де, мал ға жай лы еке нін бі ліп: «Ей, екі 
Та лас, бір Ке лес, же рің жай ыл ған мал ға жұт бол мас!» – де ген 
екен.
Сыр өл ке сін көр ген де: «Ей, Ақ ме шіт, же рің шаң екен, 
суың жар екен, әр бұ та ның тү бін де ке сек етің бар екен! Елің 
жұ та мас, ма лың ның кө зі не сақ бол!» – деп ті.
Бі рақ Асан ол кез де шұ рай лы қо ныс, ну лы өл ке та ба 
ал мап ты. Ол Ұлы тау ма ңын да қайт ыс бо лып ты.
(«Қазақтың 1001 ертегісі» жинағынан)
2.
Мә тін ді оқың дар. Мә тін же лі сі бой ын ша 5 сұ рақ құ рас ты рың дар. 
Екі мә тін ді са лыс ты рың дар. 
Абай ауда ны ның Тоқ та мыс ауылы ның ма ңы нан өл ке та-
ну шы ға лым дар 40 үң гір тап қан. Олар: «Қо ңыр әу лие», «Қы-
зыл әу лие», «Кі ші әу лие», «Ша ңы рақ әу лие» т.б.
«Қо ңыр әу лие» үң гі рі нің ішін де гі көл дің ұзын ды ғы – 
25 метр, ені – 10, кей бір же рі нің те рең ді гі 5 метрге дейін, 
кө ле мі әр жы лы бір тү сіп, бір кө те рі ліп тұ ра ты ны анық-
тал ған. Көл суы ның ор та ша тем пе ра ту ра сы +4
°
С. Жер гі-
лік ті қа рия лар дың айт уына қа ра ған да, ба ба ла ры мыз ер те 
за ман нан көл дің ем дік қа сие тін біл ген, жоң ғар лар мен 
шай қас тан соң жа ра ла рын ем деу үшін көл суына түс кен. 
Шың ғыс хан әс ке рі де осы көл ге тоқ тап, жа ра ла рын ем де ген. 
Аңыз-әп са на лар ға құ лақ түр сек, осы үң гір де Қа бан бай ба тыр 
жоң ғар лар ға аяу сыз соқ қы бер ген; осы жер де шы ғар жол 
та ба ал май жоң ғар лар же ңі ліс ке ұшы ра ған; осы көл де қа ра 
тү нек тен жарқ етіп елес бе рер таң ға жай ып от тар кө рі не ді; 
осы жер де су ас тын да ғы құ пия есік ар қы лы өте тін үл кен 
қуыс үң гір Шың ғыс хан ның соң ғы ме ке ні бо луы да мүм кін.
Ал 2000 жыл дар дың ор та сын да қа зақстан дық С.Ки ста -
нов, К.Ми ляев пен В.Во ло шин есім ді ту ризм са ла сы ның ма -
ман да ры көл дің тү бі не сүң гіп, көл ас тын да кө ле мі 10х10 метр 
бо ла тын қа ра қуыс бар еке нін жә не оның ар ғы жа ғы ше гі жоқ 
су ға жал ға сып ке те ті нін айт қан еді. Осы ған қа ра ған да, бұл 
көл дің жерас ты су ла ры мен ті ке лей бай ла ны сы бар.
АР
ман
ман
бо
бо
ла
ла
Р
тын қа
тын қа
су
су
ға жал
ға жал
көл
көл
М
осы жер
осы жер
қуыс үң
қуыс үң
гір Шың
гір Шың
М
Ал 2000 жыл
Ал 2000 жыл
нов, К.Ми
нов, К.Ми
ман
ман
да
да
ры көл
ры көл
А
лар
лар
ға аяу
ға аяу
ба ал
ба ал
май жоң
май жоң
ғар
ғар
нек
нек
тен жарқ етіп елес бе
тен жарқ етіп елес бе
осы жер
осы жер
де су ас
де су ас
гір Шың
гір Шың
Н
тан соң жа
тан соң жа
хан әс
хан әс
ке
ке
рі де осы көл
рі де осы көл
са
са
на
на
лар
лар
ға құ
ға құ
лақ түр
лақ түр
ға аяу
ға аяу
сыз соқ
сыз соқ
ғар
ғар
-
дің ем
дің ем
дік қа
дік қа
ра
ра
ла
ла
П
– 10, кей
– 10, кей
бір же
бір же
лы бір тү
лы бір тү
сіп, бір кө
сіп, бір кө
ның ор
ның ор
та
та
ша тем
ша тем
дың айт
дың айт
уына қа
уына қа
дік қа
дік қа
В
гір тап
гір тап
қан. Олар: «Қо
қан. Олар: «Қо
лие», «Ша
лие», «Ша
ңы
ңы
гі
гі
рі
рі
нің ішін
нің ішін
бір же
бір же
рі
рі
нің те
нің те
сіп, бір кө
сіп, бір кө
б
мыс ауылы
мыс ауылы
ның ма
ның ма
қан. Олар: «Қо
қан. Олар: «Қо
а
ша 5 сұ
ша 5 сұ
рақ құ
рақ құ
с
(«Қазақтың 1001 ертегісі» жинағынан)
(«Қазақтың 1001 ертегісі» жинағынан)
рақ құ
рақ құ
п
ныс, ну
ныс, ну
лы өл
лы өл
ты.
ты.
(«Қазақтың 1001 ертегісі» жинағынан)
(«Қазақтың 1001 ертегісі» жинағынан)
а
рің шаң екен, 
рің шаң екен, 
сек етің бар екен! Елің 
сек етің бар екен! Елің 
лы өл
лы өл
ке та
ке та
с
де
де
ген 
ген 
рің шаң екен, 
рің шаң екен, 
сек етің бар екен! Елің 
сек етің бар екен! Елің 
ы
лес 
лес 
ліп: «Ей, екі 
ліп: «Ей, екі 
ген 
ген 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

238
Қа рия лар дың айт уын ша, ер те рек те бұл жер ден үң гір дің 
сақ шы сы іс пет тес 15 тас мү сін та был ған, бі рақ олар сақ тал-
ма ған. Үң гір дің ерек ше лі гі: суы ның ем дік қа сиеті мол жә не 
ашыл ма ған құ пиясы көп, со ны сы мен де қы зық ты.
(kray.pushkinlibrary.kz)
1. Та рих та бол ған Асан Сә би тұлы не се беп ті «Же рұй ық ты» із де-
ген?
2. Ба ба мыз дың әр өл ке ге бер ген ба ға сы ту ра лы қан дай ой түй дің -
дер?
3. 
Қа лай ой лай сың дар, Асан қай ғы ба ба мыздың ар ман да ғаны қан-
дай жер?
4. «Қо ңыр әу лие» үң гі рі сияқ ты ға жап орын сен дер тұ ра тын өл ке-
де бар ма?
3.
«Қа сиет ті Қа зақстан» ғы лы ми-зерттеу ор та лы ғы ұсын ған диа грам-
ма да ғы де рек тер ді кел ті ріп, «Қа зақстан да ту ри зм нің қай са ла сын 
да мы ту ке рек?» та қы ры бын да жинақы мәтін жа зың дар. Сөз саны – 
60–80.
 
0
35
30
25
20
25
32
15
15
10
13
5
9
1. Ерек ше қор ға ла тын та би ғи мұ ра лар са ны
2. Ар хе оло гия лық жә не ар хи тек ту ра лық мұ ра лар са ны
3. Ор та ға сыр лық қа ла лық ор та лық тар са ны
4. Ді ни жә не ғи ба дат орын дар са ны
5. Та ри хи тұл ға лар ға қа тыс ты ес ке рт кіш тер са ны
6. Саяси, та ри хи оқи ға лар ға бай ла ныс ты мұ ра лар са ны
4.
Жа зы лым тап сыр ма сын да сөй лем со ңын да қа бат та сып қо йы ла тын 
ты ныс бел гі ле рін дұ рыс қол да ның дар. Са на ма лап айтыла тын рет-
ті лік ті сақ таң дар.
А
А
238
Р
4.
4.
Жа
Жа
зы
зы
ты
ты
ныс бел
ныс бел
ті
ті
РР
Р
М
3. Ор
3. Ор
4. Ді
4. Ді
5. Та
5. Та
ри
ри
6. Саяси, та
6. Саяси, та
А
1. Ерек
1. Ерек
ше қор
ше қор
2. 
2. 
Ар
Ар
хе
хе
оло
оло
гия
гия
3. Ор
3. Ор
та
та
ға
ға
сыр
сыр
4. Ді
4. Ді
ни жә
ни жә
Н
ННН
0
0
15
15
10
10
5
5
ше қор
ше қор
-
-----
20
20
П
ППППП
35
35
В
бын
бын
да жинақы мәтін жа
да жинақы мәтін жа
б
ми-зерттеу ор
ми-зерттеу ор
та
та
ріп, «Қа
ріп, «Қа
зақстан
зақстан
да ту
да ту
да жинақы мәтін жа
да жинақы мәтін жа
а
жап орын сен
жап орын сен
с
мыздың ар
мыздың ар
ман
ман
жап орын сен
жап орын сен
дер тұ
дер тұ
п
лы қан
лы қан
дай ой түй
дай ой түй
ман
ман
а
(kray.pushkinlibrary.kz)
(kray.pushkinlibrary.kz)
ті «Же
ті «Же
рұй
рұй
ық
ық
ты» із
ты» із
с
сиеті мол жә
сиеті мол жә
(kray.pushkinlibrary.kz)
(kray.pushkinlibrary.kz)
ы
гір
гір
дің 
дің 
рақ олар сақ
рақ олар сақ
тал
тал
-
-
сиеті мол жә
сиеті мол жә
не 
не 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

239
М АЗА
АН А Ы
ЗМ
Н
ЗМ
Н
А
Қа зақстан ның же ті ке ре ме ті -
нің бі рі бо лып са на ла тын ес керт -
кіш – «Бе кет ата» же рас ты ме ші ті. 
Ме шіт Маң ғыс тау об лы сы ның Оғ -
лан ды деген же рін де ор на лас қан. 
Де рек тер ге сүйен сек, Бе кет ата 
1750 жы лы ту ған, фи зи ка, ма те-
ма ти ка, аст ро но мия заң ды лық-
та рын жақ сы біл ген ғұ ла ма бол-
ған. Бұ ха ра да оқып, ілім жи на ған соң, өз өңі рі не ке ліп, бес 
ме шіт сал ды ра ды. Кө ріп кел ді гі мен та ны лып, ел ара сын да 
әулие адам ре тін де бел гі лі бо ла ды. Пай ғам бар жа сын да дү ние 
сал ған.
(alashinform.kz)
5.
Ға лам тор ре су рс та ры мен эн цик ло пе дия лар дан із де ніп, Бе кет ата 
жай лы аңыз-әң гі ме лер ден «Бе кет ата кім?» де ген сұ рақ қа жауап 
жа зың дар.
6.
Екі тап сыр ма ның бі рін орын даң дар.
1. Ерек ше қор ға ла тын та би ғи мұ ра лар не ме се ар хи тек ту ра лық
ес ке рт кіш тер ту ра лы із де ніп, «Қа зақ же рі – киелі ме кен» ат ты 
ма қа ла жа зың дар. Сөз са ны – 150. Сөй лем со ңын да қа бат та сып 
қой ыла тын ты ныс бел гі лер ін қол да ның дар.
2. Асан қай ғы ба ба ла рың сияқ ты жер-су, ел-жұрт қа ді рі ту ра лы 
тол ға нып, өлең құ рас ты рып кө рің дер. Сөй лем со ңын да қа бат-
та сып қой ыла тын ты ныс бел гі лер ін қол да ның дар.
Асан қай ғы тол ғауы нан үзін ді
Өз тол ғауым
Көл де жүр ген қо ңыр қаз
Қыр қа ді рін не біл сін?!
Қыр да жүр ген дуа дақ
Су қа ді рін не біл сін?!
Кө шіп-қо нып жүр ме ген
Жер қа ді рін не біл сін?!
Көш се ко на біл ме ген,
Қон са кө ше біл ме ген,
Ақы лы ңа көн бе ген
Жұрт қа ді рін не біл сін?!
АР
РР
Ақы
Ақы
Жұрт қа
Жұрт қа
М
М
Қыр
Қыр
Су қа
Су қа
Кө
Кө
шіп-қо
шіп-қо
Жер қа
Жер қа
М
ді
ді
Көш
Көш
се ко
се ко
Қон
Қон
са кө
са кө
А
А
Асан
Асан
қай
қай
ғы тол
ғы тол
Көл
Көл
де жүр
де жүр
ген қо
ген қо
Қыр қа
Қыр қа
ді
ді
рін не біл
рін не біл
Қыр
Қыр
да жүр
да жүр
ген дуа
ген дуа
Су қа
Су қа
ді
ді
рін не біл
рін не біл
шіп-қо
шіп-қо
нып жүр
нып жүр
Н
нып, өлең құ
нып, өлең құ
сып қой
сып қой
ыла
ыла
тын ты
тын ты
НН
ғы тол
ғы тол
ғауы
ғауы
ген қо
ген қо
ңыр қаз
ңыр қаз
-
рың сияқ
рың сияқ
нып, өлең құ
нып, өлең құ
рас
рас
П
тын та
тын та
ра
ра
лы із
лы із
де
де
ніп, «Қа
ніп, «Қа
дар. Сөз са
дар. Сөз са
ны
ны
– 
– 
ныс бел
ныс бел
гі
гі
лер
лер
ін қол
ін қол
рың сияқ
рың сияқ
В
рін орын
рін орын
даң
даң
дар.
дар.
тын та
тын та
би
би
ғи мұ
ғи мұ
ра
ра
ніп, «Қа
ніп, «Қа
б
ло
ло
пе
пе
дия
дия
лар
лар
дан із
дан із
кет ата кім?» де
кет ата кім?» де
а
ғам
ғам
(alashinform.kz)
(alashinform.kz)
дан із
дан із
с
ған соң, өз өңі
ған соң, өз өңі
рі
рі
ны
ны
лып, ел ара
лып, ел ара
ғам
ғам
бар жа
бар жа
сын
сын
п
ған соң, өз өңі
ған соң, өз өңі
рі
рі
не ке
не ке
лып, ел ара
лып, ел ара
п
п
а
а
а
с
с
с
ы
ы
ы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

240

жүктеу/скачать 9,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: