Учебное пособие қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі н. В. Бирюкова

158
Қабықшалы-қаңқалы жүйе эстетикасы Нью-Йорктегі Әлемдік 
сауда орталығы және Сан-Францискодағы Транс-Америка, қаңқалы-
оқпанды-аспалы жүйе эстетикасы, Мюнхенде БМВ фирмасының 
офисі, оқпанды жүйе эстетикасы, Нью-Йорктегі «Колумб серілері» 
офисі, қабықшалы-диафрагмалы жүйе эстетикасы, Чикагодағы Серс 
және Робак офисі ғимараттарында эстетикалық түсінікке ие болды. 
Бұл композициялардың айрықша ерекшеліктері жүйелі 
құрылымдылық, төзімділік пен ықшамдылық, қазіргі және құнды 
өңдеу және конструктивтік материалдарды пайдалану болып табы-
лады. 
Көптеген қала орталықтарының сәулет-көркемдік ортасы 
«стильдеу», эклектика, модерннің тиісті тарамдарын және өткен 
ғасырлардың көркемдік мұраларын жұмылдыруда тереңдігімен және 
жүйелілігімен ерекшеленетін басқа бірнеше бағытты біріктіретін 
тарихилықтың ықпалымен қалыптасты.
Тарихилықтың кейінгі дамуы екі жолмен жүрді. Біріншісі 
– отандық дәстүрлерді терең меңгеру және екіншісі – әртүрлі 
дәуірлер мен халықтардың (эклектика) сәулеттік пішін тілін кәсіби 
энциклопедиялық меңгеру.
1960 жылдың соңынан бастап сәулеттік практикада, көбінесе, 
аймақтық, мысалы, бұрынғы КСРО одақтық республикаларының 
астаналарында ірі қоғамдық ғимараттарды жобалауда тарихи эле-
менттер қайта жаңартылады.
Тарихилықтың дамуын 1960-1970 жылдарға тән жаппай туризм 
индустриясын дамыту және сансыз көп халықаралық және дәстүрлі 
дүниежүзілік көрмелер практикасы сияқты қоғамдық құбылыстар 
қосымша ынталандырды.Туризм және көрме қызметі тарихи мұраға 
қызығушылық тудырды және сәулет практикасынан реакцияны та-
лап етті. Осыған байланысты сәулетшілікте тарихилықтың жаңа 
даму кезеңі басталады. Бұл бағыт өте әртүрлі сипатта, дегенмен, 
постмодер немесе постмодернизм деген ортақ атауға ие болды.
Сәулетте постмодернизм шығармашылық қағидалары мен 
ерекшеліктері әртүрлі шеберлерді біріктіріп, 1960 жылдың екінші 
жартысы - 1970 жылдың соңында АҚШ-та қалыптасты. Постмодер-
нистер қалаларды функционалдық аймақтандыру, сәулеттік пішіндер 
аскетизмі мен жобалаудың сериялық тәсілін, шығармашылық мұра 
мен регионализмнен бас тартуды қатты сынға алды. 

159
Қала құрылысында постмодернизм жүйелі, көбінесе, сим-
метриялы жүйелерді, сондай-ақ нақты (тарихи) қала ортасының 
ерекшеліктерін мұқият есепке алуды жоғары бағалады.
Сәулеттік пішіндер саласында постмодернизмге тарихи 
сәулеттік жүйелер мен әшекейдің қайта жаңартылуы, бұзып тұратын 
таспалы терезелерден бас тартып, қабырға сілемінің мәнерлілігіне 
қарау, жазық төбелерден бас тартып, ғимараттың (қасбетмаңдайлық 
ернеумен, маңдайша қабырғамен, мансардамен аяқталған) белсенді 
кескінінің қайта жаңартылуы, тарихи ескерткіштерге және 
қолданылған «жеңіл» классикалық пішіндерге «еліктеу» тән.
Оның негізгі жорамалдары постмодернизм теоретиктері мен 
практиктерінің еңбектерінде қалыптасты (Р. Вентури, М. Кюло, Л. 
Крие, А. Росси, А. Грюмбако).
Постмодерннің практикалық қалыптасуының негізгі үлгісі осы 
стильдің ірі имараттарының бірі эксмодернист жобасы бойынша 
салынған Нью-Йорктегі АТТ фирмасының офисі (1978 ж.), кейін 
неоклассицистің үлгісі (Нью-Йорктегі Линкольн орталығындағы 
театр), қазіргі постмодернизм шебері Ф. К. Джонсонның үлгісі 
болып табылады. 
Еуропалық постмодернизм американдыққа қарағанда жара-
сымды. Бұл заңды: жаңа имараттар «сарайларды безендіру» кезінде 
тарихи сәулеттік пішіндердің өрескел бұрмалануын болдырмайтын 
өткен ғасыр үлгілерінің әдемі ортасында тұрғызылады. 
Сонымен қатар еуропалық постмодернизм стиль жылылығы 
пен адамшылығын сақтайды. Еуропалық постмодернизмнің айқын 
үлгілері Лондонның басты көркемдік мұражайларын кеңейту бо-
йынша атқарылған жұмыстар болып табылады (Лондандағы Тейт-
галерея мұражайы, 1890 ж., қайта құрылуы – 1989 ж.).
Еуропада еңбек ете жүріп, постмодернизмнің американдық 
шеберлері ұстамдылық танытады. Әсіресе Ч. Мурдың берлиндік ше-
берханасы жұмысынан айқын көрінеді, ол Берлиндегі Тегель айлағы 
ауданында жағалаудағы көп қабатты үй және Гумбольт кітапханасы 
сияқты ірі нысандар салды. Кітапхана оқу залы цилиндр тоғыспамен 
жабылған шығыңқы екі қабатты көлем болып саналады. Бетон, бо-
лат және анодты алюминийден орындалған интерьерде адам үшін 
жарасымды және достық қалыпта орта қалыптасқан.
Постмодерннің ең құнды туындыларына тарихи қала 
орталықтарын қайта құру кезінде бүгінгі күнге дейін сақталып 

160
келген: Лондондағы Ричмонд-саябақ ау-
даны, Амстредамдағы Бикерзей-ленд, 
Ростоктағы Университет алаңы және 
Креплинерштрассе және басқаларды 
жатқызуға болады.
Хай-тек – 1970 жылдары қалыптасқан 
сәулеттегі эстетикалық ағым, техникалық 
даму ықпалымен сәулет тілін тиімді 
жаңартуды насихаттайтын техницизмнің 
қазіргі модификациясы болып сана-
лады. Хай-тек – «жоғары технология-
лар» ғасырының, сәулеттегі ракета-
техникалық нысандардың, ірі қоғамдық 
ғимараттардың символдық көрінісі. Хай-
тек 1920 жылы конструктивисттермен басталып, 1960 жылдары 
структуралистермен жалғастырылған ХХ ғасырдағы соңғы кезең 
болып табылады.
Хай-тек әйнекпен үйлесімде конструкцияны эстетикалық иге-
руге бағытталған. Сонымен қатар хай-тек ғимараттың сәулеттік 
композициясына ауаарна, желдету шахталары, құбырлар сияқты 
инженерлік жабдықтау элементтерін қамтиды. 
Хай-текте көтергіш конструкциялар шешімінің ерекше белгісі 
ашық қима элементтерінің орнына жабық қиманың шыбықты 
элементтерін (дөңгелек немесе тікбұрышты қима құбырлары) 
қолдану болды. Мысалы, оқпанды-тірек-аспалы конструктивтік 
жүйеде 1982 жылы сәулетшілер В. және Б. Бетц салған Мюнхендегі 
банк ғимараты композициясында тік көтергіш құбырлардың 
композициялық рөлі. 
Хай-тектің Помпиду атындағы париждік орталық пен 
берлиндік конгресс-холлдан басталған екі тенденцияның күресі 
кезінде ғимараттың сыртқы көлемінің қосалқы техникалық және 
технологиялық аксессуарлармен әдейі күрделендірілуі және 
имараттың жүйелі құрылым айқындығына әуестенуі дамиды.
90-жылдардың соңында хай-тектің екінші даму бағыты басым 
болады.
Кейінгі хай-тектің айқын үлгісі 1997 жылы Р. Роджерс тұрғызған 
Страсбургтегі адам құқығы бойынша Еуропалық сот ғимаратының 
композициясы. Оны жобалай отырып, автор Еуропалық сот адамның 

жүктеу/скачать 32,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: