Ептілік сапасын бақылау
Ептілік, үйлестіру қабілеттері туралы түсінік
жүктеу/скачать 126 Kb.
|
ептілік сапасын бақылау
| 1. Ептілік, үйлестіру қабілеттері туралы түсінік
Ептілік-бұл күрделі, күрделі психофизикалық сапа. Бұл басқару функциясымен тығыз байланысты, яғни орталық жүйке жүйесі осы САПАНЫҢ көрінісінде басты рөл атқарады. Бұл жағдай ептіліктің басқалармен салыстырғанда жан-жақты, икемді және әмбебап сапасына байланысты. Қозғалыс қабілеттерінің ішінде орталық орындардың бірі ептілік болып табылады, оның дамуына оқушылардың дене тәрбиесінің жаңа бағдарламаларына көп көңіл бөлінеді. Ол басқа физикалық қасиеттермен әртүрлі байланыстарға ие, моторикамен тығыз байланысты, сондықтан күрделі сипатқа ие. Қозғалыстарда ептілік, мотор мәселелерін тез және дұрыс шеше білу үшін сіз күшті, жылдам, қатал болуыңыз керек, буындарда жақсы қозғалғыштыққа ие болуыңыз керек, жоғары ерік-жігерге ие болуыңыз керек. Қозғалыс немесе әрекет неғұрлым күрделі болса, соғұрлым тезірек ептілік қажет, соғұрлым ол кемелді болуы керек. Ептілік-ең күрделі және көп мәнді сапа. Бұл күрделі үйлестіру қозғалыстарын игеру қабілеті ретінде көрінеді; берілген қозғалыстың кеңістіктік, уақыттық, күштік, ырғақты сипаттамаларын орындау дәлдігі ретінде; өзгеретін ортаға сәйкес мотор белсенділігін өзгерту мүмкіндігі ретінде (ол спорттық ойындарда жақсы көрінеді). Ептілікті дамытудың құралдары мен әдістері жаңа қозғалыстарды жүйелі түрде үйренуге және моториканы ( спорттық ойындар, жекпе-жек) тез қалпына келтіруді көздейтін жаттығуларды қолдануға дейін азаяды.[1] Ептілік-бұл зейінді бөлу және шоғырландыру қабілеті, тез қозғалу, тез ойлау, ерікті күш-жігерді эмоцияларды басқаруға бағыттау және күрделі Үйлестірілген әрекеттерді орындау қабілеті бар күрделі психофизикалық кешен. Сонымен қатар, ептілік оның көрінісінің үлкен ерекшелігімен ерекшеленеді. Адам гимнастикалық жаттығуларда таңқаларлық ептілікке ие болуы мүмкін және спорттық ойындарда өте ыңғайсыз болуы мүмкін және керісінше. Арнайы зерттеулер көрсеткендей, басқаларға қарағанда тезірек қозғалыстардың кез-келген түрін игерген адамдар басқаларды оқыту кезінде соңғысының қатарында бола алады. Осы жағдайларға байланысты және осы сапаны егжей-тегжейлі зерттеу үшін жақында "ептілік" ұғымының орнына "үйлестіру қабілеттері"ұғымы жиі қолданыла бастады. Бұл ептілікті қызмет түрлеріне бөлуге мүмкіндік бермейді, бірақ гимнастқа, футболшыға, балуанға және басқаларға тән үйлестіру қабілеттерінің кешені туралы айтуға мүмкіндік береді. Үйлестіру қабілеттері-мотор мәселелерін тез, дәл, орынды, үнемді шешу мүмкіндігі. Ептілік жаңа қозғалыстарды тез игеру, қозғалыстардың әртүрлі сипаттамаларын дәл саралау және басқару, өзгеретін ортаға сәйкес мотор белсенділігі процесінде импровизация қабілеттерінде көрінеді. Үйлестіру қабілеттері мамандандырылған қабылдауды жетілдірумен тығыз байланысты: уақыт сезімі, қарқыны, дамыған күш, дененің және дененің кеңістіктегі орны. Дәл осы қабілеттер оқушының спортта да, кәсіби қызметте де, күнделікті өмірде де өз қимылдарын тиімді басқару қабілетін анықтайды. Ептіліктің дамуына жаңа күрделі қозғалыстарды жүйелі түрде үйрену, сондай – ақ моториканы тез арада қайта құруды қажет ететін жаттығуларды қолдану (жекпе-жек, спорттық ойындар) ықпал етеді-игерілген әр түрлі қозғалыстардың негізі неғұрлым кең болса, Жаңа белгісіз қозғалыс әрекеттері немесе олардың әртүрлі комбинациясы соғұрлым тез игеріледі. Бұл ептілікті тәрбиелеу әдісіне негізделген.[5] Гимнасттардың өнерін тамашалай отырып, біз олардың ептілігін атап өтеміз. Баскетболшылардың ойынын, олардың допты шебер иеленуін бақылай отырып, біз де ептіліктің көрінісін байқаймыз. Бірінші жағдайда ептілік оның денесін екінші жағдайда, допты иеленуде көрінеді. Ептіліктің бір түрін дамыту екіншісінің дамуының жеткілікті деңгейіне кепілдік бермейді. Гимнастикалық жаттығуларды орындау кезінде өзін дәрменсіз сезінетін керемет баскетболшыны және допты"балта" ұстайтын керемет гимнастты көру сирек емес. Бұл құбылыс, егер спортшы бала кезінен физикалық жаттығулардың бір түрімен айналысса, байқалады. Сонымен қатар, мектепте және техникалық мектепте дене шынықтыру бағдарламасы сіздің денеңізге де, допқа да ептілікті әр түрлі дамытуға мүмкіндік береді. Бұл ептіліктің дамуы кез-келген еңбек операцияларын игеруге және жаңаларын оңай үйренуге көмектеседі, яғни. кәсіптік оқытуды жеңілдетеді.[7] 1. Адамның үйлестіру қабілеттерінің сипаттамасы Үйлестіру қабілеттерінің көрінісі бірқатар факторларға байланысты, атап айтқанда: 1. адамның қозғалыстарды дәл талдау қабілеті; 2. анализаторлардың және әсіресе; 3. қозғалтқыш жұмысының күрделілігі; 4. басқа физикалық қабілеттердің даму деңгейі (жылдамдық, динамикалық күш, икемділік және т. б.); 5. батылдық пен батылдық; 6. бала; 7. қатысушылардың жалпы дайындығы (яғни әр түрлі, негізінен вариативті моториканың резервтері) және т. б. Үйлестіру қабілеттерінің жас ерекшеліктері бар. Сонымен, 4-6 жастағы балаларда үйлестірудің төмен деңгейі, симметриялы қозғалыстардың тұрақсыз үйлестірілуі бар, оларда мотор дағдылары шамадан тыс индикативті, қажетсіз мотор реакцияларының аясында қалыптасады, ал күштерді саралау қабілеті төмен. 7-8 жас аралығында қозғалтқышты үйлестіру жылдамдық параметрлері мен ырғағының тұрақсыздығымен сипатталады. 11 - ден 13-14 жасқа дейінгі кезеңде бұлшықет күштерін саралау дәлдігі артады, берілген қозғалыс қарқынын көбейту мүмкіндігі жақсарады. 13-14 жас аралығындағы жасөспірімдер функционалды сенсоримотор жүйесінің қалыптасуының аяқталуына, барлық анализатор жүйелерінің өзара әрекеттесуінде максималды деңгейге жетуге және еркін қозғалыстардың негізгі механизмдерінің қалыптасуының аяқталуына байланысты күрделі мотор координацияларын игерудің жоғары қабілетімен ерекшеленеді. 14-15 жас аралығында кеңістіктік талдау мен қозғалыстарды үйлестірудің біршама төмендеуі байқалады. 16-17 жас аралығында мотор координацияларын ересектер деңгейіне дейін жетілдіру жалғасады, ал бұлшықет күштерін саралау оңтайлы деңгейге жетеді. Моторды үйлестірудің онтогенетикалық дамуында баланың жаңа мотор бағдарламаларын жасау қабілеті 11-12 жасында ең жоғары деңгейге жетеді. Бұл жас кезеңін көптеген авторлар ерекше мақсатты спорттық жаттығулар ретінде анықтайды. Ұлдарда қыздарға қарағанда жасына қарай үйлестіру қабілеттерінің даму деңгейі жоғары екендігі байқалды.[3] Арнайы үйлестіру қабілеттері ерекшеленеді: әртүрлі циклдік (жаяу жүру, жүгіру, еңбектеу, өрмелеу, өрмелеу, жүзу, айлабұйымдардағы локомотивтер: коньки, велосипед, есу және т. б.) және ациклдік қозғалыс әрекеттерінде (секіру)тұру; ғарыштағы дененің моторлы емес қозғалыстарындағы жаттығулар (гимнастикалық және акробатикалық жаттығулар); кеңістіктегі дененің жекелеген бөліктеріндегі манипуляция қозғалыстарындағы жұмыс (нұсқау, жанасу, шаншу, контурды айналып өту және т. б.); заттарды кеңістікте орын ауыстыру қозғалыстарындағы заттар (заттарды ауыстырып салу, бауды таяққа орау, ауыр заттарды көтеру); баллистикалық (лақтыратын) қозғалыс әрекеттерінде лақтыру қашықтығы мен күшіне орнатумен (ядро итеру, граната, диск, балға лақтыру)жұмыс істеу; лақтыратын қозғалыстардағы дәлдікке арналған жиынтық (әртүрлі заттарды нысанаға лақтыру немесе лақтыру, теннис, қалашықтар, жонглерлік ету); қимылмен көздеу; еліктеу және көшіру қозғалыстарындағы қозғалыс; жекпе-жектің (күрес, бокс, семсерлесу)шабуылдау және қорғаныстық қимыл қимылдарына арналған жаттығулар; көптеген қозғалмалы және спорттық ойындардың (баскетбол, волейбол, футбол, қол добы, допты және шайбалы хоккей және т.б.) шабуылдаушы және қорғаныс техникалық және техникалық-тактикалық әрекеттерінен қорғайды. Ең маңызды нақты үйлестіру қабілеттеріне дифференциацияны көбейту, кеңістіктік, уақыттық және күштік қозғалыс параметрлерін өлшеу және бағалау дәлдігі; тепе-теңдік, ырғақ, жылдам жауап беру, кеңістіктегі бағдарлау, мотор қызметін тез қайта құру, сондай-ақ бұлшықеттің еркін релаксациясы, вестибулярлық тұрақтылық, байланыс немесе байланыс. Бірқатар нақты арнайы және нақты үйлестіру қабілеттерін дамытудың нәтижесі, оларды жалпылаудың бір түрі "жалпы үйлестіру қабілеттері"ұғымын құрайды. Жалпы үйлестіру қабілеттері деп адамның шығу тегі мен мағынасы бойынша әр түрлі қозғалыс әрекеттерін оңтайлы басқаруға және реттеуге дайындығын анықтайтын адамның ықтимал және іске асырылған мүмкіндіктерін түсіну керек. Үйлестіру қабілеттері нақты қозғалыс әрекеттерін (немесе белгілі бір іс-әрекеттерді, мысалы, спорттық-ойын) орындау барысында пайда болады және көрінеді. Арнайы CS-бұл адамның шығу тегі мен мағынасына ұқсас қозғалыс әрекеттерін оңтайлы басқаруға және реттеуге дайындығын анықтайтын адамның мүмкіндіктері. Қарапайым және күрделі КС-ны ажырату қажет. Қарапайым – бұл жүру мен жүгіруде көрінетін КС, ал жекпе-жек пен спорттық ойындарда қиынырақ. Салыстырмалы түрде қарапайым-қозғалыстардың кеңістіктік параметрлерін дәл көбейту мүмкіндігі және күрделірек-жағдайдың кенеттен өзгеруі жағдайында мотор әрекеттерін тез қалпына келтіру мүмкіндігі. КЖ дамытудың мақсаты балалардың, жасөспірімдер мен жасөспірімдердің өмірге, еңбек қызметіне, армиядағы қызметке моторикалық (оның ішінде үйлестіру) дайындығын оңтайландыру болып табылады, бұл ҒТР жағдайында жан-жақты дамыған тұлғаны тәрбиелеу тәжірибесі үшін өте маңызды. Мектеп жасындағы балаларда КС дамуының жалпы міндеттері: жаңа қозғалыс әрекеттерін жүйелі түрде игеру (жалпы және арнайы дайындық үйлестіру жаттығулары), арнайы КЖ-ны жан-жақты дамыту мақсатында оларды вариативті жағдайларда жетілдіру және барабар қолдану; нақты КЖ-ны дамыту: кеңістіктегі бағдарлау қабілеті, қозғалыстардың кеңістіктік, уақыттық және күштік параметрлерін саралау дәлдігі, ырғақ, тепе-теңдік және т. б., бұл спорттық және кәсіби қызметтің жекелеген түрлері үшін ерекше маңызды; қозғалыс әрекеттерін басқару мен реттеуге байланысты қозғалыс анализаторларының психофизиологиялық функцияларын жетілдіру. КС дамыту құралы ретінде сіз әртүрлі жаттығуларды (мотор әрекеттерін) қолдана аласыз, егер олар: үйлестіру қиындықтарын жеңумен байланысты; бұл орындаушыдан үйлестіру тұрғысынан күрделі қозғалыс әрекеттерін орындау кезінде дұрыстығын, жылдамдығын, ұтымдылығын, сондай-ақ осы әрекеттерді әртүрлі жағдайларда пайдалануда тапқырлығын талап етеді; суретші үшін жаңа және ерекше; кәдімгі болғанымен, қозғалыстар мен қозғалыс әрекеттері немесе жағдайлар өзгерген кезде орындалады. Осы талаптардың кем дегенде біреуін қанағаттандыратын жаттығулар үйлестіру деп аталады. [6] Ең кең және алуан түрлі-бұл жалпы дайындықты үйлестіру жаттығулары тобы. Шартты түрде жалпы дайындық үйлестіру жаттығуларын бөлуге болады: өмірлік дағдылар мен қабілеттердің қорын байыту. Бұған бағдарлама ұсынған жаңа жаттығулар немесе нұсқалар кіреді; мотор тәжірибесін арттыру. Оларға заттарсыз және заттармен (доптар, таяқтар, арқандар ,ілмектер, ленталар, түйреуіштер) бірыңғай және жұптасқан жалпы дамыту жаттығуларын жатқызуға болады; салыстырмалы түрде қарапайым және күрделі, өзгертілген жағдайларда, дененің немесе оның бөліктерінің әртүрлі позицияларында, әртүрлі бағытта орындалады; жалпы дамытушы пәндер (гимнастика және акробатика элементтері, жүгіру, секіру және лақтыру жаттығулары, қозғалыстарды үйлестіруге қойылатын жоғары талаптармен қозғалатын және спорттық ойындар); қозғалыс әрекеттерін оңтайлы басқару мен реттеуді қамтамасыз ететін жеке психофизиологиялық функцияларға басым бағытталған. Арнайы дайындық үйлестіру жаттығуларының шеңбері таңдалған спорт түрінің ерекшелігімен шектеледі. Оларға мыналар жатады: спорттың қандай да бір түрінің техникалық дағдыларын (қозғалыс нысандарын) және техникалық-тактикалық іс-қимылдарын игеруге және бекітуге ықпал ететін жетекші пәндер; негізінен спорттың белгілі бір түрлерінде көрінетін КЖ-ны тәрбиелеуге бағытталған. арнайы КЖ дамыту және жетілдіру: кеңістіктегі бағдарлау, кинестезиялық саралау( қозғалыс параметрлері), ырғақ, тепе-теңдікті сақтау, вестибулярлық тұрақтылық және т. б., олар спорттық және еңбек қызметінің жекелеген түрлері үшін ерекше маңызды; (Планк, қару, снаряд, доп, су және т.; сенсомоторлы реакциялар (бокс, семсерлесу, күрес, спорттық ойындарда); мнемоникалық (жедел мотор жады) және интеллектуалды процестер жедел ойлаудың жылдамдығы мен сапасы, шектеулі уақыт аралығында жағдайдың өзгеруін болжау қабілеті, спорттық ойындардағы немесе жекпе-жектегі бастамашылық пен тәуелсіздік); сөйлеу-ойлау процестерін дамыту (нақты бұлшықет-қозғалыс сезімдерін және оларды орындау кезінде орын алатын қозғалыс әрекеттерінің басқа да сипаттамаларын бір уақытта түсініп, дауыстап айту); идеомоторлық реакциялар (бұл спорт түрінің қозғалыстарын тұтастай немесе жеке бөліктерден, осы қозғалыстардың параметрлерінен, мысалы, кеңістіктік). Түрлендірілген түрде жалпы дайындық және арнайы дайындық үйлестіру жаттығуларын белгілі бір КС тәрбиелеудің тиімді құралы болып табылатын ойын және бәсекелестік жаттығулар (әсіресе жекпе-жек, ашық және спорттық ойындар) түрінде жүргізуге болады, өйткені бұл жағдайда олардың максималды және кейде күтпеген көрінісі үшін жағдайлар жасалады. Әрине, бәсекеге қабілетті жаттығулар процесінде (немесе белгілі бір мағынада "спорт" ұғымымен бірдей), сондай-ақ ойын тапсырмаларында қатысушы тек үйлестіру ғана емес, сонымен қатар кондициялық және ақыл-ой қабілеттерін дамытады, белгілі бір дағдылар мен дағдылар, ерік-жігер қасиеттері жетілдіріледі. Сондықтан бәсекелестік және ойын жаттығулары психомоторлық (және үйлестіру) қабілеттерді қамтитын әртүрлі жеке қасиеттерді дамыту мен жетілдірудің кешенді құралы болып табылады. Сабақта (жаттығуда, сыныптан тыс сабақтарда) стандарттаудың немесе әсердің өзгеруінің белгілері бойынша стандартты-қайталанатын және ауыспалы (ауыспалы) жаттығулар әдістері ерекшеленеді. Алғашқылар оқушылардың КС - ны дамыту үшін жаңа, өте күрделі үйлестіру әрекеттерін үйрену кезінде қолданылады, оларды салыстырмалы түрде стандартты жағдайларда бірнеше рет қайталағаннан кейін ғана игеруге болады. [4] жүктеу/скачать 126 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|