Үерахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
§ 59. СЫН ЕСІМНІҢ СИНТАКСИСТІК ТӘСІЛ АРҚЫЛЫ ЖАСАЛУЫ
жүктеу/скачать 0,69 Mb.
|
АХМЕДИ-ЫСҚАҚОВ-Қазіргі-қазақ-тілі
| § 59. СЫН ЕСІМНІҢ СИНТАКСИСТІК ТӘСІЛ АРҚЫЛЫ ЖАСАЛУЫ
Сын есімдер компоненттерінің кұрамдарына қарай жалаң сын есімдер және күрделі сын есімдер болып екі салаға бөлінеді. Жалан сын есімдерге ешқандай қосымшаларсыз-ақ негізгі сын есім есебінде қызмет ететін түбір сөздер (ақ, Қара, көк, сүр, тік, аласа, тар т. б.) және жұрнақ арқы- лы жасалған туынды (малды, иіөпті, қүнарлы, өнімсіз, залалсыз, бойшаң, үйқыіиыл, көтеріңкі, серіппелі т. б.) сын есімдер және өзге сөз таптарынан семантикалық >(<ағы!іан дамып, адъективтенген сөздер (кебу, ауру, басқа, өзге т. б.) жатады. Сөйтіп, жалан сын есімдерге ^ататын сөздердің құрамында бір ғана негізгі компо- 181 иент болады, бірак ол негізгі компонентте қосымша мор- феманың болуы я болмауы шарт емес. Күрделі сын есімдерге кемі екі я онан да астам ком- поненттерден құралып, синтаксистік (аналитикалық) жолмен жасалған сындар жатады. Күрделі сын есім- дер негізгі сындардан да, олардын өзді-өзінін де, өзге сөздермен де тіркесуі, кайталануы, қосарлануы, әредік бірігуі арқылы жасалып, бір бүтін күрделі тұлға ре- тінде қызмет етеді. Қазіргі қазақ тіліндегі күрделі сын есімдердін. негізгі үлгілері (модельдері) төмендегідей: Сапалық (негізгі) сын есімдер бірімен-бірі тірке- седі. Бұл топқа қара ала, сары ала, торы ала, иіұбар ала, қызыл ала Бірыңғай я негізгі (сапалык), я туынды (қатыс- тык) сындар не қайталанады, не қосарланады. Мысалы: кішкене-кішкене, аппақ-аппақ, үлкен-үлкен, малды-мал- сыз, қоралы-қопсылы т. б. Негізгі сынмен -лы (-лі) формалы туынды сын есім тіркеседі. Мысалы: кен маңдайлы, шокша сақал- ды, қызыл шырайлы т. б. Зат есім, сан есім, есімдік, есімше формалар мен -лы (-ЛІ...) формалары туынды сын есім тіркеседі. Мы- салы: теке сақалды, адырақ көзді, алтын баулы т. б. жүктеу/скачать 0,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|