Үерахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
жүктеу/скачать 0,69 Mb.
|
АХМЕДИ-ЫСҚАҚОВ-Қазіргі-қазақ-тілі
| Бірінші бөлім
СӨЗ ЖӘНЕ ОНЫҢ МОРФОЛОГИЯЛЫҢ ҢҰРЫЛЫМЫ I т ар а у КІРІСПЕ § 1. ТІЛДІҢ ЛҒЖСИКАСЫ МЕН ГРАММАТИКАЛЫҚ ҚҮРЫЛЫСЫНЫҢ ӨЗАРА ҚАТЫНАСЫ Гтіл-тілдің өзара бір-бірімен байланысты екі жағы болады. Оның бірі—тілдің сөздік, екіншісі — тілдің. грамматикалық жақтарі^Тілдін. осы екі жағьіның бірлі- гінен біртүтас тіл қүралады да, айтылатын ой түсінікті болып, тіл нағыз қатынас құралы ретінде қызмет ете алады. % Бір мысал алып көрейік. Етігімді ауылдағы етікшіге ұлтандатуға апарып бер- геннен кейін, манағы қылығыма бетімнен отым шыққан- дай боп, мен сәскелік асқа барған жоқпын (С. Мұқа- нов). Мысалдағы сөздер де түсінікті, олардың өзара бай- ланысу тәсілдері де тіліміздің заңдарына лайык қүрыл- ған, ойды үғуға ешкандай нүқсан келмейді. Егер сөз- дердің сол ретін бұлжытпай сақтап, тек бастапқы формаларында ғана «жалаңаштап» қолданып көрсек, мысалымыз: Етік ауыл етік ұлтан апар бер кейін, мана қылық бет оқ шық бол, мен сәске ас бар жоң болар еді. Әрине, мүндағы сөздер де зат, іс және басқа қубы- лыстао жайындағы жеке-жеке үғымдардьт'білдіреді. Бі* рақ олардан бастапқы сөйлемдердегідей жүйелі, жатық ойды түсіне алмаймыз. Ендеше, будан, сөздер тілдін грамматикалық заңдары бойынша қ-олданьілған күнде ғана айтылатын ой әрі түсінікті, әрі көрікті болатынын көреміз. Сонымен қатар, свздерсіз, жалаң грамматика- льіқ формалар йрқылы, ешқандай ой^ы хабарлауға да, түсіндіруге. де болмай^ы. Сондықтан /сөздік пен грамматикалық қүрылыс үне- мі бірлікте жүмсалады. Олардың әрқайсысьгның езіне тән ерекшеліктері мен кызметтері бар негізгі элементтер 5 болып саналады. Сөйтіп, сөздерді тілдің материалы деп, грамматикалық құрылысты тілдін материалдарын (сөз- дерді) бір-бірімен ұштастырып, олардың бастарын КУ- растырып, көріктендіретін жамылыш деп қарауға бо- лады. Тілдің сөздігі мен грамматикалық құрылысының осындай ерекшеліктері мен кызметтері, әрқайсысынык өз жүйесі болатындықтан,(тілдің сөздігін лексикология ғылымы тексереді де, грамматикалық кұрылысын — грамматика ғылымы зерттейді. Бірақ тіл ғылымының бүл салаларының тексеретін объектілері басқа-басқа болғанымен, өзара байланыс- тары да күшті, өйткеніі оның бұл екі саласы — лексико- логия да, грамматика да — ездерінің тексеру объектісі- нін негізі етіп сөзді алады, демек, тексеруді жеке сезден бастайды. жүктеу/скачать 0,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|