Ересектерге арналған оқулық
жүктеу/скачать 2,34 Mb.
|
| K Бұл іс-әрекетті істемейтініңізді айтыңыз – Скажите, что Вы не делаете это действие.
Үлгі : Мен жұмыста бос отырмаймын. -Мен жұмыста сағат тоғызда болмаймын. Мен үйде отырмаймын. — Жоспар бойынша өзіңіз туралы айтып беріңіз: қайда тұрасыз, қайда жұмыс істейсіз, қай тілде сөйлейсіз, ойлайсыз, жазасыз, оқисыз – Расскажите о себе по схеме: где живете, где работаете, на каком языке говорите, думаете, пишете, читаете. Үлгі: Мен Петропавл қаласында тұрамын. Мен университетте жұмыс істеймін. Мен орыс тілінде сөйлеймін, қазақ тілінде оқимын, неміс тілінде жазамын, орыс тілінде ойлаймын. Келісетініңізді немесе келіспейтініңізді айтыңыз, түзетіңіз - Подтвердите или выразите несогласие, поправьте: 1. - Ол кафедрада жұмыс істейді. - Иә, ол кафедрада жұмыс істейді. 2. - Мен Министрлікте жұмыс істеймін. - Жоқ, Сіз Министрлікте жұмыс істемейсіз, Сіз фирмада істейсіз. J Бастық қашан қабылдайтынын біліңіз - Узнайте, когда принимает начальник. А. -Бастық қабылдай ма? –Иә, қабылдайды. -Ол қашан қабылдайды? –Ол екіден төртке дейін қабылдайды. Ә. -Бастық қашан қабылдайды? -Бастық жұма күні екіден төртке дейін қабылдайды. -Рақмет. Б. -Бүгін бастық қабылдай ма? -Жоқ, ол бүгін қабылдамайды. Сенбі күні таңертең қабылдайды. Қазақша айтыңыз – Скажите по-казахски: Берик работает в акимате. Серик смотрит телевизор. Мы пьем чай. Вы что делаете? -Мы пишем доклад. Она делает сообщение. Мы любим свою работу. Я звоню. Мы придем. Начальник принимает в 9 часов. Сейчас он не принимает. Вы говорите по-казахски. Они не знают английский язык. Используйте коммуникативные формулы выражения просьбы «мүмкіндік болса» – «если будет возможность», «если это возможно», «міндетті түрде» – «обязательно» и скажите по-казахски: Мүмкіндік болса, біз кездесеміз – Мы встретимся, если будет возможность. Міндетті түрде ол жеке адамдарды қабылдайды. Телефон соғу
- звонить по телефону - поехать в командировку - вести прием по личным вопросам - делать - любить K Мүмкіндігіңіз болса, Сіз не істейсіз? - Что Вы сделаете, если у Вас будет возможность? Үлгі: Мүмкіндік болса, мен Астанаға барамын. Жұмыс аптасын қалай жоспарлайсыз және не істейсіз? – Расскажите, как Вы планируете провести рабочую неделю? Что будете делать? в понедельник -? во вторник - ? в среду - ? в четверг - ? в пятницу - ? в субботу - ? O Аптада не істейтінімді тыңдаңыз - Послушайте, что я буду делать на неделе. 1. Дүйсенбіде мен сағат тоғыздан онға дейін жиналыс өткіземін.
Шығыс СЕПТІК (Исходный падеж) СҰРАҚТАРЫ: Кімнен? Кімдерден? (от кого?)
ЖАЛҒАУЛАРЫ: -дан/-ден, -тан/-тен, -нан/-нен. Шығыс септік указывает на: 1. Исходный пункт действия или движения.
3. Сравнение предметов 4. Исходный пункт во времени и пространстве
Мәскеуден келеді (Приедет из Москвы) Үстел ағаштан жасалған (Стол сделан из дерева). Нан ұннан жасалған (Хлеб сделан из муки). Үстел орындықтан үлкенірек (Стол больше стула). Олар таңертеңнен бері осында жүр (Они с утра ходят здесь). Өрттен сақтану керек (Нужно беречься от огня) В предложении является обстоятельством. С исходным падежом употребляются послелоги: «соң», «кейін», «басқа» (после, через, кроме). Мысалы: Жұмыстан кейін (соң) (После работы). Мысалы: Меннен басқа (Кроме меня). Шығыс септіктің жалғаулары Окончания Употребляются после Примеры
-дан/-ден -гласных
-звонких з, ж қаладан, үйден, судан, сайдан, қағаздан, колледжден; дәптерден… -тан/-тен -глухих согласных -б, в, г, д Бастықтан, жұмыс-тан, клубтан… -нан/-нен -сонорных м, н, ң -притяжательных окончаний ІІІ л.: -сы/-сі, -ы/-і ұннан, адамнан, күріштен, деканнан, досынан, жұмысынан, таңертеңнен. Русскими эквивалентами окончаний шығыс септік являются предлоги: с, из, от. Личные местоимения в Шығыс септік имеют следующие формы: І л.
3 л.
Менен – от меня Сенен - от тебя Сізден - от Вас Одан- от него (нее) Бізден (біздерден) -от нас Сендерден - от вас Сіздерден - от Вас Олардан - от них � Келесі тапсырмаларды орындаңыз Выполните следующие задания Орыс тіліне аударыңыз – Переведите на русский язык. Менен сәлем айт. Сенен хабар жоқ. Сізден сұрауға бола ма? Одан жақсылық күтуге болмайды. Бізден көмек жоқ. Олардан сұрау керек. Шығыс септіктің жалғауларын жазыңыз – Напишите окончания Шығыс септік Үлгі: Қазақстан – Қазақстаннан (из Казахстана) Петропавл, Қызылжар, Қазақстан Республикасы, Петропавл қаласы, Солтүстік Қазақстан, Солтүстік Қазақстан облысы, Мир көшесі, облыс, кафедра, ректор, факультет, меңгеруші. Шығыс септіктің жалғауларын жалғап, осы сөздермен сөйлем құрастырыңыз – Допишите окончания Шығыс септік и составьте с этими словами предложения. Үлгі : жұмыс – жұмыстан – Мен жұмыстан келдім (Я пришел с работы). Үй…, әкімдік…, банк…, орталық…, досым…, қыз…, монша…, бассейн…, іссапар…, бастық…, көше…, базар…, әкем…. Неден жасалғанын айтыңыз – Скажите, из чего сделано. Үлгі : Нан ұннан жасалған (Хлеб сделан из муки) Кеспе (лапша) – ұн… жасалған. Орындық – ағаш… (из дерева) жасалған. Есік темір…( из железа) істелген. Киім (одежда) мата… тігілген. Жүзік алтын…, қасық күміс… жасалған. Сағат екіде қайдан келе жатқаныңызды айтыңыз – Скажите, откуда Вы идете в два часа. Үлгі: Мен сағат екіде үйден келемін. Мен сағат екіде бастықтан келемін. (жұмыстан, бөлімнен, хатшыдан, орынбасардан, көршіден, досымнан) БАРЫС СЕПТІК (Дательно-направительный падеж) Барыс септік обозначает: а) лицо или предмет, к которому направлено действие б) направление действия в) цель действия Әлияға, әйелге, үстелге… Жұмысқа, үйге… Құжатқа (за документом), Қағазға (за бумагой)… В предложении существительное в форме Барыс септік может быть обстоятельством, дополнением, определением. На русский язык переводится как предложный, обозначающий направление или цель действия, движения, или как дательный падеж. СҰРАҚТАРЫ: Кімге? Кімдерге? (кому? к кому?)
ЖАЛҒАУЛАРЫ: -ға/-ге, -қа/-ке, -на/-не; -а/-е. Окончания Употребляются после…
Примеры
-гласных
қалаға, көшеге, әкеге, адамға, үйге, нанға, тойға, қағазға… -қа/-ке -глухих согласных -б, в, г, д бастыққа, үшке, клубқа, педагогке… -на/-не -притяжательных окончаний ІІІ лица: -сы/-сі, -ы/-і оның бастығына (к его начальнику). Оның жұмысына (на его работу)… -а/ -е -притяжательных окончаний І и ІІ лица Менің үйіме (в мой дом), сенің кабинетіңе (в твой кабинет) … Русскими эквивалентами окончаний барыс септік являются предлоги: в, на, за, к С барыс септік употребляются послеслоги: «дейін», «шейін» (до): үйге дейін (до дома). «қарай» (в сторону): Көшеге қарай (в сторону улицы). «бола» (из-за, ради): Маған бола (Из-за меня). Қағазға бола (Из-за бумаги). < Закрепите знания по теме «Барыс септік» при помощи следующей таблицы: Конечный звук Оконча-ния Примеры
-ға/-ге Қаулыға – в постановление Төрағаға – председателю р, л, м, н, ң, й, у, з, ж Өкілге – уполномоченному, Заңға – в закон п, ф, к, қ, т, ш, щ, с, х, һ, ч -қа
Хатқа – в письмо, в письме
Бағдадқа – в Багдад После притяжательных окончаний -сы/-сі, -ы/ -і) -на / -не -а / -е Заң жобасына – в законопроект Үкіметіне – его правительству Жұмысыма – (на) мою работу Жұмысыңа – (на) твою работу Личные местоимения в Барыс септік: 1 л.
3 л. Маған (мне, ко мне) Саған (тебе, к тебе) Сізге (Вам, к Вам) Оған (ему(ей), к нему(к ней) Бізге (біздерге) – (нам, к нам) Сендерге – (вам, к вам) Сіздерге – (Вам, к Вам) Оларға – (им, к ним) НАҚ ОСЫ ШАҚ (Сложная форма настоящего времени) В сложной форме настоящего времени – Нақ осы шақ – действие происходит в данный момент, в момент совершения действия. Например: Мен жазып отырмын - Я пишу (в данный момент). Сен бастықпен сөйлесіп отырсың – Ты разговариваешь с начальником (в данный момент). Бастық баяндама жасап тұр – Начальник делает доклад (прямо сейчас). Олар көшеде қыдырып жүр – Они гуляют на улице (сейчас). Образуется эта форма при помощи неизменяемой формы деепричастия смыслового глагола на -ып, -іп, -п и вспомогательных глаголов отыр, тұр, жатыр, жүр. Вспомогательные глаголы не переводятся. Суффиксы -ып/-іп употребляются, если корень глагола оканчивается на согласный: жазу – жазып, ішу – ішіп, айту – айтып, көру – көріп. Суффикс -п употребляется, если основа глагола оканчивается на гласный: ойлау – ойлап, ұйықтау – ұйықтап, қарау – қарап. На примере спряжения глагола “сөйлеу” запомните личные окончания вспомогательных глаголов: 1ж. Мен сөйлеп тұрмын.
Біз сөйлеп тұрмыз. Сендер сөйлеп тұрсыңдар. Сіздер сөйлеп тұрсыздар. Олар сөйлеп тұр. В каких случаях нужно употреблять те или иные вспомогательные глаголы отыр, тұр, жатыр, жүр? Вспомогательный глагол “отыр” указывает на то, что действие происходит в данный момент речи и выполняется сидя. Например: Ол кітапты оқып отыр (Он читает книгу). Біз бастықты тыңдап отырмыз. Сіз телефон соғып отырсыз. Глагол “тұр” придает действию характер повторения, указывая на то, что действие происходит в данный момент (стоя): Олар кабинетте сөйлесіп тұр. Глагол “жатыр” указывает на длительность действия: Біз жұмыс істеп жатырмыз. Ал сендер не істеп жатырсыңдар? Глагол “жүр” указывает на повторяемость действия: Олар қазақ тілін үйреніп жүр. Әйелдер базар аралап жүр екен. Сіз не істеп жүрсіз? ЗАПОМНИТЕ! Четыре глагола: бару, келу, апару, әкелу в сложной форме настоящего времени принимают суффиксы деепричастия -а/ -е, сочетаясь только со вспомогательным глаголом “жатыр”: Біз үйге бара жатырмыз - Мы идем домой (сейчас). Олар қазақ тілі сабағына келе жатыр – Они идут на урок казахского языка. Мен бастыққа жоспарды апара жатырмын – Я несу начальнику план. Біз қонаққа бара жатырмыз – Мы идем в гости. Ер адамдар әйелдерге гүлдер әкеле жатыр – Мужчины несут женщинам цветы. Сөйлемдерді толықтырыңыз. Мен құжатқа қол қойғызуға бар… … . Сіз не істе… …? Сен кіммен сөйлес… …? Олар қайдан кел… …? Олар жұмыс істе… … Сіз қазір не істеп жатқаныңызды айтыңыз - Скажите, что Вы делаете в данный момент. Мен телефон соғып отырмын. Мен баяндама жазып жатырмын. Мен теледидардан жаңалықтарды тыңдап отырмын. Мен жеке адамдарды қабылдап отырмын. Мен әріптестерімнің сұрақтарына жауап беріп тұрмын. Әйелдер шай ішіп отыр. Олар түскі асқа бара жатыр. Сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз. Мен бастықтан келе жатырмын. Ал сен қайда бара жатырсың? Ол не деп тұр? Сіз мені түсініп тұрсыз ба? Біз жұмыстан үйге бара жатырмыз. Сіздер қайдан келе жатырсыздар? Сіздер жаңа фильмді көріп отырсыздар. Олар іссапардан келе жатыр. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз. Сейчас два часа. Они пьют чай. Наш отдел слушает сообщение начальника. Сотрудники работают на субботнике. Заведующий разговаривает по телефону. Мы идем в библиотеку. Я смотрю на тебя. Откуда Вы идете? –Я иду из магазина. Үлгі бойынша шағын сұхбат құрастырыңыз. - Бөлім бастығы адамдарды қабылдап жатыр ма? - Жоқ, қазір бөлім бастығы емес, бөлім бастығының орынбасары жеке адамдарды қабылдап жатыр. Қазір кім сөйлеп тұрғанын айтыңыз. - Қазір бөлім меңгерушісі сөйлеп тұр. - Ол не жөнінде айтып жатыр? - Ол бөлімнің жаңа жылғы жоспары туралы айтып жатыр. Сөйлемдерді аударыңыз. Мен компьютерде жұмыс істеп жатырмын. Сен құжаттарды тексеріп жатырсың. Сіз қағаздарға қол қойып отырсыз. Ол телефон арқылы бастықпен сөйлесіп отыр. Біз бастықты тыңдап отырмыз. Сіздер қазақ тілі сабағына дайындалып жатырсыздар. Сіздер не істеп отырсыздар? Олар асханаға бара жатыр. БОЛЫМСЫЗ КҮРДЕЛІ НАҚ ОСЫ ШАҚ (Отрицательная форма собственно-настоящего времени) Отрицательная форма собственно-настоящего времени образуется от слова жоқ (нет, не). При этом вспомогательные глаголы употребляются в форме причастий на -ған/ -ген, -қан, /-кен, а слово жоқ принимает личные окончания: Мен жазып отырған жоқпын Я не пишу
Ты не пишешь Сіз жазып отырған жоқсыз Вы не пишете Ол жазып отырған жоқ Он не пишет Біз жазып отырған жоқпыз Мы не пишем Сендер жазып отырған жоқсыңдар Вы не пишете Сіздер жазып отырған жоқсыздар Вы не пишете Олар жазып отырған жоқ Они не пишут Образуется с помощью отрицательных аффиксов -ба/-бе, -па/-пе, -ма/ -ме + суффикса й, которые присоединяются к основе глагола в соответствии с законом сингармонизма и прогрессивной ассимиляции: Мен жаз-ба-й отырмын Я не пишу
Ты не пишешь Сіз жаз-ба-й отырсыз Вы не пишете Ол жаз-ба-й отыр Он не пишет Біз жаз-ба-й отырмыз Мы не пишем Сендер жаз-ба-й отырсыңдар Вы не пишете Сіздер жаз-ба-й отырсыздар Вы не пишете Олар жаз-ба-й отыр Они не пишут Иногда сложная форма собственно-настоящего времени является отрицательной только по форме (наличию -ма/ -ме, -ба/ -бе, -па/-пе и слову жоқ), а по значению такая форма является утверждением. Жазбай отырған жоқпын (жазып отырмын) – Я пишу. Айтпай жүрген жоқпын (айтып жүрмін) – Я говорю (всегда). � Келесі тапсырмаларды орындаңыз Выполните следующие задания Қайда бара жатқаныңызды айтыңыз – Скажите, куда Вы идете. Үлгі: Мен жұмысқа бара жатырмын. Орталық …, банк…, қонақ…, университет…, дүкен…, үй…, іссапар…, меңгеруші…, орынбасар…, балам…, қызым…, балабақша…, шаштараз…, көлік…, театр…. Қайдан және қайда бара жатқаныңызды айтыңыз – Скажите, откуда и куда Вы идете. Үлгі: Мен жұмыстан үйге бара жатырмын (Я иду с работы домой). Үйден жұмыс…, моншадан үй…, қонақтан үй…, досымнан жұмыс…, бастықтан өз бөлмем…, астанадан қала…, әкімдіктен банк…, кітапханадан кафедра меңгерушісі ... Қайда және қандай мақсатпен бара жатқаныңызды айтыңыз. Аударыңыз. – Скажите, куда и с какой целью Вы идете. Переведите. Үлгі: - Сіз қайда бара жатырсыз? - Мен мекемеге жұмысқа бара жатырмын. Базарға
Досыма -азық-түлік сатып алуға -тамақ ішуге -қонаққа Уақытын айтып, бастыққа (меңгерушіге, орынбасарға) шақырыңыз – Пригласите к начальнику (заведующему, заместителю …), укажите во сколько. Үлгі: Бастыққа сағат екіге. –Сіз меңгерушіге сағат үште келіңіз. Ал Сіз сағат он бірде келіңіз. Бастыққа: в 10.00 ч., в 12.00 ч., в 14.00 ч., в 16.00 ч. Меңгерушіге: в 9.00. ч., в 11.00 ч., в 15.00 ч. Досыңызды (құрбыңызды, әріптесіңізді…) қонаққа шақырыңыз – Пригласите друга (подругу, коллегу…) в гости. Үлгі: -Ертең маған қонаққа кел. Сағат алтыға. -Жарайды, келемін. Вечером в семь часов.В субботу, на обед. В воскресенье в 15.00 ч. УАҚЫТ (ВРЕМЯ) Айтшы
Айтпайсыз ба…? Уақыт қанша? (который час?) Айтпайсың ба...? Қазір уақыт қанша? Не скажешь ли ты ....? Который час сейчас? -Қазір сағат тоғыз. Чтобы указать время по-казахски, Вам необходимо знать следующие слова: Қалды
-осталось (или: без). -ушло, прошло. -без пяти минут. -утренний (утра). -вечерний (вечера). -ночной (ночи). -половина. — Көрсетілген уақытты айтыңыз - Назовите указанное время: À 10.00. ч.-Қазір сағат он (или: Таңертеңгі сағат он) Â 12.00 ч.-Қазір түскі сағат он екі (или: Қазір түнгі сағат он екі). 11.30 ч.- Қазір он бір жарым.
Я пришла в 9 ч. Я пришла в 13.05ч. Я пришла в 10.50ч. Мен сағат тоғызда келдім.
Стандартные фразы о начале и конце работы: - Жұмыс нешеде (қаншада) басталады? –Жұмыс сағат тоғызда басталады. - Жұмыс нешеде аяқталады? –Жұмыс сағат алтыда аяқталады. - Түскі үзіліс нешеде (қашан) болады? –Түскі үзіліс сағат бірден екіге дейін болады. OМәтінді тыңдап, өзіңіз туралы әңгіме құрастырыңыз. – Послушайте текст. Составьте аналогичный рассказ о себе. Үлгі: Менің аты-жөнім Ахметов Дулат Кенжеұлы. Мен Министрлікте жұмыс істеймін, мен бастықпын. Министрлік Астанада орналасқан. Жұмыс уақыты дүйсенбіден жұмаға дейін. Демалыс күндері – сенбі және жексенбі. Жұмыс сағат тоғызда басталады, сағат алтыда аяқталады. Түскі үзіліс бірден екіге дейін. q Септік жалғауларын қолдана отырып, қазақшаға аударыңыз – Переведите на казахский язык, употребив падежные окончания. 1. Знакомьтесь. 2. Мой друг Адиль. 3. Он работает в банке. 4. Банк находится на улице Конституции. 5. Рабочий день начинается с 9 ч. 6.Перерыв на обед с 13.00 ч. до 14.00 ч. 7. Работа заканчивается в шесть час. Сертификация знаний по теме «Уақыт қанша?» Сіз қазақша қалай айтар едіңіз? – Как бы Вы сказали по-казахски? А 1.Скажите, пожалуйста, сейчас который час? –Сейчас два часа. 2.Не скажете, который час? (Не скажешь, который час?) 3.Когда будет обеденный перерыв? –Перерыв с 13.00 ч. до 14.00 ч. 4.Когда начинается рабочий день? –В девять утра. 5.Собрание будет в 10.00ч.? 6.Заседание в 9.30 ч. Б С Аударыңыз – Переведите: Без пяти девять. Три минуты второго. Без двадцати двенадцать. Четыре часа утра. Двенадцать часов ночи. Семь часов вечера. Сөйлемдерді толықтырыңыз – Дополните предложения: Мен жұмысқа сағат … барамын. Түскі үзіліс сағат … . Жұмыс сағат … аяқталады. Мен асханаға сағат… барамын. Үйге сағат … келемін. Базарға сағат … барамын. F Форма выражения значения «Давай попробуем…» - основа глагола + суффикс –ып/-іп/-п + көрейік/ көр. Например: Сұран + ып + көрейік (Давай попробуем отпроситься). Оқып көрейік (Давай попробуем прочитать) Суффиксы -ып/-іп пишутся после согласных Айтып көрейік (Попробуем сказать)
Ойлау – ойлап көрейік (Давай подумаем). В этом же значении используйте глаголы: «көтеру» (поднимать), «жариялау» (объявлять), «басу» (печатать), «көмектесу» (помогать). Мәселені көтеріп көрейік (Давай попробуем поднять вопрос). Сөгісті жариялап көрейік. (Попробуем объявить выговор). Мақаланы басып көрейік (Попробуем напечатать статью). Адамдарға көмектесіп көрейік (Попробуем помочь людям). Үлгі бойынша сөйлемдер құрастырыңыз - По аналогии составьте предложения. Үлгі: Шығарма жазып көрейін. Біз мақала жазып көрейік. Сөйлемдерді орыс тілінен қазақ тіліне аударыңыз – Переведите предложения с русского языка на казахский язык. 1. Попробуйте поговорить с начальником. 2. Давайте попробуем пригласить их. 3. Попробуй отпроситься с работы на 2 часа. 4. Попробуем сделать так. 5. Попробуй напечатать объявление в газету. 6. Попробую помочь друзьям. СӨЗЖАСАМ
Зат есім тудырушы жұрнақтар Жазу
-шы
Заң
-гер
-ма
Тәуелсіз
-дық/-дік -тық/-тік -лық/-лік Шаруа Бейбіт -шылық
Ұсын
-ыс
Ем Кітап -хана
Заң Ғұмыр -нама
Көрер -ман
Сенім
-хат
Сая -жай
Еңбек
-ақы
Ақыл
-ды/-ді
-лы/-лі Сауат Білім -сыз,
Тарих Қазақ -и
Сырт
-қы, -кі
Қоғам Өлке Депутат Тәжірибе -дық/-дік -тық/-тік -лық/-лік Мақтан
Ұмыт Көңілшек -шақ/-шек Білім Өнер -паз
Қам Намыс -қор
жүктеу/скачать 2,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|