Әртүрлі санаттағы балалармен жұмыс істейтін мамандарға арналған ұсынымдар

1. Білім беру мекемесінің қызметкерлері баланың қатыгез немесе зорлық-зомбылық қарым-қатынасты білдіретін мынадай мінез ерекшеліктеріне аса назар аударуы қажет:

баланың психикалық және физикалық дамуы жасына сай емес;

күйсіздік, салдыр-салақтық;

селқостық немесе керісінше, баланың агрессияшылдығы;

құбылмалы мінез-құлық: жайбарақат күйден кенеттен қозуы (мұндей мінез-құлық басқа балалармен қарым-қатынастың бұзылу себебі болып табылады);

нашар зейін қойына байланысты оқуда проблемалардың болуы;

сырқаттануына жиі шағымдануы (бас аурыуы, ішінің ауруы және т.б..);

анасына немесе әкесіне қатысты өшпенділік немесе қорқыныш сезімі;

белгілі бір ересек адамның дене жақындығына байланысты жиіркенушілік немесе қатты қорқу сезімі;

көтерілген қол кезінде дірілдеген әрекет етуі, ересек адаамның тосыннан жақындағанынан, жылдам қозғалыс жасағанынан қалтырауы (бала соққыдан қорқып, жиырылады);

кез-келген ересек адамның мақұлдауына, мейіріміне, барлығына және бәріне қалыптан тыс қамқорлыққа ұмтылу;

«ересек адамның» мінез-құлқын көрсету, жыныстық қатынас мәселелеріне қызығушылық;

бала зақым келген жағдайда ата-анасын немесе қамқоршысын кінәләуі;

басқа да балаларға және ойындарға қатысты баланың жоғары төбелескіштігі, агрессивтігі (кішкентай жастағы балалар қуыршақ ойындарында ата-анасының іс-әрекеттерін дыбыстайды және қалпына келтіреді;

мектепте күнделікті тығып қою, алдау, өтірік, ескерту немесе нашар бағалар алған кезде өткір эмоционалдық әрекет ету немесе үйге баруға қорқу;

мектеп жасындағы балада шыжың,үлкен дәретінің тоқтамау жағдайы;

бала көп уақытын таныстардың, сыныптастарының, көршілерінің отбасында өткізеді, мектептен кейін үйіне баруға ұмтылмайды.

бала туралы әңгімеде ата-аналар қырағы немесе немқұрайлылық танытады;

ұлының (қызының) балабақшадағы, мектептегі мінезі жөнінде шағымдар бойынша суық не өте қызу және эмоциялық жауап береді;

баланың учаскелік дәрігерін жиі ауыстырады, баланы бір мектепке дейінгі мекемеден және мектепті басқаға аударады;

білім беру ұйымдарында баланы тексеруге ата- ана қарсы;

балаға медициналық көмекке беруде ата-ананың өтінішті түсініксіз жағдайға байланысты кейінге қалдыруы;

отбасы, баланың қызығушылықтары, бірлесіп өткізген уақыт туралы әңгімеде қарама-қайшылықтар;

баланың жай-күйі, проблемалары мен жеке жарақаттары туралы үйлеспейтін түсініктемелер;

алған жарақаттары үшін ата-анасы баланы кінәләуі;

баланың достары туралы ата-анасы білмейді.

2. Білім беру мекемесінің қызметкері ата-анасының немесе заңды өкілдерінің), сондай-ақ білім беру қызметкерлерінің балаға қатысты қатігездігін байқаған кезде мынадай шаралар қолдануы тиіс.

2.1. Қажет кәмелетке толмағандардың сеніміне кіріп, оның мінез-құлқын бақылап, ал байқалған ауытқуларды мүмкіндігінше арнайы күнделік енгізу қажет.

2.2. Кәмелетке толмағандарды тиісті түрде тәрбиеленбегенін, қатігездікпен қарайтын, зорлық-зомбылық нысандары қолданатын, психикалық қысым көрсету, балаға немқұрайлық танытатын негіздер анықталған жағдайда баланың отбасына шығуды іске асыру қажет (кәмелетке толмағандардың тұру жағдайларын зерттеу, отбасымен байланыс орнату, , ата-аналармен (заңды өкілдерімен), жақын туыстарымен әңгімелесу, оның білім беру мекемесіндегі мінез-құлқынының алаңдаушылығы туралы айту).

2.3. Балаға қатігездікпен қараған жағдайда соққы іздерін жіне физикалық қысымның басқа түрлерін медициналық қызметкермен қарауды ұйымдастыру қажет (болмаған жағдайда – мекеменіңбасқа мамандарымен), тіркеу (хаттамаға енгізу). Баланың жасын ескере отырып, балаға (қажет болған жағдайда), медициналық көмек көрсету, баланың қауіпсіздікті қамтамасыз ету, оны заңнамаға сәйкес отбасынан айыру (баланы басқа ата-анаға (туысына), уақытша үй-жай бала ауруханаға шақыру, әлеуметтік шұғыл әрекет ету қызметі) шараларын қабылдау.

3. Ата-ананың (немесе заңды өкілі), білім беру мекемелері қызметкерлері тарапынан балаға қатігездікпен қарау жағдайы анықталған жағдайда:

балаға қатысты, қатыгез қарым-қатынас, анықталған жағдайда дереу білім беру мекемесінің басшысына жедел хабарлау (содан кейін 1 сағат ішінде ақпаратты жазбаша нысанда береді);

балаға қатігездікпен қарау жағдайы анықталған кезде баланың өмір сүру жағдайын және тәрбиелеуін зерделеу үшін құқық қорғау, қорғаншылық және қамқоршылық органдарына білім беру мекемесінің басшысы дереу телефон арқылы (содан кейін бір күн ішінде жібереді жазбаша ақпарат) хабарлау;

қатыгез қарым-қатынастың алдын алуға бағытталған жұмысты ұйымдастыру бойынша міндеттері жүктелген ұстаз зорлық-зомбылық салдарынан зардап шеккен кәмелетке толмағандар туралы мәліметтер нысанына толтыру қажет.

4. Қатігез қарым –қатынас салдарынан зардап шеккен кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау мақсатында:

мүдделі қызметтермен бірлесіп (мединалық қызметкерлер,психологтар, әлеуметтік қызмет бойынша мамандар,педагогтар) оған қатігез қарым –қатынас салдарынан зардап шеккен кәмелетке толмағандардың отбасын қоса отырып, қатігез қарым –қатынас салдарынан зардап шеккен кәмелетке толмағандарды оңалту жоспарын әзірлеу (ішінде сәттен бастап екі жұмыс фактісін растау қатыгез қарым-қатынас);

оңалту жоспарына сәйкес тікелей іс-шараларын ұйымдастырып өткізу;

тұрғылықты жері бойынша кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссияға ақпарат жолдау және қолданыстағы заңнамаға сәйкес баланың мәселесі бойынша қарастыру және кінәлі адамдарды жауапкершілікке тарту қажет.

1. Ерте анықтау жағдайларының қатал кәмелетке толмағандарға қатысты қатігездік жағдайын ерте анықтау алдын алу мақсатында қорғаншылық және қамқоршылық органдары мамандары кәмелетке толмағандардың заңды өкілдерімен:

балаға қатысты қатігез қарым-қатынас белгілерін;

кәмелетке толмағанға қатысты қатыгездік қарым-қатынас белгілері анықталған жағдайда, оның ішінде кәмелетке толмағанды медициналық куәландыру, дереу (сол күні) хабарлау, қорғаншы және қамқоршы органның нақты тұрғылықты жері бойынша ақпараттандыру қажеттігін түсіндіруге бағытталған жұмыс жүргізеді.

2. Кәмелетке толмағанға қатысты қатыгездік қарым-қатынас жағдайы туралы ақпарат алғаннан кейін:

2.1. Дереу (сол күні) қорғаншы және қамқоршы орган қатігез қарым-қатынас анықталған жағдайды бағалау

қатігез қарым-қатынас фактісі орын алды ма;

кәмелетке толмағандарға тар шеңберлі мамандар көмегі қажет пе (медициналық қызметкерлер,психологтар)

кәмелетке толмағандардың отбасында одан әрі болуы мүмкін бе?.

2.2. Баланың өміріне немесе оның денсаулығына тікелей қатер төнген жағдайда-дереу баланың заңды өкілдерінен алып қою шараларын қабылдайды, бұл ретте

прокуратураны дереу ақпараттыру;

баланы уақытша орналастыруды қамтамасыз ету;

баланы алып қою туралы акт шығарудан кейін жеті күн ішінде ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру немесе ата-ана құқықтарынан шектеу туралы сотқа арызбен жүгіну.

Денсаулық сақтау мекемелері мамандарының іс-қимыл алгоритмі (медициналық қызметкер):

Ата-анасының көзінше қарым-қатынас және баланы клиникалық қарап тексеру өткізу кезінде мынаны бағалау керек:

балада физикалық зақымдану немесе жыныс органдарының зақымдалуы біліне ме;

балада жеткіліксіз тамақтану белгілері бар ма;

балада дамуында тежеуі немесе ауытқыу бар ма;

жасы сәйкес балаға егу жүргізілді ме;

ата-анасы медициналық көмекке уақытылы жүгіне ме, дәрігер ұсынымдарын, берілген емдерді,зерттеуді орындай ма.

Одан әрі балаға қатысты қатігездік және немқұрайлылық белгілері барын тексеру қажет:

1. Балаға клиникалық тексеру жүргізу кезінде, оның тері қабаттарының күдікті физикалық зақымдануы немесе жарақаттануы, жыныстық зорлық-зомбылық болуынан жыныстық органдарының зақымдануы болуы мүмкіндігіне назар аудару қажет.

Оған мыналар жатады:

көгерген жері, жара, сызаттардың көп болуы, денесінде қан құйылуы;

бассүйек-ми жарақаттары;

сынықтардың әртүрлі сатыларында емделуі;

тұлға, бас, мойын, кеуде саласындағы зақымдану;

шырыштың бөлінуі, жыныс органдарының немесе анустың (тыртық) зақымдануы;

иық және жамбас әсіресе ішкі бетіне тыртық, белбеудің іздері;

1 жастан кіші балаларда күйіктер мен сынуы.

2. Ата-аналармен сөйлесу кезінде физикалық зақымдануы немесе жайсыздық болған жағдайда ата-аналар медициналық көмекке жүгінуге асықпайдығы жайлы пікір қалыптасады, жағдайда.

3. Баланың зақымдану сипаты туралы егжей-тегжейлі сұрастыру кезде ата-аналар олардың пайда болу себебін немесе жыныс органдарынан шығаруларға, жарақат түріне сәйкес емес түсініктемелер бере алмайды.

4. Кеңес берерде баланың жеткіліксіз күтімі белгілеріне назар аудару қажет:

ауру баланы ата-аналарының елемеуі;

балаға қажетті барлық егулер өткізілген жоқ;

тері, тіс,шаш және тырнақ жағдайының нашарлығы байқалады;

бала көп уақыт бойы ересек адамдардың қадалауынсыз қалған.

Тексеру кезінде баланың тәртібіне ерекше назар аудару қажет:

жыныстық мінез-құлық байқалуы;

агрессивтік жоғары белсенділік, жоғары шамшаңдық;

«қатқан» тәртіп; жабырқаңқылық

Бала ата-ананың көру жанасу қатынастан қашады.

6.Кеңестер жүргізу кезінде бағалау ата-аналарының/қамқоршыларының мінез-құлық ерекшеліктерін ескеру қажет.

Бағалаңыз, тәртібінде ауытқушылық бар ма, яғни ата-ана/қамқоршы:

немқұрайлық;

жазалаушы;

сақтанушы;

баланың жай-күйін және мінез-құлқын тым алаңдатады;

өзін-өзі бағалау деңгейі төмен;

депрессияда жүрген.

7. Кеңес беру және ата-аналармен егжей-тегжейлі әңгіме кезінде отбасында зорлық-зомбылық пен қатыгез қарым-қатынас тәуекел факторларының болуын анықтау қажет:

атбасылық зорлық зомбылықтың белгілері;

ата-анасының, жақын туыстарының, отбасында тұратын басқа да тұлғалардың алкоголдік, нашақорға тәуелдігі;

ата-ананың және баланың психикалық ауруы (заңды өкілдері);

әлеуметтік оқшаулау;

балның қадағалаусыздық белгілері.

Тексеру нәтижесі бойынша баланың және ата-аналармен әңгімелесу кезінде (заңды өкілдері, жақын туыстары) отбасында балаға қатыгез және немқұрайлы қарым-қатынасқа анықтауға ықтималдық дәрежесі болатынын анықтау

8. Балаға қатысты қатігез қарым-қатынас принциптерін анықтаған жағдайда:

қатыгез қарым-қатынастың құрбаны-баланың медициналық жай-күйін бағалап, медициналық картада белгілеп қойып деректер жүргізеді.

Баламен қатыгез қарым-қатынас анықталған жағдайда, басшысына, денсаулық сақтау мекемелеріне қызметтік жазба ұсынады.

Басшысы денсаулық сақтау мекемелеріне дереу (жазбаша нысанда) қатыгез қарым-қатынас анықталған жағдайда, құқық қорғау органдары, қорғаншы және қамқоршы органдар және кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау туралы аумақтық комиссияға ақпаратты жолдайды;

зорлық-зомбылыққа ұшыраған баланы емдеуге жатқызу бойынша шаралар қабылдайды, әлеуметтік қызметіне жедел әрекет етуге жүгінеді;

әлеуметтік қауіпті жағдайда жүрген отбасы және кәмелетке толмағандар туралы бірыңғай деректер банкі аумақтық әкімшісі (халықты әлеуметтік қорғау органдары) белгіленген нысан бойынша мәліметтерді жібереді.

бөлімше (қызмет) медициналық-әлеуметтік көмек көрсету, денсаулық сақтау мекемелері кәмелетке толмағандар және отбасымен тұрғылықты жері бойынша санитариялық - ағарту жұмысын ұйымдастырады;

анықталған жағдайда бірлі-жарым, болмашы оқиғалардың көріністерін қатыгез қарым-қатынас, баламен қызметкері, денсаулық сақтау мекемелері, ата-аналармен (заңды өкілдерімен) баланың салдары туралы психологиялық жарақат жағдайда, қосымша медициналық тексеру баланың тәсілдері туралы шығу шиеленісті жағдай туралы әңгімелесулер өткізеді,

Карточкада баланың денсаулық сақтау мекеме басшыларымен белгіленген тәртіппен тиісті жазбалар жасалады;

анықталған жағдай туралы (асыранды баланың жағдайында қорғаншы және қамқоршы органдарға) отбасы мен баланы бақылауға және отбасы мен баланың мінез-құлқын жағдайын қадағалауға қою үшін білім беру мекемесінің басшысына жазбаша хабарлайды;

баламен одан арғы қарым-қатынаста баланың ата-анасының (заңды өкілінің) баланың дамуы және балалар мен ата-ана қарым-қатынас туралы сұрастыру ұсынылады. Баланың дене жарақаттары белгілерінің болуын міндетті түрде қарау қажет.

9. Денсаулық сақтау мекемесінің қызметкері:

баланы ұрып-соғу іздері және басқа да зорлық-зомбылық нысандарын карточкасында тіркеу;

баланың жасын ескере отырып, балаға медициналық көмек көрсетуге (қажет болған жағдайда), , баланы отбасынан алып қойғанға дейін заңнамасына сәйкес (баланы басқа ата-анаға (туысына), баланы уақытша ауруханаға орналастыру, әлеуметтік шұғыл әрекет ету қызметін шақыру) қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдау қажет.

балаға қатысты қабылданған шешім туралы және баланың отбасына оралу проблемаларын шешу жолдарын ата-аналарға (заңды өкілдеріне, жақын туыстарына) сыпайы түрде хабарлауы тиіс.

Кәмелетке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссияларының мамандарының іс-қимыл алгоритмі (бұдан әрі – комиссия мамандары):

1. Балаларға қатысты азаматтардың, профилактика жүйелері мекемелері және органдарынан келіп түскен ақпараттар, сондай-ақ балалармен қатыгездік қарым-қатынас, зорлық-зомбылық әрекеттерін өз бетінше анықталған жағдай фактілері, комиссия мамандары:

заңдарда белгіленген тәртіппен шаралар қабылдау үшін ішкі істер органдарына және прокуратураға тиісті хабарлама жібереді (жазбаша түрде);

кәмелетке толмағандардың жағдайларын тексеру тәрбиелеу, оқыту және ұстау, халықты әлеуметтік қорғау жөнінде шаралар қабылдау туралы қорғаншылық және қамқоршылық органдарына, білім беру мекемесі, бір мезгілде тапсырма (жазбаша нысанда) жібереді;

комиссия отырысында отбасының тұрғын үй-тұрмыстық жағдайларын зерттеу қорытындысы бойынша, отбасы және әлеуметтік қауіпті жағдайдағы кәмелетке толмағандардың бірыңғай деректер банкісіне отбасы туралы мәліметтерді енгізу туралы, оның әлеуметтік қауіпті қалпы, отбасына оңалту іс-шараларының қажеттігі расталған жағдайда қарау үшін комиссия отырысына ұсыныстар енгізеді.

2. Кәмелетке толмаған балаларды тәрбиелеу, оқыту мен күтіп-ұстау бойынша өздерінің міндеттерін тиісінше орындалуына байланысты келіп түскен материалдарды отырысында қарауға дайындайды (ата-ана құқықтарынан айыру, әкімшілік құқық бұзушылыққа тарту туралы ұсыну, мекемелер, кәсіпорындар, ұйымдар туралы материалдар)

3. Облыстық білім беру аумағында қатыгез қарым-қатынасты алдын алу бойынша кәмелетке толмағандармен, қатыгез қарым-қатынаста жүрген, зорлық-зомбылыққа ұшыраған кәмелетке толмағандарға көмек көрсету, сондай-ақ зардап шеккен кәмелетке толмағандарға, әлеуметтік қауіпті жағдайдағы отбасына көмек көрсету бойынша ведомствоаралық өзара іс-қимылдың, қабылданатын шаралардың тиімділігін тоқсан сайын мониторинглейді.

Субъектілердің іс-әрекеттерінің келісілген көрсеткіші:

1) кәмелетке толмағандар және оның отбасымен жеке-профилактикалық жұмысқа тартылған ведомстволардың саны;

2) отбасы және кәмелетке толмағандармен оңалту бағдарламасы және комиссияның шешімдері шеңберінде жоспарланған іс-шараларды орындау;

3) өлшемі болып табылады туралы әлеуметтік қауіпті отбасынан шыққанын куәландыратын отбасындағы оң өзгерістер критерийі болып табылатын кәмелетке толмағандарға және оның отбасымен жеке профилактикалық жұмыстың тиімділігі.

Ішкі істер органдары мамандарының іс-қимыл алгоритмі:

1. Органдарынан және профилактика жүйесі мекемелерінің, сондай-ақ азаматтардың, қоғамдық өкілдерінің дерегі баламена қатыгез қарым-қатынас бойынша ақпарат түскен кезде хабарларды ішкі істер органдарының қызметкерлері,осы хабарды аумақтық ішкі істер органдарының кезекші бөлімде тіркейді.

2. Тәулік ішінде өтініші (хабарламасы) бойынша тиісті шешім қабылдай отырып (тоқтату қылмыстық іс, қылмыстық іс қозғау), жасалған қылмыс туралы ақпарат расталған жағдайда, бойынша шаралар қабылдау, тіркеу келіп түскен ақпаратты тергеп-тексерулердің Бірыңғай тізілімінде (бұдан әрі – СДТБТ), талабына сәйкес Ережелерін, бекітілген Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 19 тамыз 2014 ж. № 89 бұйрық бойынша алдын ала тексеру жүргізеді.

3. Қолданыстағы заңнамаға сәйкес кәмелетке толмағандарға қатысты қатыгездікке жол берген адамдарды әкімшілік, қылмыстық жауапкершілікке тарту жөнінде шаралар қабылдайды.

4. Қатыгездік қарым-қатынас туралы қылмыстық іс қозғау фактісі бойынша қабылдаған шешім туралы, қажетті ақпарат жүйесінің органдары мен мекемелерінің алдын алу, азаматтардың фактісін растау мақсатында қатыгездік қарыс-қатынасты растау мақсатында, қылмыстық іс материалдарына қосып тігу жинау бойынша жұмыс жүргізеді.

5. Жағдай болған кезде, балалар өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін, қорғаншылық және қамқоршылық органдарымен бірлесіп баланы отбасынан алып қою туралы шешім қабылдайды.

6. Қолданыстағы заңнамаға сәйкес ата-анасының бейәлеуметтік өмір салты анықталған жағдайда ата-аналарын ІІО-ның профилактикалық есебіне қоюды және алдын алу сипатындағы басқа шараларды қабылдауды жүзеге асырады.

7. Жүргізеді, теріс әсер ететін балалардың ата-аналарымен жеке алдын алу жұмысын, әлеуметтік қауіпті жағдайда байланысты отбасында кәмелетке толмағандарға қатысты қатыгез қарым-қатынаста тұрған балалардың құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуы бойынша шаралар қабылдайды.

8. Учаскелік полиция инспекторы, кәмелетке толмағандарға қатысты қатыгез қарым-қатынас фактісіне байланысты қозғалған жағдайда, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі бөлімшелерінің алдын-ала тергеу қылмыстық істерін қадағалайды.

9. Балалармен қатыгездік қарым-қатынас фактісі бойынша қабылданған шешім туралы материал жөнінде(қылмыстық іс) мүдделі органдарды 3 күн мерзімінде хабардар етеді (мүдделі органдар, құрылымдар және азаматтарды жіберген хабарлама).