Ғ. Н.Қисметова Ағылшын тілі грамматикасы

Қ азақстан  Республикасыны ң Білім жэне ғылым  министрлігі 
М .Ө темісов  атындағы  Батыс  Қазақстан м ем лекеттік университеті
Ғ.Н.Қисметова
Ағылшын тілі грамматикасы
Оқу құралы
Орал, 2008

ӘОЖ  811.111:81 '36 
КБЖ  81.2 Англ-923 
К  53
Авт оры : Қисметова Ғ.Н.  -  педагогика ғылымдарынын кандидаты, доцент 
Пікір ж азтндар: Қыдыршяев А.С. -  педагогика ғылымдарының докторы, профессор 
Нечетко М.В.  -  филология гылымдарынын кандидаты, доцент
Қисметова Г.Н.
К 53 Агылшын тілі грамматикасы:  оку күралы. -  Орап: М.Өтемісов атындағы 
БҚМУ БА Қ жэне баспа орталығы, 2008. - 1 5 6  6.
Баспага  Абай  атындагы 
Қазац  ҮПУ-ніц  жанындагы  «Білім»  тобындагы 
мамандыцтар  бойыниш  оқу-әдістемелік  секциясы  жзне  ҚР  БҒМ  Республжалық 
оку-әдістемелік Кеңесі ұсынган.  25.12.07.  №6 Хаттама.
ISBN 9965-748-35-7
Аталмыш  оку  кұрал  келесі  бөлімдерден  тұрады:  1.  Негізгі  белім  (морфология,  синтаксис); 
2.  Кестелер;  3. Жаттыгулар; 4. Мәтіндер.
Негізгі  бөлімге  сөйлеу  дағдыларын  менгеруде  жэне  агылшын  тіліндегі  мәтіндерді 
түлнүскасында  окып  түсінуде  көмек ететін агылшын  тілі  грамматикасының ең  көп  колданылатын 
ережелері  енгізілген.  Сонымен  катар  тіл  уйренушілерге  ен  кажет  деген  грамматикалық  минимум 
кесте түрінде берілген.
Енбектегі  жаттыгулар  негізгі  бөлемге  енген  грамматиканы  практикалык  менгеруге 
мүмкіндік  береді.  Төртінші  бөлім  экономикалык  жэне  акпараттык  мамандықтар  бойынша 
студенттерге  арналган мәтіндерден тұрады. Мэтіндер бойынша сұрактар мен жаттыгулар берілген.
Бұл  оку  куралы окытушылар мен студенттерге арналган.
К БЖ   81.2 Англ-923
у .  _
  4310020000 
_   00(0 5 )-0 6
ISBN  9965-748-35-7
© Қисметова Ғ.Н., 2008
€>
 М.Өтемісов атындагы  БҚМУ баспа орталыгы, 2008

МОРФОЛОГИЯ
Зат есім  (The NOUN)
§1. Зат есім дегеніміз заттың атын білдіретін сөз табы.
М ысалы:  who  is  this?  бүл кім? (A boy  бала,  a  woman әйел) элде  what 
is this? бұл не? (a garden  бақша,  w ater су,  friendship достьщ)
Өз құрлысына қарай зат есімдер жай, туынды жэне күрделі болады. 
М ысалы: жай зат есімдер ( reader окушы, happiness бақыт)
Кұрделі  зат  есімдер  (class-room  класс  бөлмесі,  fountain-pen 
автоматты қапам)
Ж алқы  және ж алпы  зат есімер  (Proper and common Nouns)
§2.  Жалқы  зат  есімдер  дүниедегі  жеке  құбылыстарды,  жеке 
заттарды  және  жеке  адам  атын  білдіреді.Жалқы  зат  есімдер  бас 
әріппен  жазылады.  Мысалы:  the  Neva  Нева,  Moscow  Мэскеу,  Helen 
Елена, John Brown Джон Браун.
Жалпы  зат  есімдер  деп,  жалпылама  бір-біріне ұқсас  заттар  мен 
жан-жануарлардың, құбылыстардың, жалпы атауын атаймыз.
1.  Зат  есімдер  нақтылы  заттарды  көрсетеді:  a  table  үстел,  tables 
үстелдер,
a girl қыз, girls цыздар.
2.  Зат  есімдер  эртүрлі  заттарды  көрсетеді:  (M aterial  Noun  -  Заттыц 
зат есімдер)  milk сүт, gold алтын,  sugar цант.
3. Зат есімдер белгіні,  қимылды,  күйді, сезімді, гылым, көркем өнерді 
көрсетеді. (Abstract Noun дерексіз зат есімдер)
Мысалы:  strength  күш,  love махаббат,  history  тарих,  w ork жүмыс, 
sleep үщ ы , music музыка.
С аналаты н  жэне саналмайтын  зат есімдер.
§3. Жалпы зат есім екі топка бөлінеді:
1-Саналатын  зат  есімдер  -санауға  болатын  зат  есімдердІ  білдіреді. 
Олар  жекеше және көпше түрде қолданылады.
Мысалы: 
I  have bought a book.  Мен кітап сатып алдым.
I  have bought two books.  Мен екі кітап сатып алдым. 
There is a lib rary  in this street. Бүл көиіеде кітапхана бар. 
There  are  very  m any  libraries  in  Moscow.  Мәскеуде  көп 
кітапханалар бар.
2.  Саналмайтын 
зат  есімдер  санауға  болмайтын  зат  есімдерді
3

білдіреді.  Бұган  заттық  жэне  дерексіз  зат  есімдер  жатады. 
Саналмайтын  зат есімдер тек қана  жекеше түрде қолданылады. 
Мысалы: Knowledge is power.  Куш білімде.
Сан. (Number)
Зат есімнің көпше түрініц куры лы сы .
§4.  Зат  есімнің  көпше  түрі 
жекше  түріне  -s-  жалғау  арқылы 
жасальшады,  және  ол 
ұяң  дауыссыз  жэне  дауысты  дыбыстардан 
кейін  (z)  болып,  қатаң  дауыссыз  дыбыстардан  кейін  (s)  болып 
айтылады.
Мысалы:  a room бөлме,  rooms бөлмелер 
a  shoe - shoes бәтеңке 
a  chair орындық, chairs орындыцтар 
a  book кітап, books кітаптар
Егер  зат есім жекеше түрінде -ss, -х, -sh,  -сһ, -о әріптеріне, яғни 
ысылдап  шығатын  дыбыстарға  аякталса,  көпше  түрінде  -es  жалғауы 
жалғанады, ол [iz] болып оқылады.
Мысалы: a class класс, classes кластар 
a box қорап, boxes қораптар 
a dish табақ, dishes табақтар 
an  inch inches дюйм.
Зат  есім  жекеше  түрінде  -у  әріпіне  аяқгалса  жэне  -у  алдында 
дауыссыз дыбыс тұрса, онда көшпе түрінде -у  -ies  өзгереді.
Мысалы: a  city қала, cities қалалар
a factory фабрика, factories фабрикалар
Егер  -у алдында дауысты дыбыс тұрса,  онда көпше түрінде -у -  
ға -s жалғанады.
Мысалы: a day күн, days күндер 
a boy бала, boys балалар
Егер зат есім  жекеше түрінде - f  немее е - fe әріптеріне аяқталса 
онда көпше түрінде- f  немесе - fe  -ves  өзгереді.
Мысалы: 
a leaf жапырақ, leaves жапырақгар 
a wolf қасқыр, wolves қасқырлар 
a knife тсышақ knives пышактар 
a wife эйел, wives эйелдер
4

Кейбір  зат  есімдердің  көпше  түрінде  s  жалғанбайды,  олар 
сөздегі дауыстыны  өзгерту арқылы көпше түрін жасайды.
Мысалы: 
жекеше түрі 
көпше түрі
man ер адам 
men  ер адамдар
woman әйел 
women  әйелдер
foot аяқ 
feet аяқтар
tooth тіс 
teeth тістер
goose қаз 
geese қаздар
mouse тышқан 
mice тышқандар 
Зат есім child бала, көпше түрінде children балалар болады.
Септеу (case)
§5. Ағылшын тілінде екі  септеу бар:  (The Common Case) Жалпы 
септеу, және (The Possessive Case) Тәуелдік септеу.
Ж алпы  септеу (The Common Case)
Жалпы  септеудегі  зат  есімдер  орнына  қарай  эртүрлі  функцияны 
атқарады.
Егер  зат  есімдер,  сөйлемде  баяндауыштың  алдында  тұрса,  ол 
бастауыш  болады.  Егер  зат  есімдер  сөйлемде  баяндауыштан  кейін 
тұрса, ол тура толықгауыш болады.
Мысалы:  The  student  recognized  the  teacher.  Студент  оқытушыны 
таныды.
The teacher recognized student.  Оқытушы студентті таныды.
Баяндауыш  пен  тура  толықтауышты  білдіретін  зат  есімдер 
арасында  жалпы  септеудегі  баска  адамды  білдіретін  зат  есім  тұруы 
мүмкін. Ондай зат есім жанама толықтауыш болады.
Мысалы:  The teacher showed the students a diagram.
Оқытушы диаграмманы студентгерге көрсетті.
Зат 
есімдер 
жалпы 
септеуде 
әртүрлі 
демеуліктермен 
қолданылады.
Мысалы:  I  have  received  a  letter  from  my  brother. 
Мен  ағамнан  хат 
алдым.
Не bought a coat for his son.  Ол  баласына пальто сатып алды.
Тэуелдік септеу (The Possessive Case)
§
6
. 
Зат  есімдер  тәуелдік  септеуде  кімнің?  кімдікі?  деген
5

сұрактарға жауап береді (whose?)
Тэуелдік септеу түрінде жанды зат есімдер қолданылады.
І.Тәуелдік  септеуде  зат  есімдердің 
жекеше  түріне  ’s  жалғау 
жалғанады.  ’ s (апостраф деп аталады).
Мысалы:  the child’ s mother баланың мамасы.
Kate’ s book -Катяның кітабы 
he horse’ s leg  - аттың аягы
2  Тәуелдік  септеу  зат  есімнің  көпше  түрінде  апостроф  белгісі  мен 
көрсетіледі.
Мысалы:  The boys’  books балалардың кітаптары.
The workers’  tools жұмысшьшардың құралдары.
Жақ (Gender)
§7. Ағылшын тілінде жанды зат есімдер екі түрге бөлінеді: еркек 
және эйелдер жақтарына.
Еркек  жынысты  көрсететін,  зат  есімнің  орнына, 
he  деген 
есімдік қолданылады.
Әйел  жынысын  көрсететін,  зат  есімнің  орнына, 
she  деген 
есімдік қолданылады.
Мысалы: Where is your brother? He is in the garden.
Сенің ағаң қайда? Ол бақта.
Where is your sister? She is at home.
Сенің апаң қайда? Ол үйде.
Зат есімдер жансыз заттарды көрсетсе ол орта жаққа жатады. 
Мысалы:  Where is my dictionary? Менің сөздігім қайда?
It is on the shelf. Ол кітап сөресінде.
Зат есімдер жан-жануарды білдірсе онда ол орта жаққа жатады. 
Мысалы: Where is the dog? It is in the garden.
Ит қайда? Ол бақта.
Артикль (The Article)
Артикльдің түрлері жэне олардын айтылу жолы.
§8. 
Агылшын  тілінде  екі  артикль  бар:  белгісіз  жэне  белгілі 
артикль.
Белгісіз артикльдін екі 
т у р і
  б а п :   а  
жане 
a n .
Егер де сөз дауыссыз дыбыстан басталса,  онда сөздің алдында а 
[э] деген артикль қойылады.
Мысалы: a table үстел, a book кітап
6

Егер  де  сөз  дауысты  дыбыстан  басталса,  онда сөздің  алдына ап 
[эп] деген артикль қойылады.
Мысалы: an apple алма, an old man шал, карт адам.
Белгілі артикль  the
Егер  де  сөз  дауыссыз  дыбыстан  басталса,  онда  белгілі  артикль 
the [бэ] болып айтылады.
Мысалы:  The table [ бэ teibl]
The book [бэ buk]
Егер  де  сез  дауысты  дыбыстан  басталса,  онда  белгілі  артикль 
the [бі:] болып айтылады.
Мысалы: The apple [бі: aepl], the old man [5i: ould тэеп]
Артикльдің орны.
Артикль  зат  есімнің  алдында  тирады.  Егер  де  зат  есімнің 
алдында  аиықтама  сөз  тұрса,  онда  артикль  сол  сөздің 
алдында 
тұрады.
Мысалы:  I am writing a letter.
Мен хат жазып отырмын.
I am writing a business letter.
Мен іскер хат жазып отырмын.
Артикль  a  (an)  what  деген  сөздерден  кейін  лепті  сөйлемде 
қолданылады.  Мысалы: What an interesting book!
Қандай қызықты кітап!
Артикль  a  (an)  rath er,  such,  quite  деген  сөздерден  кейін 
қойылады.
Мысалы: It is such an interesting book!
Бұл сондай қызықты кітап!
He is quite an old man.
Ол тіпті қарт адам.
It is rather a difficult question.
Бұл едәуір қиын сұрақ.
Артикль the, all, both деген есімдіктерден кейін қойылады. 
Мысалы: All the students of our group attended the meeting.
Біздің топтың  барлық студентгері  жиналыста болды.
7

Сын есім.  (The Adjective)
§9. Сын есім қандай деген сұраққа жауап береді.
Мысалы: red кызыл, good жақсы, interesting қызықты, Russian орысша.
Өзінің  құрылысы  бойынша  сын  есімдер  жай  (big  үлкен,  small 
кішкентай,  short  қысқа)  туынды  (cultural  мәдениетті,  hopeless 
үмгтсіз,  doubful  күдікті)  жэне  күрделі  болады  (dark-blue  цара-көк, 
red- hot қыздырылган).
Агылшын  тілінде  сын  есімдер  жақ  түрінде,  көпше  түрінде, 
сеіггеу түрінде өзгермейді.
Мысалы:  a  young  man  жас  жігіт,  a  young  woman  жас  әйел,  young 
people жас 
адамдар, with a young man жас жігітпен.
Ш ы райлар (Degrees of Comparison)
Агылшын  тілінде  сын  есімдер  екі  шырайды  кұрайды: 
салыстырма шырай (The Comparative Degree)  күшейтпелі  шырай (The 
Superlative Degree).
Сын есімдер жай шырайда заттың сапасын ешбір сөзбен салыстырмай 
көрсетеді:  Long -ұзын( жай шырай)
Longer -ұзындау (салыстырмалы шырай)
The longest- ең ұзын (күшейтпелі  шырай)
Бір буыннан тұратын сын есімдер.  Салыстырма шьфайды үстеу, 
сын  есімнің  жай  шырай  формасына  ег  [ә],  күшейтпелі  шырайда  est 
[ist]  жалгау  арқылы  жасайды.  Сын  есімнің  алдында  күшейтпелі 
шырайда the деген артикль тирады.
Мысалы:  Cold-colder-the coldest 
Large-large-the largest 
Hot-hotter-the hottest 
Екі жэне көп буынды сын есімдердің салыстырма шьфайы more, 
Күшейтпелі  шырайы  most  сөздері  арқылы  жасалады.  Бұл  сөздер 
more жэне, most сын есімнің алдында тұрады.
Мысалы: Active-more active-the most active
Difficult-more difficult-the most difficult
Агылшын  тілінде  кейбір  сын  есімнің  шьфайлары  ережеге 
багынбай жасалады.
Мысалы: good-better-the best
Жақсы-жақсырақ-ең жақсы 
Bad-worse-the worst 
Жаман-жаманырақ-ең жаман 
Little-less-the least.
8

Аз-азырак-ең аз 
Much-more-the most 
Көп-көбірек-ең көп
Far-farther, further-the farthest, the furthest 
Алыс, қашығырақ, тым қашық, ең қашық
Салыстырмалы  шырайда  Сын  есімдерден  кейін  than  деген 
шылау қолданылады.
Мысалы: Moscow is larger than Leningrad.
Мәскеу  Ленинградтан  үлкендеу.
Сөйлемде күшейтпелі шырайдағы сын есімдерден кейін зат есім 
демеулікпен жиі кездеседі.
Мысалы:  The Volga is the longest river in Europe.
Волга Европадағы ең ұзын өзен.
Сан есім (The Numeral)
§10. 
Сан есімдер есептік және реттік сан есімге бөлінеді:  есептік 
сан  есім  қанша?  (how  many?)  деген  сұраққа  жауап  береді  (бір,  екі, 
үш),реттік сан есім қай? (which?) қайсысы? нешінші? деген сұраққа 
жауап береді (the first бірінші, the second екінші, the third ушінші).
Өзінің  құрылысы  бойынша  сан  есімдер  жай  (one  бір,  two  екі) 
туынды  (sixteen  он  алты,  fifty  елу) жэне  құрама болып  белінеді  (two 
hundred екі жүз, forty five цырыц бес).
Есептік сан есімдер (Cardinal Numerals)
1-12
13-19  20-90
1-one
13-thirteen
20-twenty
2-two
14-fourteen
21-twenty-one
3-three
15-fifteen
30-thirty
4-four
16-sisteen
40-fourteen
5-five
17-seventeen
50-fifteen
6-six
18-eighteen
60-sixteen
7-seven
19-nineteen
70-seventeen
8-eight
80-eighteen
9-nine
90-nineteen
10-ten
11-eleven
12-twelve
9

Есептік сан есімде 20-дан 90-ға дейін ty деген жұрнақ қосылады. 
21-  twenty  -one,  22-  twenty  -  two  деген  есептік  сан  есімдер  дефис 
арқылы жазылады.
100- a (one) hundred, 200 -  two hundred.
Hundred,  thousand,  million  деген  сан  есімдердің  алдында  белгісіз  (а) 
артикль немесе one деген сан есім қойлады.
Реттік сан есім (O rdinal numerals)
Реттік сан есімде (1 ,2 ,3  қоспағанда) th жұрнағы қосылады.
Мысалы: 1 - 1 2
13- 19
1st -the first - бірінші
13th- the  thirteenth
2nd-the second - екінші
14th- the fourteenth
3rd-the third - үшінші
15th- the fifteenth
4lh-the fourth - төртінші
16th- the sixteenth
5th-the fifth - бесінші
17th- the seventeenth
6lh-the sixth- алтыншы
18th- the eighteenth
7tb-the seventh-жетінші
19th- the nineteenth
8lh-the eighth-сегізінші
9m-the ninth-тоғызыншы
10lh-the tenth-оныншы
1 l th-the eleventh-он бірінші
12th-the twelfth-он екінші
2 0 - 9 0
20 - the
twentieth
21  - the
twenty-first
22nd- the
twenty-second
30th- the
thirtieth
40tb- the
fortieth
50th- the
fiftieth
60th- the
sixtieth
70th- the
seventieth
80th- the
eightieth
90lh- the
ninetieth
Сан  есімдерге  th  жұрнагы  қосылганда  ең  соңғы  эріп  -у  -  іе 
әріптеріне өзгереді. 
100th-the hundredth 
101sl-the hundred and first 
200th- the two hundredth
10

Хронологиялык оқиға уакы ты .
§11. Ағылшын тілінде жылдар есептік сан есіммен көрсетіледі. 
1900-nineteen hundred 
1904- nineteen four 
1945- nineteen forty-five 
1961- nineteen sixty-one
Уақыттар ағылшын тілінде реттік сан есіммен көрсетіледі.
15й1 May,  1960-the fifteenth of May,  nineteen sixty. May  15,  1960 May of 
fifteen, nineteen sixty.
Есімдік (The Pronoun)
§12.  Есімдік  деп  зат  есімнің 
немесе  сын  есімнің  орына 
қолданылатын сөз табын айтады.
Мысалы: Pushkin is the greatest Russian poet. He was bom in 1799. 
Пушкин  ең  ұлы  орыс ақыны. Ол  1799 жылы туған.
(Пушкин деген  зат есімнің орына, he деген есімдік қойылады). 
The day was warm. Such days are rare in October.
Күн жылы болды. Қазан айында мұндай  күндер сирек кездеседі. 
(warm  деген сын есімнің орына, such деген есімдік қойылады).
Есімдіктер зат есімнің алдында тұрады.
Мысалы: I see them every day.
Мен оларды күнде көремін.
Where is my fountain-pen?
Менің қаламым қайда?
Есімдіктер өз алдына қолданылады.
Мысалы: 
He is a doctor Ол дәрігер.
Helen saw him yesterday. Лена оны кеше көрді.
The pencil is mine Қарандаш менікі.
Көптеген  есімдіктер  кей  жағдайларда  зат  есімнің  алдында 
колданылады, кейде есімдіктер өз алдына қолданылады.
Мысалы:  Peter read all the stories in this book.
Петр бүл кігаптан барлық әңгімені оқып шықты 
All were ready for the trip.
Барлығы жол сапарға дайын болды.
11

Есімдіктерді м ағы насы на  қарай топтастыру және олардың
қолданылуы.
Есімдіктер өз мағынасы  бойынша келесі топтарға  бөлінеді'.
1)  жіктеу есімдіктері, 2) тэуелдеу есімдіктері, 3) өзіндік есімдіктері, 
4)  сілтеу  есімдіктері,  5)  ортақ  есімдіктері,  6)  сұрау  есімдіктері,  7) 
қатыстық есімдіктері,  8) белгісіз есімдіктері.
3. Ж іктеу есімдігі (Personal Pronouns)
Жак
Атаусептік
Объектік септік
Ж екеше түрі
1ж
I  мен
МеМені,  маган
2ж
Зж
Не she it ол
Him, her оны, оган
Көпше түрі
1 ж
We  біз
Us Бізге, біздерді
2ж
You  сіз
You Сізге, сіздерді
Зж
They  олар
Them Оларга, оларды
I деген  есімдік эрқашан бас эріппен жазылады. 
Мысалы: My brother and I took part in this work.
Менің агам жэне  мен бұл жұмысқа қатыстық.
Не  деген 
есімдік  еркек  жынысын  көрсетеді.  Зат  есімдерді 
өзгертеді, she  есімдігі эйел жынысын көрсетеді.
Мысалы: Peter is a doctor. He works at a hospital.
Петер -  дәрігер. Ол ауруханада жұмыс істейді.
Where is Helen? She is at home.
Лена қайда? Ол үйде
It деген  есімдік жансыз затты көрсетеді.
Мысалы:  The pencil is black. It is black 
Қарандаш кара түсті. Ол кара.
The window is open. It is open.
Терезе ашық. Ол ашық.
It деген  есімдік жан жануар  туралы айтқанда қолданылады. 
Мысалы: The cat is under the table.  It is under the table.
Мысық үстелдің астында. Ол үстелдің астында.
They  (олар) -  деген  есімдік жанды жэне жансыз зат есімдердің орына 
колданылады.
Мысалы: The children are in the corridor. They are in the corridor. 
Балалар коридорда.  Олар коридорда.
12

Жіктеу  есімдіктер  объекті  септікте  кімге?  кімді?  пеге?  неяі? 
деген сұрақтарға жауап береді.
Мысалы: 
I saw him yesterday. Мен оны кеше көрдім.
Не showed them his library. Ол өзінін кітапханасын оларға көрсетті.
Есімдіктер 
объектік 
септікте 
әртүрлі 
демеуліктермен 
колданылады.
Мысалы:  This letter is for you. Бит хат сізге.
They told me about Н.Олар маған бұл туралы айтты.
Тэуелдеу  есімдік. Possessive pronouns.
Тэуелдеу есімдік кімніц? кімдікі? деген сұрақтарға жауап береді. 
Тэуелді  есімдікте  екі  тұлға  бар:  бірінші  түрі  зат  есімнің  алдында 
қолданылады,  екіншісі өз алдына қолданылады.
Зат есімнін аллынан колданылатын тэуелдеу есімдіктер.
Жақ
Жекеше турі
Көпше түрі
1ж
ту-менің
Оиг-біздің
2ж
Your -сіздің,сіздердің
His-оның
Зж
Нег-оның
Тһеіг-олардың
Its-оның
Тэуелдеу  есімдіктері  бұл  тұлгада  зат  есімді  анықтап,зат  есім 
артикльсіз колданьшады.
Мысалы: His watch is on the table.Om,iH сағаты столдың үстінде. 
Where is mv new dictionary? Менің жаңа сөздігш кайда?
Зат_есімдепсіз колданылатын тэуелдеу есімдіктер.
Жақ
Жекеше түрі
Көпше  түрі
1ж
тіпе-менікі
Ours-біздікі
2ж
yours-сіздікі.сіздердікі
his-оныкі
Зж
hers-оныкі
theirs-олардікі
its-оныкі
Мысалы:  This is not my pencil. Mine is blue.
Бұл менің қарандашым емес, менікі көк.
13

Өздік есімдік.  Reflexive pronouns.
Өздік  есімдіктер  self жекеше  түрдегі  есімдіктерге  жэне  selves  кепше 
түрдегі есімдіктерге жалғау арқылы жасалады.
Жақ
Жекеше түрі
Көпше түрі
1ж
Myself- өзімді
Ourselves- өзімізді
2ж
Yourself- өзіңді
yourselves- өздеріңізді
Зж
himself- өзін 
herself- өзін 
itself- өзін
theirselves-өздврін
Өзіндік есімдіктер агылшын тілінде сөйлемде етістіктен кейін тұрады. 
Мысалы:  He defended himself bravely. Ол өзін батьш қорғады.
Reciprocal pronouns.  О ртақ есімдіктер
Ю.Ортақ  есімдіктерге  each,  other,  one,  another  деген 
есімдіктері жатады.
Мысалы: They have known each other for two years.
Олар бір-бірін екі жыл біледі.
They looked at one another.
Олар бір-біріне қарады
Demonstrative pronouns.  Сілтеу есімдіктер.
Сілтеу  есімдіктерге this (these) th a t (those)  жэне it, such, same деген 
есімдіктер жатады.
This (these), th at (those).
Сілтеу 
есімдіктерге  жекеше  түрінде  this  ,  th a t  есімдіктері 
жатады  көшне  түрінде  -  these,  those.  Егер затгар  сөйлеушінге  жақын 
жерде ,  онда this, these деген есімдіктер қолданылады жэне сөйлемде 
олар зат  есімнің алдында тұрады.
That,  those  деген  есімдіктері,  заттар  сейлеушіден  алыстау  тұрса 
қолданылады.
Мысалы: This young man is my brother. Бұл жас жігіт менің ағам 
Do yon know that man? Ана бір адамды білесіз бе?
These cigarettes are very good. Бұл темекі өте жаксы.
I like those flowers. Маған ана  гүлдер ұнайды.
14

It.
Сілтеу есімдік it бұл деп аударылады.
Мысалы: What is this? It is a dictionary.
Бұл не? Бұл сөздік.
What are these? They are dictionaries.
Бүл нелер? Бұл сөздіктер.
Such, same.
Such 
есімдігі  сөйлемде  зат  есімнін  алдында  тұрады,  жэне 
осындай, мұндай, сондай деп аударьшады.
Мысалы: These are such interesting books!
Бұл сондай қызықты кітаптар!
Same  деген  есімдік  сол,  ол,  сонау,  анау,  ана  бір,  дәл  сол  деп 
аударьшады  жэне  сөйлемде  “same”  деген  есімдіктің  алдында  “the” 
деген анықтама тұрады.
Мысалы:  He read same story.
Ол сол әңгімені екі рет оқыды
Interrogative pronouns. C fpay  есімдіктер.
Сұрау 
есімдіктерге  who  (whom)  whose,  what,  which  деген 
есімдіктер жатады. W ho деген  есімдік кім? деп аударлады.
Мысалы: Who is standing there? Ана жерде турган кім?
Who knows her address? Кім оның адресін біледі?
Whom деген  есімдік кімд деп аударлады.
Мысалы:  Who (whom) did you see there? Кімді сіз онда  көрдіндер?
Whom  деген 
есімдік  сөйлемде  эртүрлі  демеуліктермен 
колданылады.
Мысалы:  From whom did you receive the letter?
Сіз хатты Кімнен алдыңыз?
To whom деген  есімдік кімге? деп аударлады жэне by whom? кіммен, 
кім деп аударылады.
Мысалы: То whom did you give dictionary?
Кімге сіз өз сөздігіңізді бердіңіз?
By whom is this letter signed?
Кім бұл хатқа қол қойды?
IS

Whose.
Whose  деген  есімдік кімнің,  кімдікі деп  аударылады.  Ағылшын 
тілінде whose деген  есімдік сөйлемде артикльсіз болады.
Мысалы: Whose dictionary did you take?
Сіз кімнің сөздігін алдыңыз?
Whose fountain-pen is this?
Бұл кімнің каламы?
W hat.
Ағылшын тілінде w hat деген  есімдік не, немене деп аударлады. 
Мысалы:  What is lying on the table?  Үстелдің үстінде не жатыр? 
Ағьшшын  тілінде  w hat  есімдігі  сөйлемде  эртүрлі  демеуліктермен 
қолданылады.
Мысалы:  About what did you speak to hin?
Сіз не туралы  онымен сойлестіңіз.
Кейде  what  есімдігі  ағылшын  тілінде  цандай?  ңалай? 
жэне 
кім? деп аударлады.
Мысалы: What is the population of Odessa?
Одессада халыкының саны қандай ?
What is that man?
Ана адам кім?
Ағылшын  тілінде  what  деген  есімдігі  цандай?  деп  аударлады 
және сөйлемде  зат есімнің алдында тұрады.
Мысалы:  What question did he ask?
Ол қандай сұрак қойды?
Which.
Ағылшын  тілінде  which  деген  есімдік  цай?  қайсысы? 
кім? 
ңандай? не? деп аударылады.
Мысалы: Which story in this book is the most interesting?
Бұл кітапта қай эңгіме ең қызықты?
Which of you speaks German?
Кім сіздердің араңызда немісше сөйлейді?
Which do you prefer-tea or coffee?
Сіз не ұнатасыз-шәй ме әлде кофе ме?
16

Relative pronouns. Қ аты сты к  есімдік.
Ағылшын  тілінде  who,  whose,  which,  деген  сұрау  есімдіктер 
сөйлемде 
сұрақ 
үшін 
пайдаланылмай, 
олар 
сөйлемдерді 
байланысгыру  үшін  қолданылса 
бұл  есімдіктерді  қатыстық 
есімдіктер деп атайды.
Мысалы:  Who has written this letter is unknown.
Бүл хатгы кім жазғаны белгісіз.
I do not know which story is the most interesting in this book. 
Бұл кітапта қай әңгіменің ең қызықты екенін мен білмеймін.
Who (whom).
Ағылшын  тілінде  адам  туралы  айтылғанда  who  қай,  қайсысы 
whom деген есімдіктер қолданылады.
Мысапы:  This is the man who wanted to speak to you.
Бүл сізбен сейлескісі келген адам.
Which.
Ағылшын  тілінде  жансыз  зат  туралы  немесе  жануар  туралы 
айтылғанда which деген есімдік колданылады.
Мысалы:  He showed me the letter which he had received from his brother 
Агасынан алған хатты, ол маған көрсетті 
He showed me the skin of the wolf which he had killed.
Ол маған өзі өлтірген қасқырдьщ терісін көрсетгі.
Whose.
Ағылшын  тілінде  whose  деген  есімдік  жанды  зат  есімдерге 
катысты қолданылады жэне сөйлемде зат есімнің алдында тұрады. 
Мысалы:  That is the girl whose brother came to see us the other day. 
Мынау жуықта бізге келген кыздын  агасы.
That
Ағьшшын  тілінде  th at  деген 
есімдік  сөйлемде  жанды  және 
жансыз заттармен қолданылады және сөйлемде th at  деген  есімдіктің 
орнына whose, whom деген  есімдіктерді қолдануға болады.
Мысалы:  Take the book that is lying on the table. (Which)
Үстелдің үстінде жатырған кітапты ал.
Whom,  which 
деген 
есімдіктер 
сөйлемде 
демеуліктермен 
Қолданылады.
Мысалы:  He is the student to whom I gave my dictionary.
Ол мен свздігімді берген студент.
17

Indefinite pronouns.  Белгісіз  есімдіктер.
Ағылшын  тілінде  белгісіз  есімдіктерге  some,  any,  no,  much, 
little, few, all, both, each, other, one деген  есімдіктер жатады.
Some, any.
Агылшын 
тілінде 
some 
есімдігі 
болымды 
сөйлемдерде 
қолданылады,  any  есімдігі  сұраулы  және  болымсыз  сөйлемдерде 
қолданылады.
1.  Сөйлемдерде some, any деген есімдіктер көгапе түрдегі зат есімнің 
алдында  тұрады  және  on  бірнеиіе,  еіицандай,  цандай  болмасын, 
цандай болсада, деп аударьшады.
Мысалы:  He asked me some questions.
Ол маган бірнеше сұрақ қойды.
He did not make any mistakes in his dictation.
Ол диктанта ешқандай қате жіберген жоқ.
2.  Some,  any  деген  есімдіктер  сөйлемде  саналмайтын  зат  есімнің 
алдында қолданылады  жэне  олар  біразы,  аздап,  азгана,  цанша  болса 
да  деп аударьшады.
Мысалы:  Bring me some milk, please.
Маган аздап сүт алып келіңізші.
Is there any butter on the table?
Үстелдің үстінде май бар ма?
Some  деген  есімдік  кейбір  деген  мағынада  көпше  түрдегі  зат 
есімнің алдында қолданылады.
Мысалы:  Some trees remain green all the year round.
Кейбір ағаштар жыл бойы жасыл болып сақталады.
Some деген есімдік сөйлемде сан  есімнің алдында тұрады және, 
шамамен деп аударлады.
Мысалы: There were some fifty people there.
Онда шамамен 50 адам болды.
Агылшын  тілінде  any  есімдігі  жекеше  түрдегі  саналатын  және 
саналмайтын  зат  есімнің  алдында  тұрады.  any  кез-келген 
деп 
аударьшады.
Мысалы:  You may come here at any time.
Сенің  осында кез-келген уақытта келуіңе болады.
18

Some жэне any дан туындаған  есімдіктер.
Some,  any  есімдіктері  -  one  -  thing  жэне  -  body 
сөздерімен 
байланысып белгісіз  есімдіктерді  кұрайды:  someone, somebody біреу 
әлдекім,  anybody, anyone кім  де болса,  something,  бірдеме,  бір нәрсе, 
anything не де болса.
1.  some,  any 
есімдіктер  сияқты  someone,  somebody  және 
something 
деген 
есімдіктер 
болымды 
сөйлемдерде 
қолданылады, anyone, anybody жэне anything  деген  есімдіктер 
сұраулы жэне болымсыз сөйлемдерде қолданылады.
Мысалы: Give me something to read.
Маған бірдеме оқуға берші.
Did you see anybody (anyone) there?
Сіз біреуді көрдіңізбе?
2.  Any 
есімдігі  сияқты  anyone,  anybody,  anything  деген 
есімдіктер сөйлемдерде  әркім,  эр нэрсе деген мағынада  болымды, 
болымсыз жэне сұраулы  сөйлемдерде қолданылады.
Мысалы:  Anyone can do that.
Мұны эркім істей алады.
You may play anything you like.
Сіздің өзіңіз  қалаған нэрсені ойнауыңызға болады.
No.
No  есімдігі  сөйлемде  жекеше  жэне  көпше  түрдегі  зат  есімнің 
алдында  тұрады.  No 
есімдігі  not  ...  а  жэне  not  ...  any  сияқты 
аударылады.
Мысалы:  I have no ticket. (I haven’ t a ticket)
Менде билет жоқ.
I found no mistakes in your dictation.
(I did not find any mistakes in your dictation)
Мен сіздің диктантыңыздан ешқандай қате таба алмадьм. 
Ағылшын тілінде not жекеше  түрдегі  саналатын зат  есімнің алдында 
қолданылады.  Not  any  көпше  түрдегі  саналатын  зат  есімнің  жэне 
саналмайтын зат есімнің алдында қолданылады.
No дан туындаған есімдіктер.
No 
есімдікті  body,  one  жэне  thing  деген 
есімдіктермен 
байланысып  болымсыз  есімдіктерді  кұрайды  .  Nobody,  one  (ешкім)
19

nothing (ешбір зат,  еиітеңе).
Мысалы:  We saw nobody there. We didn’t  see anybody there.
Біз сонда еппсімді көрген жоқпыз.
Many, much.
M any  мен  m uch  деген  есімдіктері 
көп  деген  мағынада 
колданылады.  M any  деген  есімдік  ағылшын  тілінде  саналатын  зат 
есімнің  алдында  тұрады,  m uch  деген 
есімдік  саналмайтын 
зат 
есімдердің алдында тұрады.
Мысалы:  Has he many friends in Moscow?
Оның Мәскеуде кеп досы бар ма?
Do you spend much time on your homework?
Сіз үй тапсырмаңызға көп уақытыңызды жібересіз бе?
Ағылшын  тілінде  much,  many  деген 
есімдіктер  негізінен 
сұраулы  жэне  болымсыз  сөйлемдерде  пайдаланылады.  Much,  many 
деген 
есімдіктер  болымды  сөйлемдерде  қолданылады,  егерде, 
есімдіктердің  алдында  very,  too,  so,  as,  how  деген  сөздер  тұрған 
жагдайда.
Мысалы:  Не has very many friends in Moscow.
Оның Мэскеуде ете көп достары бар.
Few, little.
Ағылшын тілінде few, little деген есімдіктер аз деп аударылады. 
Few  деген  есімдік  саналатын  зат  есімдермен  қолданылады.  Little 
деген  есімдік саналмайтын зат  есімдермен қолданылады.
Ағылшын  тілінде  few,  little  деген  есімдіктер  болымды 
сөйлемдерде колданылады, егер де олардьщ алдында  very, too, so, as, 
how деген  сөздер тұрса.
Мысалы:  There were very few people there.
Онда өте аз адам бодцы.
I have so little time.
Менің уақытым сондай аз.
Few  жэне  little  деген  есімдіктермен  “а”  деген  артикль  қолдануға 
болады:
a few, a little аздап,  бірнеше 
Мысалы: Please give me a little water.
20

Маган аздап су беріңізші.
All.
Агылшын  тілівде  all  деген  есімдік  бүкіл,  жалпы,  барлық,  бзрі 
деген  мағынада  көпше  түрдегі  саналатын  зат 
есімдермен 
қолданылады.
All  деген  есімдік  бәрі,  барлыгы,  бар,  бүкіп  деп  аударьшады  және 
саналмайтын зат  есімдермен қолданылады.
Мысалы:  He spends all his free time in the reading-room.
Бүкіл бос уақытын ол оқу залында өткізеді.
Both.
Агылшын тілінде both деген  есімдік  екеу,  екі деп аударьшады. 
Зат  есімдер  сөйлемде  the деген  артикль жэне  артикльсіз  тұрады.  The 
деген артикль сөйлемде “ both” деген есімдіктен кейін тұрады. 
Мысалы: Both (the) brothers live in Moscow.
Екі агасы Мәскеуде тұрады.
Both my daughters are married.
Менің екі қызым тұрмыста.
Each and every.
Агылшын тілінде each деген есімдік әрбір, эркім, әрқайсысы деп 
аударьшады.  “Each”  деген  есімдік  жекеше  түрдегі  саналатын  зат 
есімнің алдында  тұрады.
Мысалы: Each student in our group has an English-Russian dictionary.
Біздің топтьщ әрбір студентінде агьшшын- орыс  сөздігі бар.
Ағылшын  тілінде  every  деген  есімдік  зрбір,  әркім  деп 
аударлады.  “Every”  сөйлемде  жекеше  түрдегі  саналатын 
зат 
есімдердің  алдында тұрады.
Мысалы: I see him every day.
Мен оны күнде көремін.
“Every”  - дан туындаған  есімдіктер.
Every  деген  есімдікке  body,  thing,  one  деген  сөздер  қосьшса 
everybody,  everything, 
everyone 
деген 
есімдіктер 
цұрылады. 
Everybody,  everyone  әрбір,  эрцайсысы,  эркім,  бүкіл,  бэрі  деп 
аударлады.  everything бәрі, барлығы,  бүкіл деп аударлады.
Мысалы:  Everybody (everyone) is here.
21

Бәрі де осында.
Everything is ready.
Барлығы дайын.
Other.
Ағылшын  тілінде  “other”  деген  есімдік  баска,  басқалар  деп 
аударылады.  Сейлемде  “other”  деген  есімдік  жекеше  жэне  көпше 
түріндегі зат есімнің алдында тұрады.
Мысалы:  Where are the other books that I gave you?
Мен сізге берген басқа кітаптар қайда?
One.
Сөйлемде “one” деген есімдік бастауыштың қызметін атқарады. 
Мысалы: One should be careful when crossing the street.
Көшеден өткенде сак болу керек.
Сейлемде “one”  деген  есімдік жиі m ust should, ought, can, may 
деген етістіктермен қолданылады.
Мысалы:  One must observe...  Сақтау керек...
One can find... 
Табуға болады...
Active voice.  Негізгі  етіс.
The verb. 
Етістік.
§13. Етістік іс-эрекетті, жай күйді  көрсететін  сөз табы.
Мысалы: 
My brother works at a factory.
Менің агам фабрикада жұмыс істейді.
He slept for six hours.
Ол 6 сағат ұйықтады.
Етістіктің негізгі формалары .
Ағылшын  тілінде  етістіктің  үш  негізгі  нысаны  бар:  бірінші 
етістіктің  алғашқы  өзгермеген  нысаны  (The  Infinitive),  екінші  нысан 
өткен 
шақ  формасы  (Past  Indefinite),  үшінші  нысан  өткен  шақ 
есімшесі (Past Participle)
Дүрыс етістіктер және бұрыс етістіктер.
Ағылшын тілінде етістіктер екі топқа бөлінеді: дұрыс  етістіктер 
және бұрыс етістіктер.
22

Дұрыс 
етістіктердің  Past  Indefinite  жэне  Past  Participle 
формалары  -ed жалғауы арқылы жасалады.
Infinitive 
Past Indefinite 
Past Participle
To open 
Opened 
Opened
To work 
Worked 
Worked
F inite 
forms of the verb 
Группа Indefinite.  Indefinite тобы.
Бұл  топқа:  Present Indefinite tense  (Жай  осы  шақ), Past Indefinite 
tense  (жай  өткен  шақ),  .  Future_Indefinite  tense  (жай  келер  шақгар) 
жатады.
Ж ай ш актаоды н жасалуы. Болымды турі.
1.  Жай  (ауыспалы)  осы  шак жекеше түрдің 3-ші  жағынан  баска 
жақтарда  етістіктің  бастапкы  формасымен.  (to  бөлшегінсіз)  сэйкес 
келеді, ал жекеше түрдің 3-ші жагында - s  жалғауы жалғанады.
Мысалы:  to  write-I  write,  he,  she,  it-writes,  we-write,  you-write, 
they-write.
Егер  етістіктер -ss-  -ch-  -sh-  -x-  әріптеріне аяқталса үшінші  жақта 
жекеше түрінде -es- жалғауы  жалганады, жэне ол [iz] деп айтылады. 
Мысалы: I pass-he passes, he dresses-I dress, I wash-she washes.
Етістіктер  “у”  деген эріппен  аяқталса,  ол үшінші  жақта жекеше 
түрінде “у” әрпі  ‘і” эрпіне өзгереді және  -es-  жалганады.
Мысалы: I study-he studies. I сору-she copies.
2. Past Indefinite
Жай өткен шақгы дұрыс  етістіктер, барлық жақга етістікгің бастапқы 
формасына -ed жалғау арқылы жасайды. Ал бұрыс етістіктерді жаттап 
алу керек.
Мысалы: To work-I worked 
To write-I wrote
3. Future Indefinite
Жай келер  шақ көмекші етістік арқылы құрылады shall (I жак жекеше 
және көпше түрде), will (2,3 жақтарда)
Мысалы:  I shall write, we shall write
She, he  will write They, you will write.
23

Сұраулы турі.
1.  Сұраулы  түрі  жай  осы 
шакта  do  деген  көмекші  етістік 
аркылы  құрылады  (do  деген  етістік  барлық  жақтарды  қолданылады, 
бірақ  үшінші  жақга  жекеше  түрінде  does  деген  көмекші  етістік 
тұрады)  жэне 
көмекші  етістік  do,  does  сұраулы  сөйлемде 
бастауыштың алдында тұрады.
Мысалы:  Do I write? Does he write? Do we write?
2.  Сұраулы  түрі  жай  өткен  шакта  did  деген  көмекші  етістік 
арқылы  кұралады  жэне  did  көмекші  етістігі  сұраулы  сөйлемде 
бастауыштың алдында тұрады.
Мысалы:  Did I work? Did he work? Did they work?
3.  Жай  келер 
шақгың  сұраулы  түрі 
shall,  will  көмекші 
етістіктерді  бастауыштың алдында кою арқылы жасалады.
Мысалы: Shall I write? Will he work? Shall we write?
Болымсыз турі.
1.  Жай  осы  шақтың  болымсыз  түрі  осы  шақтагы  do,  does 
көмекші етістіктер жэне not болымсыз бөлшегі арқылы жасалады. 
Мысалы:  I do not write. He does not write.
We do not write.
2.  Жай  өткен  шақтың  болымсыз  түрі  to  do  көмекші  етістігінің 
еткен  шақгагы  формасы  (did)  және  not  болымсыз  бөлшегі  аркылы 
жасалады.
Мысалы:  I did not write. He did not write.
We did not write
3. Жай келер  шақтың болымсыз  түрі not арқылы  кұрлады жэне 
ол  shall, will деген көмекші етістікгерден кейін тирады.
Мысалы: I shall not write. He will not write.
We shall not write.
Present Indefinite 
I  write  letter  to  my 
father every week.
Мен  әкеме  эр  аптада 
хат жазамын.
Past Indefinite 
I wrote a letter to my 
father yesterday 
Мен  кеше  әкемге 
хат жаздым.
Future Indefinite 
I  shall  write  a 
letter 
to 
my 
father tomorrow. 
Мен 
ертең 
әкемге 
хат 
жазамын.
24

Continuous тобы
Нак шақтар тобы.
Бұл топ  : Present Continuous Tense (нақ осы шақ) Past Continuous 
Tense  (нақ  өткен  шақ),  Future  Continuous  Tense  (нақ  келер  шақ) 
тұрады.
Нак шактардын жасалуы.
Болымды 
т у р і
.
1.Нақ осы  шақ осы  шақтағы  to  be  көмекші  етістігі  -  
am,  is,  are 
жэне негізгі  етістікке -  
ing жалғау арқылы жасалады.
Мысалы: I am writing. He, she, it-is writing.
They, you, we-are writing.
2.  Нақ  өткен  шақ  өткен  шақгағы 
to  be  көмекші  етістігі -   was, 
were және негізгі  етістікке -  ing жалғау арқылы жасалады.
Мысалы: I was writing. She, he, was writing
They, you, we were writing.
3.  Нақ келер  шақ келер  шақтағы 
to  be  көмекші  етістігі  shall  be, 
will be  -жэне негізгі  етістікке -  ing жалғау арқылы жасалады. 
Мысалы: I  shall be writing.  He, she, will be writing.
We shall be writing. They, you, will be writing.
СіЕпаУЛЫ түрі.
Сұраулы турінде көмекші  етістіктер  am (is,  are) was (were)  shall 
(will) сейлемде бастауыштың алдында тұрады.
Мысалы: Present Continuous Tense: Am I writing?
Past Continuous Tense: Was I writing?
Future Continuous Tense: Shall I be writing?
Кплммсыз 
ТУ РІ.
Болымсыз  түрінде  көмекші  етістіктерден  кейін  not  болымсыз 
бөлшегі койылады.
Мысалы: Present Continuous Tense: I am not writing?
Past Continuous Tense: I was not writing?
Future Continuous Tense: I shall not be writing?
25

Present Continuous
Past Continuous
Future Continuous
I 
am 
reading 
a 
newspaper
I 
was 
reading 
a 
newspaper  when  he 
came
I  shall  be  reading  a 
newspaper  when 
he 
comes.
Мен 
газет 
оқып 
отырмын
Ол келгенде мен газет 
оқып отырдым
Ол келгенде мен газет 
оқып отырамын
Perfect тобы 
А якталган  т а к т а р  тобы.
Бұл  топ:  Present  Perfect  Tense  (аяқталған  осы  шақ)  Past  Perfect 
Tense  (аяқталған  өткен  шақ),  Future  Perfect  Tense  (аякталган  келер 
шақ) тұрады.
Аякталган ш актардын 
к у р ы л у ы
.
Болымды 
т у р і
.
1.Аяқталған  осы  шақ  осы  шақтағы  to  have  көмекші  етістігі 
(have,  has)  жэне  негізгі  етістіктің  өткен  шақтағы  есімше  формасы 
арқылы жасалады.
Мысалы: I have written. She, he, it has written.
We, you, they have written.
2.  Аяқталған өткен  шақ  өткен шақтағы  to have көмекші етістігі 
h ad  жэне  негізгі  етістіктің  өткен  шақгағы  есімше  формасы  арқылы 
жасалады.
Мысалы: I had written. He, she, it had written.
We, they, you had written.
3.  Аяқталған  келер  шақ  келер  шақтағы  to  have  етістігі  -shall 
have, will have және негізгі етістіктің өткен шақтагы есімше формасы 
арқылы жасалады.
Мысалы:  I shall have written. He, she, it will have written.
They, you will have written.
Сураулы 
т у р і
.
Сұраулы  түрінде  көмекші  етістіктер  бастауыштың  алдында 
тұрады.
Мысалы: Present Perfect Tense: have I written?
Past Perfect Tense: Had I written?
Future Perfect Tense: shall I have written?
26

Болымсыз 
т у р і
.
Болымсыз  түрінде  not  болымсыз  бөлшегі  сөйлемде  көмекші 
етістіктерден кейін қойылады.
Мысалы: Present Perfect Tense: I have not written?
Past Perfect Tense: He had not written?
Future Perfect Tense: I shall not have written?
Present Perfect
Past Perfect
Future Perfect
I have written the letter, 
you may post it.
I  had  written  the  letter 
by five о clock.
I  shall  have  written  the 
letter by five о clock.
Мен 
хат 
жазып 
болдым,  жеберуіңізге 
болады.
Мен 
хатты 
сағат 
беске  таман  жазып 
болдым.
Мен 
хатты 
сағат 
беске  таман  жазып 
боламын.
Perfect Continuous тобы 
А якталган н ак ш актар тобы.
Бұл  топ:  Present  Perfect  Continuous  Tense  (Аякталған  нақ  осы 
шақ)  Past Perfect  Continuous  Tense  (Аяқталған  нақ өткен  шақ),  Future 
Perfect Continuous Tense (Аяқталған нақ келер шак) тардан тұрады.
Болымды 
т у р і
.
.1 ■
 Present Perfect Continuous Tense Аяқталған нақ осы шақ,
Аяқталған  нақ осы  шақ  аяқталған  осы  шактагы  Present  Perfect  to  be 
кемекші  етістігі  -  have  been,  has  been  жэне  негізгі  етістікке  -ing 
жалғау арқылы жасалады.
Мысалы: I have been writing. He, he, it has been writing.
They, we, you, have writing.
2. Past Perfect Continuous Tense Аякталган нак еткен шақ 
Аяқгалған  нақ  өткен  шақ аяқталған  өткен  шақтагы  Past  Perfect  to  be 
етістігі  (had  been)  және  негізгі  етістікке  -ing  жалғау  аркылы 
жасалады.
Мысалы: I had been writing. He, she, t had been writing.
They, you, we, had been writing.
27

3. Future Perfect Continuous Tense Аякталган нак келер шақ 
Аяқталған нак келер шақ аяқталған келер шақтағы Future Perfect to be 
етістігі  will  have  been,  shall  have  been,  жэне  негізгі  етістікке  -ing 
жалғау арқылы жасалады.
Мысалы:  I shall have been writing. He, she, it will have been writing. 
They, you will have been writing.
We shall have been writing.
Супаулы 
т у р і
.
Сұраулы  түрінде  бірінші  көмекші  етістіктер  бастауыштың 
алдында тұрады.
Мысалы: Present Perfect Continuous: 
Have I been working?
Has he been working?
Past Perfect Continuous Tense: Had we been working?
Future Perfect Continuous Tense:  Shall I have been working?
Will he have been working?
Болымсыз түрі
Болымсыз  түрі  демеулік  шылау  not  болымсыз  бөлшегі  арқылы 
кұрылады жэне not сөйлемде бірінші көмекші етістіктен кейін тұрады. 
Мысалы: Present Perfect Continuous: 
I have not been working?
He has not been working?
Past Perfect Continuous Tense: I had not been working?
Future Perfect Continuous Tense: I shall not have been working?
He will not have been working?
Present 
Perfect 
Continuous
Past 
Perfect 
Continuous
Future 
Perfect 
Continuous
I  have  been 
working 
for two hours
I  had  been  working  for 
two  hours,  when  they 
came back.
I 
shall 
have 
been 
working  for  two  hours, 
when they come back.
Мен  екі  сағат  бойы 
жұмыс 
істеп 
отырмын.
Олар қайтып келгенде 
мен  екі  сағат  бойы 
жұмыс 
істеп 
отырдым.
Олар қайтып келгенде 
мен  екі  сағат  бойы 
жұмыс 
істеп 
отырамын.
28

The Passive Voice.  Ы ры қсы з етіс.
Ы ры қсы з етістің ш ақтары.
Ы ры қсы з етістің кұрылуы.
§14. Ырықсыз етістің шақтары үш топқа бөлінеді:
1. Indefinite Tense. (Жай шақ)
Бүл топ Present Indefinite  Tense,  Past Indefinite  Tense, Future Indefinite 
Tense тңэады.  Олар көмекші етістіктер арқылы кұрылады: am  (is, are) 
was (were)  shall (will)  be жэне негізгі етістіктің үшінші формасы (Past 
Participle) аркылы кұрылады.
Present  Indefinite
Past  Indefinite
Future Indefinite
I am invited 
He (she) is  invited 
We are  invited 
You are invited 
They are  invited
I was invited 
He (she) was  invited 
We were invited 
You were invited 
They were invited
I shall be invited 
He  (she)  will 
be 
invited
We shall be invited 
You will  be invited 
They will  be invited
2. Continuous Tense (нақ  шақ)
Бұл  топ  Present  Continuous  Tense,  Past  Continuous  Tense  тұрады. 
(Ырықсыз етісте Future Continuous Tense деген шақ жоқ) Present жэне 
Past
Continuous  Tense  көмекші  етістіктер  am   (  is,  are)  being,  was  (were) 
Being және  негізгі етістіктіқ үшінші  формасы  (Past Participle)  арқылы 
құрылады.
Present  Continuous Tense
Past  Continuous 
Tense
I am being  invited 
He (she)  is  being  invited 
We are  being  invited 
You are  being  invited 
They are  being  invited
I was being  invited 
He (she) was  being  invited 
We were  being  invited 
You were  being  invited 
They were  being  invited
3. Perfect Tense (аяқталған  шақ)
Бұл топ Present Perfect Tense,  Past  Perfect Tense  жэне  Future Perfect 
Tense  гурады.  Олар  көмекші  етістіктер  b a re   (has)  been,  h ad   been, 
shall  (will)  have  been  және  негізгі  етістіктің  үшінші  формасы  (Past 
Participle) арқылы құрылады.
29

Present  Perfect Tense
Past  Perfect Tense
Future  Perfect Tense
I have been invited 
He  (she) 
has 
been 
invited
We  have been  invited 
You  have been invited 
They 
have 
been 
invited
I had  been invited 
He  (she)  had  been 
invited
We  had been invited 
You  had been invited 
They  had been invited
I shall  have been invited 
He  (she)  will  have  been 
invited
We  shall 
have  been 
invited
You  will 
have  been 
invited
They  will 
have  been 
invited
1.  Сұраулы  түрінде  көмекші  етістіктер  бастауыштың  алдында 
тұрады.
Мысалы: 
Present Indefinite:  Am I invited?
Past Indefinite: Was I invited?
Future Indefinite: Shall I be invited?
Present Continuous: Am I being invited?
Past Continuous: Was I being invited?
Present Perfect: Have I been invited?
Past Perfect: Had I been invited?
Future Perfect:  Shall I have been invited?
3.  Болымсыз  түрінде  not  болымсыз  бөлшегі  бірінші  көмекші 
етістіктен кейін тұрады.
Мысалы: 
Present Indefinite: I am not invited.
Past Indefinite: I was not invited?
Future Indefinite: I shall not be invited.
Present Continuous: I am not being invited.
Past Continuous: I was not being invited.
Present Perfect: I have not been invited.
Past Perfect: I had not been invited.
Future Perfect: I shall not have been invited.
M odal verbs. 
М одальды к етістіктер.
§15.  Етістіктер  can  (could)  may  (might)  must,  ought,  need
модальдық етістіктер тобына жатады. Сөйлемде модальдык етістіктер 
тәуелсіз  қолданьшмайды.  Олар  істің  істелуіндегі  мүмкіндікті,  істей 
алушылыкты, ықтималдыкты жэне  қажеттілікті көрсетеді.
30

Can (could).
Can  деген  етістік  етістіктің  негізгі  формасымен  (Infinitive) 
байланысын  мүмкіндікті  және  істей  алушылықты  көрсетеді  және 
қолдан  келу,  істей  алу  деп  аударьшады.  Агылшын  тілінде  “can” 
етістігі осы және өткен шактарға қатысты болады.
Мысалы: I can do it now.
Мен мұны істей аламын.
I can speak English.
Мен ағылшынша сөйлей білемін.
“Could”  етістігі  етістіктің  негізгі  формасымен  (Infinitive) 
байланысын,  істің  өткен  шакта  істелу  мумкіндігін,  көрсетеді. 
Агылшын  тілінде  “Could”  деген  етістік  сөйлемде  өткен  шақты 
көрсетеді жэне істей алдым, білдім деп аударылады.
Мысалы: He could swim very well when he was young.
Жас кезінде ол жақсы жүзе алды.
May (might).
May  деген  етістік  етістіктің  негізгі  формасымен  (Infinitive) 
байланысып рұксат алуды көрсетеді.
Мысалы: May I come in?  Kipyre бола ма?
M ight
Агылшын тілінде “might” деген етістік “мүмкін ” деп аударлады 
жэне  шартты  сөйлемнің  екінші  жэне  үшінші  турлерінде  басыңқы 
сөйлемде қолданылады.
Мысалы: If he were here, he might help.
Егер де ол  осында болғанда, ол сізге көмектесе алар еді ?
M u st
“M ust”  етістігі  етістіктің  негізгі  формасымен  (Infinitive) 
байланысып,  істің  істелу  қажеттілігін  сонымен  қатар  бұйрық  жэне 
ақыл  беруді  көрсеткенде  қолданылады. 
“M ust”  осы  жэне  келер 
шақта қолданылады.
Мысалы: I must do it now.
Мен қазір істеуім керек.
You must consult a doctor.
Сізге дәрігерден кеңес алу қажет.
31

Ought.
“O ught”  етістігі  етістіктің  негізгі  формасымен  (Infinitive) 
байланысып  кеңес  жэне  моральдық  міндетті  көрсетеді,  осы  жэне 
келер шақта колданылады.
Мысалы:  He ought to help his Mend.
Ол өзінің досьгаа көмектесуі қажет.
Ол өзінің досына көмектесуге міндетті.
“O ught”  етістігі  Perfect  Infinitive  формасымен  байланысып, 
бетіне басуды, кінэні көрсетеді және өткен шаьсга тұрады.
Мысалы: You ought to have done it yesterday.
Сіз бұны кеше істеуіңіз керек еді.
Need.
“Need”  етістігі 
етістіктің  негізгі  формасымен(  Infinitive) 
байланысып істі  істеу  кажеттілігін көрсетеді. “ Need” етістігі сұраулы 
жэне  болымсыз  сөйлемдерде  тек  Present  Indefinite  формасында 
колданылады.
Мысалы: Need he come here?
Оның мұнда келуі кажет пе?
“Need”   етістігі  негізгі  етістіктін  ретінде  де  қолданылады,  жэне 
“need” етістігі  осы, өткен, келер шақта пайдаланылады.
Мысалы: You need a long rest.
Сізге ұзақ демалыс керек.
The Infinitive.
§16.  Ағылшын 
тілінде 
инфинитив 
жақты, 
шақты.райды 
көрсетпей  істің  іске  асуын  тек  қана  атайтын  етістіктің  жіктелмеген 
формасы.  Инфинитив  не  істеу?  не  жасау?  деген  сұрақтарга  жауап 
береді.
И нфинитив‘Чо” болшегімен жэне “to”  белшегінсіз.
“ To” 
болшегінің 
жеке 
мэні 
болмайды 
жэне 
екпін 
қабылдамайды.
Мысалы: To buy -  сатып any, to sell -  corny.
Инфинитив “to” бөлшегінсіз қолданылады:
32

1. Модальдык етістіктен кейін:
Мысалы:  He can speak German.
Ол немісше сөйлей біледі.
2. to make мзжбур ету және to let руксат ету  етістіктерінен кейін. 
Мысалы: I made him read this story.
Мен оны  бұл эңгімені окуға мәжбүр еттім.
She let her son go there.
Ол өзінің баласына онда баруға рұқсат ехті.
3.  Объектік  септеу  инфинитивпен  кұрылымында,  to  see,  to  hear,  to 
watch деген етістіктерден  кейін:
Мысалы:  We saw him cross the street.
Оның көшеден өтіп шыққанын біз көрдік.
I heard him sing.
Мен оның өлең айтқанын естідім. 
^
4.  Егерде  сөйлемде  екі  инфинитив  болса  олар  “and”  немесе  o r  
шылауымен байланысады.
Мысалы: He promised to telephone or wire.
Ол телефон соғуға немесе телеграмма беруге уәде берді.
Негізгі етістік ( инфинитив) ң ы сандары.
Өзінен  кейін  тура  толықтауыш  қабылдайтын  инфинитивтің 
негізгі етісте төрт формасы,  ырықсыз  етісте екі  формасы  бар.  Өзінен 
кейін  тура  толықтауышты  қабылдайтын  инфинитивтің  негізгі  етісте 
тек екі формасы бар.
Етіс
Ырықсыз етіс
Indefinite
жай
To ask
To be asked
Continuous
нақ
To be asking
Perfect
аяқталған
To have asked
To have been asked
Perfect 
Continuous 
Аяқталған нақ
To have been asking
Ағылшын  тілінде  ең  көп  қолданылатын  формалары  I 
Infinitive Active және Passive. Қалған инфинитив нысандар
33

қолданылады.  Олардың  ішівде  басқаларына  қарағанда  жиірек 
қолданылатын Perfect Infinitive.
Негізгі етістік  Ф ормаларынын 
ю е р ы л у ы
 
жэне колданылуы.
Indefinite  Infinitive  Active  (to  ask)  көмекші  етістіксіз  кұрылған 
формасы.  Indefinite  Infinitive  Passive  (To  be  asked)  “to  be”  көмекші 
етістігі  жэне 
негізгі  етістіктің  Past  Participle  нысаны  арқылы 
кұрылған  формасы.  Indefinite  Infinitive  (Active,  Passive)  келесі 
қызметтерді атқарады:
1. Бастауыш функциясында:
Мысалы:  To bath in the Black Sea is very pleasant.
Қара теңізде шомылу өте жанға жайлы.
2. Атаулы күрделі баяндауыш құрамында.
Бұл  функцияда  негізгі  етістік  ‘Чо  be”  жалғаушы-етістікпен 
қолданылады.  Мысалы:  The duties of a postman are to deliver letters and 
newspapers.
Почтальонның міндеті газеттер мен хаттарды апарып беру.
3. Етістікті күрделі баяндауыштың құрамында:
1)  Модальдық етістікпен байланысып.
Мысалы:  She must get up early.
Ол ерте тұру керек.
2)  Сын  есім және жалғаушы етістікпен байланысып:
Мысалы:  He is ready to help you.
Ол сізге көмектесуге дайын.
4.  Тура толықтауыш функциясында:
Мысалы: Не began to learn English last year.
Ол ағылшын тілін үйренуді өткен жылы бастады.
5. Анықтауыш функциясында:
Мысалы: We have intention to go there.
Бізде онда баруға ниет бар.
6. Пысықтауыш функциясында:
Бұл функцияда  инфинитив көрсетеді:
1.  Мақсат.  Сөйлемде  инфинитив  алдында so  as  немесе  in  o rder деген 
жалғаулықтар тұруы мүмкін:
Мысалы: We stopped there so as to rest a little.
Біз онда сэл демалуға тоқтадық.
2. Нәтиже (too, enough)
Мысалы: It is too cold to bathe today.
Шомылуға бугін өте салкын.
34

Объектік септік инфиннтивпен к^ры лы м ы . (The Objective 
Infinitive construction) Complex object -  курделі толыктауыш.
«Объектік септік инфинитивпен» немесе «күрделі толықтауыш» 
кздэылылымы 
ағылшын 
тілінде 
кейбір 
етістіктерден 
кейін 
бағыныңқылы  сөйлемдердің  орнына  қолданылады.  Ол  объектік 
септіктегі 
есімдіктің 
немесе 
жалпы 
септіктегі 
зат 
есіммен 
инфинитивтің байланысы арқылы беріледі.
Күрделі  толықтауыш  негізгі  етісте  келесі  етістіктерден  кейін 
қолданылады:
1. to want, to wish, to desire, I  should like кұрылымы жэне т.б. 
Мысалы: Не wants me to help him.
Ол менің көмектескенімді калайды.
2.  To see, to hear,  to feel,  to  observe,  to notice  жэне т.б.  (сезім жэне 
қабылдау етістіктері). Инфинитив «to» бөлшегісіз қолданылады. 
Мысалы: We did not see the teacher enter the room.
Біз оқытушының  бөлмеге кіргенін көрген жоқпыз.
3. to order, to  allow, to let, to cause, to force, to make мэжбүр ету жэне 
т.б. етістіктер (бұйрықты, рұқсатты жэне өтінішті білдіретін).
to  make  - мәжбүр  ету және to let  - рүцсат  ету  етістіктершен  ке  ш 
инфинитив «to» бөлшегісіз қолданылады.
Мысалы: The teacher  made him rewrite the exercize.
Мұғалім оны  жатгығуды кайта жазуға мәжбүр етті.
4. To expect -  куту, to believe to suppose,  to know, to fin  , 
со 
санау жэне т.б.  етістіктері. 
. 
. 
Mbicanbr.We knew him to be right.  Біз оның Д¥рьіс екенш  ілдак.
We  believe  him  to  finish  this  work  tomorrow, 
л 
ж рш сты  ертең бітіреді деп біз сенеміз.
Т Һ
р
 
,Subjective Infi" iHvt> construction,
(Complex  subject).
Атау ceirriri инфинитивпен немесе кұрделі бастауыш кұр 
жалпы  септіктегі  зат  есім  немесе  атау  септгіндеп  есімді 
инфинитив арқылы беріледі.
Complex  subject колданылады: 
.  .
To see, to h ear ..., to ord er, to cause, to allow ..., to cxpect,  ^  
> 
suppose  ...  to  say,  to  report,  to  annaunce  хабарлау 
етістіктер ырықсыз етісте баяндауыш ретінде тұрса.
Мысалы:Тһеу were seen to go home together.
Олардың бірге үйге бара жатырғанын керді-
35

He was said to be writing a new play.
Оның жаңа пьеса жазып жатырғанын айтты.
То seem, 
to appear,
To prove,
To happen, to chance -
Етістікгері  негізгі етісте баяндауышретівде түрса:
Мысалы: The doctor happened to be at home.
likely 
IS  liable 
мүмкін 
apt
Is unlikely  мүмкін емес
sure 
күмәнсіз, әрине 
IS 
certain 
міндетгі түрде 
bound 
мүмкін
секілді күрделі атаулы баяндауыш болса.
Мысалы.Тһеу are likely to return on Sunday.
Олар жексенбі күні келуі мүмкін.
The Gerund.  Герундий.