Ф. Р. Жандаулетова, Ж. С. Абдимуратов экология және тұРАҚты даму
(ағаштарды кесу, аң аулау) және жанама әсер ету
жүктеу/скачать 1,22 Mb. Pdf көрінісі
|
ЭжТД китап 9
|
(ағаштарды кесу, аң аулау) және жанама әсер ету (ортаның ластануы, өзендерге плотиналар салу) болып бөлінеді. Антропогендік факторларға техногендік факторлар (радиация, ластану, құрғату жұмыстары, электромагнитизм және т.б.) да жатады. Жалпыға белгілі факторлар классификациясынан (абиотикалық, биотикалық, антропогендік) басқа экологиялық факторлардың басқа да классификациялары кездеседі. Барлық факторларды ортаның жағдайы және қорлары деп бөлуге болады. Қорлар - организмнің энергия алуы немесе тіршілігі үшін қажетті заттарды алатын табиғаттағы бар байлығы (қоректік және энергетикалық қорлар). Жағдай - уақыт пен кеңістікте өзгеріп, организмдердің әртүрлі әсер ететін абиотикалық факторлар. Барлық ортаның жағдайларын анықтайтын негізгі факторлар - температура, ылғал және жарық. Организмге қатысты факторлардың әсерінен бірнеше жалпы заңдылықтарды бөліп көрсетуге болады. Ондай заңдылыктарға оптимум ережесі, шектеулі факторлар ережесі, факторлардың өзара әсері ережесі және т.б. жатады. Оптимум ережесі. Әр бір фактордың организмге оң әсер ететін шектері болады. Фактордың жоғары дәрежедегі әсері организмге теріс әсер етеді. Мысалы, ылғалдың тапшылығы немесе шектен тыс көп мөлшері өсімдікке теріс әсер етеді. Организм тіршілігі үшін аса қолайлы экологиялық фактордың белсенділігі оптимум немесе экологиялық фактордың оптимум аймағы деп аталады. Оптимум аймағынан тыс, организмнің тіршілігіне қауіпті немесе елуіне алып келетін пессимум аймағы жатыр. 18 Түр үшін оптимумның қандай деңгейі қолайлы болуына байланысты оларды жылу сүйетін және салқын сүйетін, ылғал сүйетін және құрғақшылықты сүйетін және т.б. деп бөледі. Әр бір түр үшін өзіне тән шыдамдылық деңгейі болады. Белгілі бір факторға қатысты организмнің төзімділік нүктелерінің арасын организмдердің экологиялық валенттілігі (толеранттылығы) деп атайды. Фактордың максималды мәндерінен асып, организмнің тіршілігін тоқтатуы туралы үғымды ғылымға 1913 жылы американдық зоолог В.Шелфорд енгізді. Бұл максимум заңында немесе толеранттық (төзімділік) эаңында көрсетілген. Кейде мұны Шелфорд ережесі деп те атайды, яғни ол « организмдердің белгілі бір ортада орналасуы немесе тіршілік етуі, организмнің белгілі бір шыдамдылық (толеранттылык ) шеңберінде кешенді экологиялық факторларға байланысты болады. Организм тек осы минималды және максималды мәндердің аралығында ғана өмір сүре алады». Экология – ағзаға әсер ететін сыртқы орта факторларының үш тобын – абиотикалық, биотикалық және антропогендік факторларды зерттейді. жүктеу/скачать 1,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|