6. Жабдықтың схемаларын жоспарлы әзірлеу және жобалау ережелері не үшін қажет? Автоматтандырылған жобалау жүйесі (АЖЖ) – жобалау функцияларын орындайтын ақпараттық технологияны іске асыратын автоматтандырылған жүйе. Персоналдан және автоматтандырудың техникалық, бағдарламалық және басқа құралдарынан тұратын жобалау үрдісін автоматтандыруға қажет ұйымдастырушы-техникалық жүйе болып саналады.
Автоматтандырылған жобалау жүйесіне (орыс тілінде САПР - система автоматизированного проектирования) түрлі түсініктер беріледі. Мысалы:
«САПР – система автоматизации проектных работ», яғни «жобалау жұмыстарының автоматтандыру жүйесі» деген түсінік дұрыстау, бірақ сирек қолданылады;
«САПР – система автоматического проектирования», яғни «автоматтыжобалаужүйесі». Бұлтүсінікдұрысемес, себебі «автоматты» түсінігіжүйеніңадамныңқатысуынсызжекежұмысынкөздейді, ал автоматтандырылғанжобалаужүйесініңфункцияларыныңбірбөлігінадаморындайды, қалғанжекеоперациялар мен процедураларавтоматтытүрдеатқарылады. Сондықтан «автоматты» сөзіменсалыстырғанда «автоматтандырылған» түсінігіжобалауүрдісіндеадамныңқатынасы бар екендігінбілдіреді.
«САПР – программное средство для автоматизации проектирования», яғни «жобалаудыавтоматтандырудыңбағдарламалыққұралы» дегентүсініктолықмазмұндамабермейді. Себебіжобалауіс-шараларын тек қанақолданбалыбағдарламалыққамтамасызетукөмегіменатқарумүмкінемес. Сондықтанәдебиеткөздеріндежәнемемлекеттікстандарттарда «автоматтандырылғанжобалаужүйесіне» кеңауқымдытүсінікберіледі.
7. Материалдық-технологиялық ағындар мен өзара әрекеттесулердің технологиялық процестерінің реттілігін жазыңыз, әр белгілеу әрпі қолданыстағы технологиялық схеманың векторларының параметрлеріне сәйкес келеді. Технологиялық ағын-бұл технологиялық операциялардың жиынтығы және оны құрайтын элементтер жоқ жаңа, жүйелік сапаға ие. Технологиялық желіні құру кезінде жүйенің жаңа сапасы пайда болады, бастапқы элементтердің қасиеттері өзгереді және белгілі жағдайларда оның жаңа бөліктері пайда болады. Процестердің технологиялық жүйесі өз элементтеріне белсенді әсер етеді және оларды өзгертеді, нәтижесінде жүйе бастапқыда құрылған бастапқы элементтер өзгереді, технологиялық режимдер мен жабдықтар жетілдіріледі, еңбек жағдайлары жақсарады. Тұтас технологиялық жүйеде оның бөліктері арасындағы байланыс тығыз және органикалық. Кейбір бөліктердің өзгеруі жүйенің басқа бөліктерінің өзгеруіне әкеледі. Қоршаған ортамен өзара әрекеттесу кезінде технологиялық жүйе біртұтас жүйе ретінде әрекет етеді, өйткені тұтас жүйе элементтерінің байланысы оның элементтерінің жүйеден тыс түзілімдермен байланысына қарағанда едәуір тұрақты. Технологиялық жүйеде оның ішкі жүйелері арасындағы ішкі байланыстарды және ол кіретін үлкен жүйенің басқа жүйелерімен орнатылған сыртқы байланыстарды ажыратуға болады. Ұйымның төмен деңгейінде технологиялық жүйе өзінің қасиеттері бойынша бөліктердің қосындысына жақындайды, ал жоғары деңгейде-оның қасиеттері бойынша элементтердің қарапайым қосындысынан күрт ерекшеленеді. Технологиялық жүйенің тұтастығы оның құрамдас бөліктеріне тән емес жүйенің жаңа, интегративті қасиеттерін анықтайтын өзара әрекеттесуге ену қабілетін көрсетеді.
Технологиялық ағынның тұтастығы тұтастық факторларын қамтамасыз етеді. Технологиялық жүйелердің тұтастығы оларда болып жатқан материалдық, энергетикалық және ақпараттық процестердің өзара байланысының сапасына, сақтау, беру, сондай-ақ оларды басқару сапасына байланысты.
Тұтас компоненттер арасындағы материалдық, энергетикалық және ақпараттық алмасу оларды біртұтас білім беруге біріктіреді. Бұл алмасу тұтас жүйелердің пайда болуының, құрылымының, жұмыс істеуінің және дамуының маңызды нақты заңдылығын білдіреді. Элементтерді біріктіру кезінде сапалы жаңа қасиеттердің пайда болуы-санның сапаға ауысу Заңының көрінісі. Жаңа сапаның пайда болу құбылысы пайда болу деп аталады (пайда болу – жаңаның пайда болуы, пайда болуы).
Технологиялық жүйенің элементі ретінде технологиялық жүйенің сапасы бойынша бөлшектеу шегі болып табылатын және дәл осы САПАНЫҢ бөлінбейтін әрі қарапайым тасымалдаушысын білдіретін технологиялық операция қабылданды.
Технологиялық жүйенің элементтері оның өзегі болып табылады немесе жетекші компонентке қызмет етеді, сонымен бірге оған белсенді әсер етеді. Бөліктердің мағынасындағы мұндай айырмашылық орталықтандырылған жүйе ұғымына, яғни компоненттердің біреуінің немесе тобының жетекші рөліне әкеледі.
Технологиялық жүйенің ерекшелігін анықтауда оның құрылымы үлкен маңызға ие. Әрбір нақты технологиялық жүйенің өзіндік құрылымы бар. Технологияның күрделенуімен, операциялар санының артуымен технологиялық жүйенің құрылымы да күрделене түседі. Технологиялық жүйенің құрылымы кеңістіктік болып табылады. Ол бүтін компоненттердің кеңістіктік - уақыттық байланыстарының белгілі бір динамикалық тұрақтылығын болжайды. Алайда, жүйенің құрылымы тек байланыстың ғана емес, сонымен қатар оның құрамдас элементтерінің бөлінуінің көрінісі болып табылады. Элементтер мен байланыстар өзгерген кезде жүйенің құрылымы белгілі бір шектерде тұрақты болып қалады, ал өндіріс процесінің технологиялық нұсқаулыққа сәйкестігі сақталады.
Технологиялық жүйеде жеке элементтер, тұтастай алғанда жүйе және оның бөліктері, жеке ішкі жүйелер, сондай-ақ жүйе мен сыртқы орта арасындағы себептік байланыстардың ең күрделі шиеленісі бар. Технологиялық жүйенің жұмысында қажетті себептік байланыстар кездейсоқ әсерлермен байланысты. Математикалық статистика мен ықтималдық теориясының әдістері кездейсоқ себептердің рөлі мен маңыздылығын бағалауға және жүйенің шығуын белгілі бір шекарада сақтау үшін қажетті шараларды қабылдауға мүмкіндік береді. Күрделі жүйелердің байланыстарының сипаттамаларының арасында оның кейбір ықтималдық күйін анықтайтын корреляция маңызды орын алады, бұл жүйенің белгілі бір орташа параметрлердің айналасында үнемі ауытқуына әкеледі. Бұл жүйеге тепе-теңдік күйін сақтауға көмектеседі. Компоненттер еркіндігінің болуы (шара, еркіндік дәрежесі) жүйенің тұтастығының маңызды көрсеткіші болып табылады.
Технологиялық жүйе өндірістік цехтың қоршаған ортасымен өзара байланысты жұмыс істейді, ол жүйеге қатысты сыртқы процестерден тұрады – жүйе олармен қандай да бір түрде өзара әрекеттеседі. Технологиялық жүйелер қоршаған ортамен әртүрлі тәсілдермен өзара әрекеттеседі. Жүйе бөліктерінің реакциясы олардың тұрақсыз қоршаған орта факторларына сезімталдығымен анықталады. Ірі өнеркәсіптік кешендерді зерттеу мен жетілдірудің жүйелік әдістері технологиялық жүйе мен қоршаған орта арасындағы шекараны анықтауды талап етеді. Оларды мүмкіндігінше дәл ажырату керек. Бұл ағындық желінің жұмысын оңтайландыруға және оның дамуына алғышарттар жасауға үлкен әсер етеді.
Жүйенің ортаға қатынасы дәлдікпен, тұрақтылықпен, жұмыс сенімділігімен, сондай-ақ басқарумен сипатталады. Бұл көрсеткіштер жүйенің сапасымен анықталады (құрылымның тұтастығы деңгейі, байланыстардың стохастикалық деңгейі, элементтердің сезімталдық деңгейі). Технологиялық жүйенің кірістеріне зат, энергия және ақпарат ағындары кіреді. Жүйелердің жетілмегендігіне және қолданылатын технологиялық процестердің ерекшеліктеріне байланысты шығыс ағындары жүйенің кірісіне қарағанда аз зат пен энергияны тасымалдайды. Зат пен энергияның белгілі бір бөліктері жүйе ішінде және қоршаған ортада таралады. Бұл материалдық және энергетикалық ресурстарды тиімсіз пайдалануды, қоршаған ортаға зиянды әсерді тудырады. Бұған жол бермеуге ресурстарды және энергияны үнемдейтін технологиялар мен технологияларды пайдалану, сондай - ақ экологиялық таза технологиялық жүйелерді әзірлеу мүмкіндік береді.
Жүйенің жалпы сандық сипаттамасы оның құрамдас бөліктері мен байланыстарының санымен анықталатын күрделілік сияқты индикаторы болып табылады. Құрылымдардың күрделілігін бағалау күрделі жүйелер теориясында қарастырылады. Жүйенің күрделілігінің қарапайым көрсеткіші осы жүйені құрайтын элементтердің саны мен күрделілігін ескереді.