Ғылымның тарихы мен философиясының пәні
жүктеу/скачать 436,98 Kb.
|
ылымны тарихы мен философиясыны п ні
| Постиндустриалды қоғам — қоғамның даму сатысы. Постиндустриалды қоғам теориясының негізін қалаған Д.Белл, Д.Рисман, А.Тоффлер, З.Бжезинский, Дж.Гэлбрейт, т.б. Постиндустриалды қоғам термині АҚШ-та 20 ғ-дың 50 — 60-жылдары ғылыми айналымға еніп, 60-жылдардың аяғынан теориясы ғылыми негізделген, жаңа мазмұнға ие болды. Оның айрықша белгілері: шығармашылық, интеллектуалдық еңбектің жаппай таралуы, ғылыми білім мен ақпарат көлемінің сапалы түрде артуы, байланыс құралдарының, ғылым, білім беру, мәдениет салаларының дамуы, т.б. 70 — 80-жылдары постиндустриалды қоғам тұжырымдамасы қазіргі заманғы ақпараттық технологиялардың әлеуметке (социумға) ықпалын сипаттауға тиіс футурологиялық және социологиялық теория ретінде дамыды. Америкалық социолог Д.Белл постиндустриалды қоғамды анықтайтын келесі факторларды атап көрсетті: 1) өндірістегі өзгерістің негізіне айналатын теориялық білімнің орталықтандырылуы; 2) экономиялық, инженерлік, әлеуметтік мәселелерді шешу үшін жаңа интеллектуалдық технологияның пайда болуы; 3) білім, ақпарат таратушы әлеуметтік топтың қалыптасуы; 4) билік қатынастарының өзгеруі: индустриалдыққа дейінгі қоғамда — аристократия, индустриалдық қоғамда — демократия, постиндустриалды қоғамда — меритократия. Постиндустриалды қоғам қала тұрғындары 70 — 85%-ға жеткенде басталады. Онда аграрлық және индустриалдық тіршілік екінші кезекке өтеді. Ескі индустриализмнің орнына үстеме, еселі индустриализмнің келуі жаңа жаппай тұтыну мәдениетін өмірге әкеледі. Постиндустриалды қоғамның негізгі жетістігі — демократиялық процестердің, азаматтық қоғам құндылықтары рөлінің артуы, жұртшылықтың әлеуметтік-экономиялық жағдайының жақсарып, тұрмыс деңгейінің өсуі. Алайда постиндустриалды қоғамда ұлт тілін, төл мәдениет пен өнерді сақтау аса қиын болмақ. Бұл қоғамда барлық тауқыметтер өзінен-өзі шешіледі деген болжам негізсіз. Белл постиндустриалды қоғамның қалыптасуын компьютер негізгі рөл атқаратын ақпарат пен білім саласындағы революциямен байланыстырады. Оның пікірінше, компьютертехнологиялық революцияның символы әрі материалдық тасымалдаушысы, компьютер қоғамды түбегейлі өзгеріске әкеледі. Сөйтіп, жаңа қоғамда ақпарат және оны пайдалану мен тарату үшін техникалық базаны қамтамасыз ететін электронды құралдар негізгі рөл атқармақаласы Осыған орай постиндустриалды қоғам ұғымымен үндес “ақпараттық қоғам” термині кеңінен қолданыс тапты. [1]
96. Мак – Люэннің ақпараттық өркениет концепциясы Канадалық филолог, бұқаралық коммуникациялардың қоғам мен адам мінез-құлқына әсерін зерттеуші. 1962 жылы Маршалл Маклюэн кітап шығарды: Гутенберг галактикасы: басып шығаратын адамның қалыптасуы / Гутенберг галактикасы: Типографиялық адамның жасалуы. 1964 жылы Маршалл Маклухан-қоғамның қазіргі құрылымының ғылыми метафорасының авторы:"Ғаламдық ауыл". Сегіз жылдан кейін футуролог Герман Канның "ауылы" қазірдің өзінде "жаһандық мегаполиске" айналды.өйткені "... ауылдан айырмашылығы, жақын туыстарымен, көршілерімен, Қауымдастықтарымен және рухани мұраттарының біркелкілігімен "қала көптеген мәдениеттер мен ұлыстардың араласатын орны болып табылады (белгіленген шектерде) өз әдет-ғұрыптарын, костюмдерін және тілін сақтайды; бір-біріне жақын жерде тұрады, бірақ әдетте әр түрлі аудандарда сауда-саттықпен және бизнеспен бірлесіп айналысады, бірақ тәуелсіз жеке өмір сүру құқығын растайды". Сегіз жылдан кейін А.Тоффлер болашақ жаңа өркениеттің негізгі құрылымдық жасушаларын "электронды коттедждер" (1980) деп сипаттайды, онда шағын отбасылар (ата-аналар мен балалар) барлық мәселелерді компьютерлік деңгейде шешеді, бұл ғалым-коммуникатордың пікірінше "қоғамға деген сезімді қалпына келтіруге көмектеседі және шіркеу, әйелдер ұйымдары, тұрғын үйлер, клубтар, Спорт және жастар бірлестіктері сияқты ерікті бірлестіктердің жандануына әкеледі". 97.Батыс және Шығыс өркениеттік дихотомиясының әлеуметтік-экономикалық сипаттамасы Мəдениет пен ғылым арасындағы қатынастың механизмі рельефтік түрде техногендік (батыс) жəне дəстүрлі (шығыс) өркениеттерді салыстырғанда айқын. Батыс өркениеті - бірінші түрде, техногенді өркениет, өзінің бастамасын ежелгі антика кезеніңде тауып ХVІІ-ХVІІІ ғғ. Еуропада толық қалыптасып, содан Солтүстік Америкаға, Австралия мен Японияға көшті. Осы өркениет үшін табиғаттын байлығы мен күшін меңгеру сипатты: сыртқы əлем адамның ғылыми-техникалық қызметінің кеңістігі, табиғатты жаулау мен өзгертуі, құбылыстарды тануда дискурсивтік, логикалық-математикалық жолға негізгі акцент жасау.Батыс мəдениетінің профессионалдық жəне басқа аумақтарына «жетістік» этикасы сипат, «Мен» жəне «Мен еместі» нақты ажырату, тұлғаның дербестігіне, қайталанбайтындығына назар аудару. Адам биоəлеуметтік жан, экономикалық жəне техникалық прогресс арқылы хайуандықтан қазіргі постиндустриалдық деңгейге дейін бірізгілік қозғалыс жасады. Осының бəрі батыс ғылымының принциптарына, оның бағыттары мен ұстанымдарына əсер еткен: ақиқатқа жету түрінде жаңалық пен біртуманың құндылығы, техника мен технологияның ғылыми идеяның материализациясы ретінде даму, қоршаған ортаның заттары мен құбылыстары мəңгі өзгерісті деген идея, жойылмайтын жаңа фактілер мен ескі заңдылықтар арасындағы қайшылықтар, сол себепті жаңа теориялардың қажеттілігі - осылардың бəрі батыс ғылымның қазіргі негізгі нормалары.Жалпы ғылым адамдары үшін, тек техногендік қоғамның адамдары ғана үшін емес шығармашылық пен дербестіктің мұраты, иілмелі динамикалық ойлауда сипатты, өзінің ғылыми жəне қарапайым сананың рефлексиялығы мен бағытында ашық. Батыстың ғылыми ойлауының классикалық түрі бірізгілік, бірсызықты, бинарлық логикамен негізделген, яғни қайшылықты жəне оның шешімінің бар екенін мойындамау деген. Түбінде, батыс ғылымының даму тенденциялары оны постклассикалық деңгейіне əкелді; яғни, дүниенің ізгіліксіз бейнесіне. Мысалы, плазмадағы ізгіліксіз толқындар, сұйықтық пен газдағы турбуленттік, үлкен ұжымдардың мінез-құлықтары т.б. Сөйтіп, батыс мəдениетінің ғылымының дамуы қоғамдық сананың келесі типтерінің бір-бірін ауыстыруы, кезеңдерге бөлінеді: магиялық, этникалық, полистік, діндік, ғылыми, қалыптаса келе жатқан, постғылыми. Жаһандау мəселелерге қарамастан техногендік мəдениеттің болашағы ғылыми- техникалық жаналықтармен байланысты. Шығыс мəдениетінің дамуы - ол үнді-буддалық (б.д.д. VІІ-VІ ғғ.), араб- исламдық (б.д. VІІ ғ.), қытай-конфуцийшылдық (б.д.д. VІ ғ.) дүниеге көзқарастар. Келесіде осы мəдениеттерге тəрізді қоғамдар дəстүрлі қоғамдар деп аталады.Ежелгі шығыс көзқарастары бойынша əлем түсінігіне келсек, табиғаты біртұтас, тірі, бір-бірімен байланысты, өзі арқылы жетілген ағза, адам соның бір бөлігі деген түсінікке негізделген; будда көзқарасында дүние бір түрлі, бəрі бір деңгейде, əр зат, құбылыс басқа зат пен құбылысқа тəуелді, өзінің жағдайымен байланысты. 98.Қазақстан және қазіргі заманың жаһандық мәселелері Жаһандану, немесе Глобализация (ағылш. Global — «әлемдік», «дүниежүзілік», «жалпы») — жаңа жалпыәлемдік саяси, экономикалық, мәдени және ақпараттық тұтастық құрылуының үрдісі. Терминді ғылыми айналымға алғаш рет 1983 жылы енгізген америкалық экономист Теодор Левитт. Жаһанданудың жаңа сатысының түрлі аспектілерін 20 ғасырдың ортасынан бастап Уолт Ростоу, Дэниел Белл, Алвин Тофлер, Питер Дракер, Джон Нейсбитт, Лестер Туроу зерделеді. Олар ғылымға “интеллектуалдық индустриялар экономикасы”, “ақпараттық қоғам”, “техникалық революция”, “ақпараттық жарылыс”, “ғаламдық ауыл” деген ұғымдарды енгізді. Азық-түлік мәселесі дегеніміз - қазіргі кездің өзінде адамдардың өзін - өзі өмірлік маңызы бар азық-түлікпен толық қымтамасыз ете алмауы. Бұл мәселе неғұрлым төмен дамыған елдерде азық-түліктің абсолютті жетіспеушілігі (ашығу) деп танылса, дамыған елдерде тамақтану теңгерімсіздігі болып табылады. Бұл мәселенің шешімі табиғи ресурстарды тиімді қолдану, ауыл шаруашылығындағы ғылыми-техникалық прогресске және мемлекет тарапынан қолдау деңгейінен тікелей тәуелді. Кедейлік мәселесі жаһандық мәселелердің ішінде ең негізгілерінің бірі болып отыр. Кедейлік деп отырғанымыз мемлекеттің сол елдегі адамдарды ең қарапайым және ең арзан өмір жағдайымен қамтамасыз ете алмауы. Әсіресе дамушы елдердегі кедейліктің үлкен масштабтары тек қана ұлттық емес, сонымен қатар әлемдік тұрақты дамуға үлкен қауіп тудырады. Жаһандық энергетика мәселесі - адамзатты қазіргі кезде және жақын болашақта энергия мен отынмен қамтамасыз ету проблемасы. Бұл проблеманың шығуының негізгі себебі ХХ ғасырда минералды отынды пайдалануының күрт өсуі. Дамыған елдер энергияның жұмсалуына сұранысты кеміту арқылы шешсе, қалған елдерде салыстырмалы түрде энергия жұмсалуы өсуде. 99.Синергетика ұғымы және оның мәні. Синергетиканың негізін қалаушылар Қазіргіғылымизерттеулердіңжаңабағыты синергетика – оны құраушылардыңтабиғиқасиеттерінеқарамастан, кезкелгенкүрделіжүйелердіңөзін-өзіұйымдастыруы мен эволюциялықдамуынқарастырады. Синергетиканыңпәнаралық, салааралықмаңызызор. Синергетиканыңсалааралықмаңызыоныңбелгілібірпәндерауқымынаншығып, мета-деңгейдежүзегеасуыменсипатталса, пәнаралықмаңызыбірпәнніңғылымизерттеуәдістерініңекіншібірсаладақолданылуыментүсіндіріледі. Біріншімәселегеқазіргікездежиіайтылыпжатқан, мұғалім мен оқушыныңқұзырлылығынарттырудыжатқызуғаболады. Синергетиканыңнегізгіфункцияларыныңбірі – оныңсинтетикалық (жинақтаушылық) мәні. Оныңбастысы – ғылымныңгуманитарлықжәнежаратылыстанушылықбағыттарынқосуғабастайтындығы. Бірақолтабиғатжәнеадамимәдениетарасынбайланыстыруменшектелмейді, оныңжаңажинақтаушылық (синтездеуші) қырларымынадай: - дүниетанымныңбатыстық (талдаушылық) жәнешығыстық (синтездік) түрлерінбіріктіру. - Ғылымныңқатаңнегіздері мен оныңқолданбалыбағыттарынкіріктіру. - Ғылымныңнормативтікжәнедискриптивтікқырларын, яғниақпараттыңбүтіндігі мен оныңадамбелсенділігіүшінқұндылығынбіріктіру. - Күрделілік пен хаос туралығылым мен мәдениет пен өнертуралыкөзқарастардықосу. Синергетиканыңнегізгіфункцияларыныңтағыбірі – оныңәдіснамалықжәнеэвристикалыққызметі, яғнизерттеустратегиясыретіндеқарастырылуы. Синергетика жаңағылымипроблемалардышешугебағытталғандықтан, зерттеу-ізденісқызметініңнегізгіәдісінеайналады. Егеркүрделіжүйелердіңжалпызаңдылықтарыайқындалса, оныңқұрылымдалуы мен дамуытуралыболжамдаржасауғаболады. Демекматематикалықәдістердіпайдаланумүмкіндігіжоқжердесинергетиканысапалықнегізретіндеқолдануғаболады. Білім беру мен біліктілікарттыружүйесіндегі синергетика үшжақтықарастырылады: 1)синергетика білім беру саласыүшін; 2)білімберудегі синергетика; 3)білім беру синергетикасы. 100.Жүйелік әдістен синергетикаға көшу. Синергетикалық парадигманың қалыптасуы Синергетиканың пайда болуын Штутгарт университетінің профессоры Г.Хакеннің есімімен байланыстырады. 1973 жылы ол «Бір-бірімен тең емес және физикалық емес жүйелердің бірігу құбылыстары» деген тақырыпта баяндама жасап, онда табиғаты әртүрлі құбылыстардың (фазалық өтулер, гидродинамикалық, тұрақсыздық, популяциялар динамикасы, үлкен молекулалардың, циклондардың пайда болуы, модалар) тұрақсыздықтан тұрақтылыққа ауысарда бір-біріне ұқсас жағдайларды бастан кешіретінін атап көрсетті. Осы құбылысты Г.Хакен кооперативті синергетикалық эффект деп атады. «Синергетика» деген грек сөзін қазақшаға аударсақ «біріккен әрекет», «ынтымақтастыру» мағынасын береді. Осы ұғым Г.Хакенге методологиялық тұрғыдан ұтымды көрінді. «Синергетика» кітабының кіріспесінде Г.Хакен жаңа пәннің осылай аталуының екі себебі бар деп жазды: біріншіден, онда жүйенің көптеген элементтерінің біріккен әрекеттері көрініс табады, екіншіден, өзін-өзі ұйымдастырудың жалпы принциптерін табу үшін әртүрлі пәндердің өзара байланысы қажет. Синергетика пәнаралық бағыт ретінде қалыптасты. Синергетиканың маңызды негізі – материяның өзін-өзі ұйымдастыруының кейбір әмбебап принциптерін әртүрлі сала мамандарының көмегімен анықтау. Оны заттар мен құбылыстардың жанды динамикасы, яғни құрып кету мен қалыптасудың ұдайы алмасу процесі қызықтырады. Синергетика өзін-өзі ұйымдастырудың тетіктерін зерттейді. Әрбір құбылыстың тұрақтылығын, ішкі реттілігін ұйымдастыратын өзіндік ресурстары бар. Жаңа бағыт осы ішкі мүмкіндіктерге ерекше мән береді. Синергетика өзін-өзі ұйымдастырудың жасампаз ғылыми концепциясы болып табылады, оның құрамында қазіргі әлем үлгісінің тепе-тең емес, тұрақсыз әлем концепциясы, белгісіздік, көп альтернативті даму, реттіліктің бастан пайда болуы сияқты тың ізденістер мен ұстанымдар бар. Синергетиканың негізгі принциптері: 1. Болмыстың негізгі түрі – қалыптасу принципі, яғни тыныштық емес қозғалу, қалыптасу. Эволюциялық процестердің екі ұшы бар: хаос және реттілік, деконструкция. 2. Күрделілік принципі: жүйенің даму процесінде құрылымдық күрделенуі, жинақтау мүмкідігі. 3. Болашақтың виртуалдылығы принципі: болжамды кеңістік пен уақытта альтернативті ғылым спектрінің болуы. 4. Бағыну принципі: бифуркацияның туындау процесі аз мөлшердегі іргелі өлшемдерді реттеуі. 5. Бифуркация аясында кездейсоқтықтың іргелі рөлі. 6. Фракталдылық принципі, яғни қалыптасу барысында жеке әлем емес, бүтін құрылым аса маңызды. 7. Толықтыру принципі – бірнеше параллельді теориялық ұстанымдар мен жүйенің эволюциясын моделдеу мүмкіндігі. жүктеу/скачать 436,98 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|