Филология ғылымдарының докторы, профессор Қ
жүктеу/скачать 5,46 Mb. Pdf көрінісі
|
Раңа Ð Ð Ð Ð 72 Ñ Ð°Ò Ð°Ñ Ñ Ð¾Ò£Ò s(2)
| ЕРЕЖЕ
§29. Идиомалық, фразалық тіркестердегі әрбір сөз бөлек жазылады: qas batyr, baǵy jandy, ıek artty, bas tartty, bet burdy, qol jalǵady, qol ushyn berdi, ıin tires, qyrǵı qabaq. Бірақ атау сөздің орнына жүретін лексикаланған тіркестер бірге жазылады: basqosý, atsalysý, aqkóńil (§38 қараңыз). Ережеде фразалық тіркестердің бөлек жазылатыны айтылады, алайда кейбір лексика- ланғандары бірге жазылады. Мысалы, басқосу атау сөздің орнына жүрген жағдайда бірге жазылады да, етістік мәнінде бөлек жазылады, мысалы: бас қосты . Ал атсалыс етістігі екі жағдайда да бірге жазылады. Мысалы, атсалысу, атсалысты, атсалыспақ. Мұндай бірік- тіріліп беріліп жүрген құранды етістіктердің бірі – таңғалу етістігі (таң қалу). Қазақ тілінде дефис арқылы жазылатын күрделі құрамды етістіктер бар. Мысалы: ұрып- соқты, ағып-тамып, ағып-төгіп, азып-тозып, көшіп-қонып, күйіп-пісті, айналып-толғанып, күтіп-баптап, айтысып-тартысып, қағып-сілкіп, қақалып-шашалып, қалғып-мүлгіп, ал- дап-сулап т.б. Алайда қазақ тілінде күрделі етістік мәселесінде бұл етістіктер нысанға алына бермейді. Бұлай қосарлану арқылы жасалып, біртұтас етістік бірлікке айналған сөздер қазақ тілін- де көп емес. Жоғарыда аталған мысалдар түсіндірме, орфографиялық сөздіктерде арнайы реестр де беріледі. Сөйлемде кейде бір етістіктің қосарлануы не қайталануы арқылы да күрделі қолда- ныстар кездеседі. Мысалы: көрмей-білмей, айтып-айтпай, сөйлей-сөйлей, жүре-жүре, жа- за-жаза т.б. Бұл сөздер көбінесе реестрлік бірлік ретінде сөздіктерге енгізілмейді. Сөйлеу бірлігі ретінде сөйлемдерде қос сөз ретінде қолданылады және дефис арқылы жазылады. |