Филология ғылымдарының докторы, профессор Қ
BÓLEK JAZYLATYN SÓZDERDIŃ EMLESI
жүктеу/скачать 5,46 Mb. Pdf көрінісі
|
Раңа Ð Ð Ð Ð 72 Ñ Ð°Ò Ð°Ñ Ñ Ð¾Ò£Ò s(2)
- Бұл бет үшін навигация:
- Анықтауыштық қатынастағы сөз тіркестерінің түрлері
- 1-tapsyrma.
| 9
BÓLEK JAZYLATYN SÓZDERDIŃ EMLESI АНЫҚТАУЫШТЫҚ ҚАТЫНАСТАҒЫ СӨЗ ТІРКЕСТЕРІНІҢ БӨЛЕК ЖАЗЫЛУ СЕБЕПТЕРІ Анықтауыштық қатынас – зат пен құбылыстың атауы болатын есім сөз тіркестері сыңарларының арасындағы алдыңғысы анықтайтын, соңғысы анықталатын қатынас. Анықтауыштық қатынастағы сөз тіркестерінің түрлері «Зат есім + зат есім» нағашы ата, кіндік шеше, алтын алқа, күміс той т.б. «Зат есім + тәуелдеу тұлғалы зат есім» түрген шайы, грузин шайы, пәміл шайы, үй іші, ошақ басы, той жабдығы, су басы т.б. «Сын есім + зат есім» қою сүт, ақ орамал, қызыл алма, алыс жер, жақын адам т.б. «Сан есім + зат есім» он екі мүше, жеті мүше, он саусақ, төрт бұрыш, алты ай қыс, төрт мезгіл т.б. Анықтауыштық қатынастағы сөз тіркестері жайында Қ. Жұбановтың мынадай түсінікте- месі бар: «Тегінде мағына өлшеу қылумен анықталына қоймайды. Мысалы, қолғап деген бір нәрсенің аты ма, сондықтан бір-ақ сөз бе немесе екі сөз бе? Бөлек-бөлек алғанда, қол деген сөздің өз мағынасы бар, қап сөзінің өз мағынасы бар, бірақ екеуі қосылғанда, қолғап деген бір-ақ сөздің аты болып шығады. Осы сияқты қарақұс дейтін бір сөз бе, екі сөз бе деп сұрау қоюға болады. Бір сөз дейін десең, қара дегеннің· өз алдында мағынасы бар, құс дегеннің өз алдына мағынасы бар, бірақ екеуі қосылып келіп, бұл арада бір нәрсенің аты болып тұр. Ал бұларды бір нәрсе дейін десең, дәл осылай болып жасалған өгіз арба, темір қасық т.б. да бір сөз болу керек сияқты. Осылай болғанда, анықтауышы мен анықталғыш сөздің екеуі қосылып, бір сөз болып санала беруі керек сияқты. Міне, жалғыз мағынаға сүйенгенде, ай- ырып алу қиын болатыны осыдан. Сондықтан мағынаны өлшеу қылуға алып тұрып, бірақ жалғыз мағынаға ғана сүйенбей, басқа өлшеулерді қосып қарауға керек болады». ЕРЕЖЕ §22. Анықтауыштық қатынастағы сөз тіркестері бөлек жазылады: altyn saǵat, kıiz úı, bota kóz, qara shaı, at qora, maqta maıy, quraq kórpe. ЕРЕЖЕ §33. Екінші сыңары aralyq, qumar, jandy, taný, tanym, jaı, hat, aqy, ishilik, symaq сияқты сөздер- мен келген атаулар бірге жазылады: halyqaralyq; ataqqumar; ultjandy; jaratylystaný; tiltanym; jylyjaı; ashyqhat (ashyqhat syılaý); zeınetaqy; mekemeishilik; ákimsymaq. Бірақ анықтауыштық қатынас сақталған күрделі сөздер бөлек жазылады: ashyq hat, qyzmettik hat. 59 1-tapsyrma. Juptyq jumys. Tirkes syńarlaryna suraq qoıý arqyly bólek jazylý sebebin ózara talqylańyzdar. Keń órіs, аltyn juldyz, ádemі jаzý, kıіz úı, móldіr bulаq, qoı qorа, bıіk úı, túlkі tymаq, jyly jаńbyr, аshyq аspаn, qyzyl tý. жүктеу/скачать 5,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|